Kościół św. Urbana

Województwo
MAŁOPOLSKIE
Powiat
oświęcimski
Gmina
Brzeszcze
Miejscowość
Brzeszcze
Metropolia
Krakowska
Diecezja
Bielsko-Żywiecka
Parafia
Św. Urbana
Identyfikator
DZIELO/24335
Kategoria
kościół
Dookreślenie zabytku
kościół
Ilość
1
Czas powstania
lata 1874-1876
Miejsce (państwo, miasto, region geograficzny)
Brzseszcze
Technika i materiał
kamień, cegła, zaprawa, techniki murarskie i ciesielskie
Autor noty katalogowej
ks. Szymon Tracz
Uznanie autorstwa-Użycie niekomercyjne 4.0

Dzieje zabytku

Kościół św. Urbana wzniesiono w stylu neobarokowym w latach 1874-1876. Uroczyście poświęcono go 29 sierpnia 1876 roku, natomiast 3 września 1908 roku świątynie konsekrował biskup Anatol Nowak. W latach 1934-1935 została dobudowana do nawy kaplica Pana Jezusa Ukrzyżowanego, natomiast w latach 1952-1953 nowa zakrystia razem z umieszczoną nad nią salą katechetyczną (dawna zakrystia została przebudowana na kaplicę). W prezbiterium znajduje się ołtarz główny wykonany w latach 1891-1892 przez krakowskiego rzeźbiarza Kazimierza Chodzińskiego. Dzięki staraniom brzeszczanina ks. Józefa Bielenina 1892 roku do kościoła trafiły dwa barokowe ołtarze z kościoła Mariackiego w Krakowie. W 1970 roku w prezbiterium ustawiono nowy ołtarz posoborowy, który zastąpiono w 1992 roku. W latach 1950-1951 sklepienie świątyni ozdobiono freskami pędzla artysty malarza Mariana Konarskiego z Krzeszowic.

Opis

Orientowany kościół św. Urbana w Brzeszczach został wzniesiony w układzie czteroprzęsłowej nawy z prostokątnie zamkniętym prezbiterium, na przedłużeniu którego wzniesiono mniejszą, dwupiętrową zakrystię na rzucie prostokąta. Od północy i od południa do nawy dobudowano po jednej kaplicy, łącząc kaplicę południową z dawną zakrystią. Od zachodu do do nawy dostawiono masyw wieżowy z nieznacznie wysuniętą do przodu czworoboczną wieżę, flankowaną po bokach dwoma aneksami tej samej wysokości, co nawa. Kościół oraz dobudowane kaplice i zakrystia zostały przykryte miedzianymi dachami siodłowymi. Przy końcu nawy od wschodu na dachu nadwieszono wieżyczkę na sygnaturkę w formie latarni zwieńczonej baniastym hełmem. Podobną, bardziej przysadzistą wieżyczkę umieszczono na dachu kaplicy północnej. Elewacje zewnętrzne przeprute półokrągłymi oknami artykułowano za pomocą pilastrów o prostych głowicach wspartych na wysoki cokołach połączonych ze sobą gzymsem, podtrzymujących fazowane belkowanie przechodzące w profilowany gzyms koronujący. Elewacje wieży podzielona na dwie strefy rozdzielone belkowaniem wyłamanym w partii masywu wieżowego. Górna część wieży uzyskała ścięte naroża. W dolnej strefie w przyziemiu urządzono kruchtę, do której wejście na osi flankowane jest masywnym portalem utworzonym z dwóch czworobocznych podpór wspierających trójkątny przyczółek, ponad którym przepruto półokrągłe okno. Ponad gzymsem, w górnej strefie, zastosowano podział ramowy, ujmujący okulus, który pełni partię cokołową wspierającą flankujące górną część wieży pary pilastrów na każdej z czterech elewacji. Pilastry ustawione na postumentach o gładkich trzonach i kompozytowych głowicach wspierają fazowane belkowanie przechodzące w gzyms koronujący. Pomiędzy pilastrami przepruto półokrągłe okna z umieszczonymi nad nimi odcinkami belkowania. Ponad nimi zamontowano tarcze zegarowe. Wieżę zwieńczono baniastym hełmem z sześcioboczną latarnią nakrytą ostrosłupowym zwieńczeniem z krzyżem. Nawa główna otwiera się do kaplic bocznych za pomocą arkady. Wnętrze nakryto sklepieniem żaglastym. Całe wnętrze obiega marmurowa okładzina w formie boazerii. Chór muzyczny z prospektem organowym zajmuje całą szerokość nawy, wspierając się na dwóch filarach połączonych arkadą. Prosta balustrada chóru nad arkadą jest nieznacznie wypukła. W prezbiterium ustawiono ołtarz główny, a w kaplicach ołtarze boczne. Na ścianie północnej nawy przy prezbiterium zawieszono ambonę.

Zarys problematyki artystycznej

Kościół w Brzeszczach wpisuje się w rozwiązanie przestrzenne powstałe na bazie kościoła w typie Musternkirchen w wariancie dla 1000 osób, popularnego w monarchii austriackiej, a później austro-węgierskiej w XIX wieku. Podział elewacji zewnętrznych, a zwłaszcza wieży na myśl przywodzi realizację Emanuela Rosta w Wieprzu koło Andrychowa z lat 1880-1890. Rost znany był z rozwiązań realizowanych w duchu historycyzmu (np. kościół Wniebowzięcia NMP w Dziedziczch z 1890 roku, ratusz w Białej z 1897 roku, kościół św. Jana Chrzciciela w Komorowicach wg projektu z 1907 roku), stąd też nadawał projektowanym przez siebie kościołom estetykę wyraźnie czerpiącą z późnobarokowych form (dekoracja i hełm wieży), wzbogaconych o wzorce neoklasycystyczne (podziały elewacji zewnętrznych oraz wewnętrznych uzyskane za pomocą wprowadzonych pilastrów i płycin oraz trójkątnych przyczółków), co można zauważyć w Brzeszczach.

Stan zachowania / Prace konserwatorskie

Dobry. Gruntowną konserwację kościoła wraz z wyposażeniem przeprowadzono w latach 2014-2017.

Literatura

Katalog zabytków sztuki w Polsce, t. 1, Województwo krakowskie, red. J. Szablowski, Warszawa 1953, s. 506;
Pałacyk Rosta. Intrygujące piękno detali, red. A. Bojanowicz-Pollakowa, Bielsko-Biała 2012, s. 10–11;
S. Klajman, Pod opieką Wszystkich Świętych, Wieprz 2018, s. 59-79.

Streszczenie

Kościół św. Urbana wzniesiono w stylu neobarokowym w latach 1874-1876. Uroczyście poświęcono go 29 sierpnia 1876 roku, natomiast 3 września 1908 roku świątynie konsekrował biskup Anatol Nowak. W latach 1934-1935 została dobudowana do nawy kaplica Pana Jezusa Ukrzyżowanego, natomiast w latach 1952-1953 nowa zakrystia razem z umieszczoną nad nią salą katechetyczną. Być może kościół projektował bielski architekt Emanuel Rost, który w takiej samej prawie formie wzniósł w latach 1880-1890 kościół w Wieprzu koło Andrychowa.

Jak cytować?

ks. Szymon Tracz, "Kościół św. Urbana", [w:] "Sakralne Dziedzictwo Małopolski", 2024, źródło:  https://sdm.upjp2.edu.pl/dziela/kosciol-sw-urbana

Uwaga. Używamy ciasteczek. Korzystanie ze strony sdm.upjp2.edu.pl oznacza, że zgadzasz się na ich używanie. Więcej informacji znajdziesz w zakładce Polityka prywatności