feretron z obrazami Najświętsze Serce Jezusa i Matka Boska Częstochowska

Województwo
MAŁOPOLSKIE
Powiat
oświęcimski
Gmina
Brzeszcze
Miejscowość
Brzeszcze
Metropolia
Krakowska
Diecezja
Bielsko-Żywiecka
Parafia
Św. Urbana
Miejsce przechowywania
kaplica boczna południowa
Identyfikator
DZIELO/24030
Kategoria
feretron
Ilość
1
Czas powstania
po 1910 roku
Fundator
Bractwo Różańca Świętego w Brzeszczach
Miejsce (państwo, miasto, region geograficzny)
Hecznarowice (?)
Technika i materiał
olej na płótnie, drewno rzeźbione i złocone
Wymiary podstawowe
szerokość – 104 cm
wysokość – 165 cm
Autor noty katalogowej
ks. Szymon Tracz
Uznanie autorstwa-Użycie niekomercyjne 4.0

Dzieje zabytku

Feretron został ufundowany na początku XX wieku przez miejscowe Bractwo Różańca Świętego dla uświetnienia procesji parafialnych.

Opis

Feretron tworzy dwustronne pole obrazowe w kształcie stojącego prostokąta, zamknięte w ramę dekorowaną motywem palmetowym, ujęte z trzech stron fazowanymi listwami. Górną listwę udekorowano ażurowym, złoconym ornamentem utworzonym ze stylizowanej wici roślinnej flankującej owalny medalion z chrystogramem "IHS" na awersie i monogramem maryjnym na rewersie, zwieńczonym krzyżem. Całość przymocowana jest do prostopadłościennego, wydłużonego i profilowanego postumentu przeprutego po bokach otworami na drążki do noszenia. Dolną krawędź postumentu dekoruje płaskorzeźbiony ornament z motywem liścia palmetowego. Na awersie umieszczono obraz w kształcie stojącego prostokąta z przedstawieniem Najświętszego Serca Pana Jezusa. Zbawiciel został ukazany frontalnie w dwóch trzecich postaci. Jezus by móc ukazać swoje Boskie Serce rozsuwa na piersi obiema przebitymi rękami tunikę. Płonące serce ściśnięte korona cierniową otaczają złociste promienie. Z rany oraz u góry serca widać wydobywające się płomienie. Twarz Chrystusa o jasnej karnacji i rumianych policzkach jest pociągła. Otaczają je długie brązowe włosy spływające puklami na ramiona oraz brązowa, krótka broda. Charakteryzuje się ona wysokim czołem, długim, wąskim nosem i wydatnymi ustami. Chrystus szeroko otwartymi niebieskimi oczami wpatruje się w widza. Jego głowę otaczają złociste promienie. Ubrany jest w luźną, tunikę przewiązaną w pasie szarfą i narzucony na ramiona płaszcz, którego prawa poła przerzucona jest przez prawe przedramię. Zbawiciel został ukazany na jasnobrązowym tle. Partie szat przykrywa drewniana, złocona sukienka zdobiona w wypukłe kwiatuszki. Podobnie i namalowane promienie przykryto złoconymi, profilowanymi promieniami ostro zakończonymi w jaskółczy ogon. Na rewersie pola obrazowego feretronu umieszczono wizerunek Matki Boskiej Częstochowskiej. Madonna została ukazana frontalnie w półpostaci. Prawą ręką wskazuje na trzymane na lewym ramieniu Dzieciątko Jezus. Jej podłużną twarz o ciemnej karnacji charakteryzuje wydatny, prosty nos, migdałowe oczy, mięsiste usta oraz dwa równoległe cięcia widoczne na prawym policzku. Na głowie ma maforion lamowany taśmą z klejnotami, odsłaniający fragment sukni na piersi oraz prawy jej rękaw. Maria ma na głowie wysoką koronę o obłych sterczynach dekorowaną imitacją pereł oraz kamieni szlachetnych. Dzieciątko zostało ujęte w trzech czwartych z głową zwróconą w lewą stronę. Prawą rękę wznosi w geście błogosławieństwa, w lewej natomiast trzyma gruby kodeks Ewangelii. Mały Jezus ma owalną twarz o ciemnej karnacji. Widoczny jest wydatny nos i usta oraz szeroko otwarte oczy. Ma na sobie tunikę lamowaną taśmą z klejnotami. Głowę Chrystusa wieńczy wysoka korona, kształtem i dekoracją zbliżona do korony Madonny. Głowy postaci otaczają zębate nimby wpisane w okręgi, poszerzone o czerwonożółty otok ze złotymi promieniami widocznymi na jasnoniebieskim tle obrazu. Obie postacie przykrywają złocone sukienki wotywne odsłaniające jedynie partie twarzy, dłoni i stóp oraz korony i nimby z ostro zakończonymi promieniami.

Zarys problematyki artystycznej

Rozwój przedstawień ukazujący Najświętsze Serca Pana Jezusa był związany z propagowaniem jego kultu przez jezuitów, wzmożonego po ustanowieniu w 1765 roku przez papieża Klemensa XIII osobnego święta, zaprowadzonego w Polsce na prośbę biskupów polskich w 1763 roku. Kompozycja obrazu powtarza popularny układ postaci Chrystusa ukazującego Najświętsze Serce zastosowany na XVIII-wiecznym obrazie Najświętszego Serca Jezusa umieszczonym w XV-wiecznym baldachimowym ołtarzu w katedrze św. Szczepana w Wiedniu, czy też dwóch obrazach z pierwszej połowy XIX wieku w ołtarzu głównym w kościele parafialnym św. Rocha w Zamarskach na Śląsku Cieszyńskim oraz w zbiorach konwentu benedyktynek w Staniątkach. Z kolei
wizerunek Matki Boskiej Częstochowskiej na rewersie feretronu przynależy do niezliczonych kopii Jasnogórskiego oryginału, które powstawały w różnych miejscach w Polsce. Najczęściej kopiowano obrazy, które masowo powstawały w działającej przy częstochowskim klasztorze malarni. Oczywiście drukowano liczne obrazki dewocyjne, które poprzez ruch pątniczy docierały do najdalszych zakątków kraju. Sylweta wizerunku częstochowskiego ostatecznie została ustalona na dwa stulecia po koronacji obrazu 8 września 1717 roku koronami papieża Klemensa XI. Klemensowe korony zostały skradzione na Jasnej Górze w nocy z 22 na 23 października 1909 roku. Jednakże już 29 maja 1910 roku na obraz nałożono nowe z daru św. papieża Piusa X. Wszystko wskazuje na to, że na omawianym wizerunku przedstawiono już nowe korony Piusa X. Zestawiając oba obrazy, zwłaszcza sposób malowania karnacji na wizerunku Serca Pana Jezusa, a zwłaszcza charakterystyczne złocone sukienki wotywne wzbogacone o profilowane i ostro zakończone w jaskółczy ogon promienie można łączyć z twórczością Antoniego Flasza Starszego (1857-1938) działającego w niedalekich Hecznarowicach, który w tak dekoracyjny sposób zdobił swoje obrazy zachowane m.in. w samych Hecznarowicach, Wilamowicach, Osieku, Porębie Wielkie, Jawiszowicach, itp.

Stan zachowania / Prace konserwatorskie

Dobry. Ostatnią konserwację przeprowadzono na początku XXI wieku.

Literatura

Katalog zabytków sztuki w Polsce, t. 1, Województwo krakowskie, red. J. Szablowski, Warszawa 1953, s. 8;
A. Kunczyńska-Iracka, Malarstwo ludowe kręgu częstochowskiego, Wrocław-Warszawa-Kraków-Gdańsk 1978, s. 13-65.
Katalog zabytków sztuki w Polsce, t. 4, Województwo katowickie, z. 3, Miast Cieszyn i powiat cieszyński, red. I. Rejduch-Samek, J. Samek, Warszawa 1974, s. 132;
K. Górski, Życie wewnętrzne i religijność wiernych, [w:] Historia Kościoła w Polsce, t. 1. Do roku 1764, cz. 2. Od roku 1506, red. B. Kumor, Z. Obertyński, Poznań-Warszawa 1974, s. 495-500;
Lexikon der christlichen Ikonographie, Bd. 1, Allgemeine Ikonographie A-E, Herg. W. Braunfels, Rom-Freiburg-Basel-Vien 1994, kol. 443;
Lexikon der christlichen Ikonographie, Bd. 2, Allgemeine Ikonographie F-K, Herg. W. Braunfels, Rom-Freiburg-Basel-Vien 1994, kol. 253-254;
S. Szyszka, Dzieje parafii Brzeszcze, Brzeszcze 1996;
W. Kurpik, Częstochowska Hodegetria, Łódź-Pelplin 2008, s. 170-179, 190;
Kalendariu parafii św. Urbana w Brzeszczach, Brzeszcze 2004;
Z dziejów Hecznarowic, red. A. Barciak, B. Nycz, Hecznarowice 2015, s. 196-203;
Sz. Tracz, Najświętsze Serce Pana Jezusa, [w:] Katalog zbiorów artystycznych Opactwa Mniszek Benedyktynek w Staniątkach, red. K. Kuczman, J. Skrabski, A. Włodarek, t. 2, Kraków 2018, s. 396-397.
Flaszowie. Artyści z Hecznarowic, red. B. Nycz, Bielsko-Biała 2018, s. 74, il. s. 24 i 25.

Streszczenie

Feretron został ufundowany na początku XX wieku przez miejscowe Bractwo Różańca Świętego dla uświetnienia procesji parafialnych. Na awersie przedstawiono obraz Najświętszego Serca Pana Jezusa, a na rewersie Matkę Boską Częstochowską. Oba wizerunki można łączyć z twórczością Antoniego Flaszy Starszego z Hecznarowic.

Jak cytować?

ks. Szymon Tracz, "feretron z obrazami Najświętsze Serce Jezusa i Matka Boska Częstochowska", [w:] "Sakralne Dziedzictwo Małopolski", 2024, źródło:  https://sdm.upjp2.edu.pl/dziela/feretron-z-obrazami-najswietsze-serce-jezusa-i-matka-boska-czestochowska

Uwaga. Używamy ciasteczek. Korzystanie ze strony sdm.upjp2.edu.pl oznacza, że zgadzasz się na ich używanie. Więcej informacji znajdziesz w zakładce Polityka prywatności