Mistyczne zaślubiny św. Katarzyny

Dzieje zabytku

Obraz pierwotnie znajdował się w ołtarzu głównym poprzedniego kościoła św. Katarzyny Aleksandryjskiej w Krzeszowie. Miał wtedy kształt stojącego prostokąta, zamkniętego łukiem półkolistym, obecnie jego górne naroża są prostokątne, zostały domalowane w późniejszym czasie. Obraz został odnotowany w spisie wyposażenia kościelnego z 1723 roku „[…] S(więtej) Katarzyny z Nayswiętszą Panną i P(anem) Jezusem Malenkim, na ktorych osobach sukienki drewniane sniczerską robotą srebrne złociste z lilią, takaż S(więta) Katarzyna”. Dzieło odnowiono w 1951 oraz w 1955 roku.

Opis

Obraz w kształcie stojącego umieszczony w prostokątnej, złoconej i profilowanej ramie. W centrum kompozycji zaślubiny św. Katarzyny Aleksandryjskiej. Po prawej stronie obrazu Matka Boska ukazana w pozycji siedzącej na obłokach z Dzieciątkiem Jezus na rękach, po lewej św. Katarzyna Aleksandryjska, a nad nią anioł trzymający wianek nad jej głową. Matka Boska zwrócona jest trzy czwarte w prawo, z Dzieciątkiem na prawym ręku. Ma owalną twarz z długim i wąskim nosem, drobnymi ustami i silnie zarumienionymi policzkami; włosy ciemnobrązowe są upięte do tyłu, a głowę okala promienisty nimb. Matka Boska ubrana jest w czerwoną szatę spodnią z długimi rękawami, różową suknię wierzchnią, przewiązaną w talii paskiem z rękawami podwiniętymi do łokci oraz zielony, obszerny płaszcz ze złotą lamówką, a u szyi z białą chustą. Dzieciątko ukazane jest w pozycji półleżącej, zwrócone trzy czwarte w prawo, lewą rączką podaje św. Katarzynie pierścień, w biodrach przewiązane jest białym perizonium, wokół głowy ma promienisty nimb. Twarz o rysach dziecięcych, z pulchnymi policzkami i krótkimi, kędzierzawymi włosami. Święta Katarzyna zwrócona jest trzy czwarte w lewo, z lewą ręką skierowaną do Dzieciątka, w prawej trzyma gałązkę białej lilii. Ma pełną twarz, z wyraźnie zaznaczonym podbródkiem, długim i prostym nosem; włosami upiętymi do tyłu w kok i ozdobionymi klejnotami, wokół głowy złoty i okrągły nimb. Święta ubrana jest w bogate szaty: białą koszulę z długimi rękawami, schowaną pod czerwoną suknią, zdobioną złoconymi ornamentami, przewiązaną w talii wstążką zawiązaną na kokardę, z białym kołnierzem u szyi, spiętym złotą broszką oraz sznur pereł. Na ramiona ma założony obszerny, brązowy płaszcz ze złoconymi ornamentami. U jej stóp leży złota korona królewska w typie otwartym.W lewej, dolnej części obrazu z powodu zniszczenia obrazu jest również słabo widoczne koło. Powyżej stoi anioł z palmą męczeństwa w lewej dłoni oraz wiankiem z róż nad głową świętej w prawej. Ma owalną twarz, z delikatnie przymkniętymi oczami oraz długim i wąskim nosem, okoloną kędzierzawymi, średniej długości, brązowymi włosami. Ubrany jest w zieloną tunikę oraz czerwony płaszcz upięty u lewego ramienia i zwiewnie spływający za plecy. Całość kompozycji dopełniają uskrzydlone główki aniołków znajdujące się po obu stronach górnej części obrazu oraz na obłokach podtrzymujących Matkę Boską. Kolorystyka pociemniała, ciepła, karnacje postaci jasne, modelowane różem.

Zarys problematyki artystycznej

Obraz św. Katarzyny Aleksandryjskiej, podobnie jak dwa inne dzieła w tym kościele (obrazy przedstawiające św. Szczepana oraz św. Annę Samotrzeć), powstał w drugiej połowie XVII wieku w nieznanym warsztacie malarskim. Pierwotnie znajdował się w ołtarzu głównym poprzedniego kościoła w Krzeszowie, a więc jego ikonografia nawiązuje do dawnego wezwania świątyni – św. Katarzyny Aleksandryjskiej. Przedstawiona scena jest wyrazem niezwykle interesującej formy pobożności – mistycznej – polegającej na dążeniu do bezpośredniego kontaktu z Bogiem poprzez osobiste doświadczenie. W Rzeczypospolitej znane były pisma klasyków duchowości religijnej tj. św. Teresy od Krzyża, czy św. Jana od Krzyża, opisujących wizje mistyczne, jednak szczególnie ciekawy jest przykład twórczości w tym zakresie, mianowicie dzieło napisane w języku polskim przez Mikołaja z Mościsk w 1626 roku adresowane zarówno do zakonników, jak i świeckich. W swoim „Elementarzyku ćwiczenia duchownego”, w rozdziale piątym wyróżnił i omówił 15 stopni kontemplacji, spośród których przedostatni dotyczy tzw. unii mistycznej, czyli mistycznych zaślubin. Temat ten więc był doskonale znany w polskiej literaturze barokowej i oczywiście popularny w malarstwie. Niestety nie udało się dotąd odnaleźć wzoru graficznego, z którego mógł skorzystać autor obrazu. O wizyjnym charakterze dzieła oprócz tematu świadczą również otaczające główne postaci uskrzydlone główki anielskie oraz obłoki.
Święta Katarzyna Aleksandryjska jest patronką filozofów chrześcijańskich oraz uniwersytetów, ponieważ za życia miała otrzymać wysokie wykształcenie. Zalicza się ją do grona Czternaście Świętych Wspomożycieli. Zginęła śmiercią męczeńską na początku IV wieku, gdy odmówiła wykonania rozkazu cesarza Maksencjusza – złożenia ofiar pogańskim bogom. Zwykle jest ukazywana ze złamanym kołem u stóp oraz mieczem, które nawiązują do jej męczeńskiej śmierci (w trakcie tortury miażdżenia kołem sprawiła modlitwą, że rozpadło się ono w rękach oprawców, ostatecznie została ścięta mieczem). Oba atrybuty są często wykorzystywane w ikonografii świętej, jednak na obrazie w Krzeszowie o jej męczeńskiej śmierci świadczy wyłącznie palma męczeństwa trzymana w dłoni przez anioła oraz wianek z róż, symbol chwały niebiańskiej.

Stan zachowania / Prace konserwatorskie

Zły, pociemnienie i duże ubytki warstwy malarskiej, zwłaszcza w dolnej partii, zabrudzenie powierzchni, obraz dosztukowany w górnych narożach.

Streszczenie

Obraz przedstawiający Mistyczne zaślubiny św. Katarzyny pierwotnie znajdował się w ołtarzu głównym poprzedniego kościoła św. Katarzyny w Krzeszowie. Podobnie jak dwa inne dzieła w tym kościele (obrazy św. Szczepana oraz św. Anny Samotrzeć) powstał w drugiej połowie XVII wieku w nieznanym warsztacie malarskim. Przedstawiona scena jest wyrazem niezwykle interesującej formy pobożności – mistycznej – polegającej na dążeniu do bezpośredniego kontaktu z Bogiem poprzez osobiste doświadczenie.

Bibliografia