Sakralne Dziedzictwo Małopolski

Dzieje zabytku

Feretron został ufundowany na początku XX wieku przez miejscowe Bractwo Różańca Świętego dla uświetnienia procesji parafialnych.

Opis

Feretron tworzy dwustronne pole obrazowe w kształcie stojącego prostokąta, zamknięte w ramę dekorowaną motywem palmetowym, ujęte z trzech stron ornamentalnym, płaskorzeźbionym obramieniem utworzonym ze stylizowanej wici roślinnej. Obramieni na górnej ramie flankuje owalny medalion z monogramem maryjnym na awersie i chrystogramem "IHS" na rewersie. Całość przymocowana jest do prostopadłościennego, wydłużonego i profilowanego postumentu przeprutego po bokach otworami na drążki do noszenia. Pomiędzy nimi umiejscowiono niewielki ornament roślinny. W centrum kompozycji, w obrazie z Matką Boską Pocieszenia, ukazano siedzącą frontalnie na brązowo-białych obłokach Madonnę z Dzieciątkiem. Maryja ma lekko pochyloną głowę w lewo, ujętą w trzech czwartych. Lewą ręką podtrzymuje siedzącego na jej kolanach małego Jezusa, w prawej, uniesionej i zgiętej w łokciu trzyma brązowy pasek. Madonna ma owalną twarz okoloną brązowymi włosami, wysokie czoło, wydatny, prosty nos i usta. Jej spojrzenie skierowane jest przed siebie. Ma odsłoniętą głowę z długimi, brązowymi włosami spływającymi na ramiona. Na głowie ma złotą, zamknietą koronę z krzyżykiem. Ubrana jest w suknię i płaszcz narzucony na ramiona i częściowo okrywający połą jej kolana. Głowę Marii otaczają złote promienie. Siedzące na jej kolanach Dzieciątko zostało ukazane frontalnie. Jezus w opuszczonej, lewej ręce trzyma pasek, natomiast wyciągniętą prawą błogosławi. Ma owalną twarz z wysokim czołem, rumiane policzki, wydatny nos i usta. Jego spojrzenie skierowane jest w stronę widza. Na głowie ma krótkie, jasnobrązowe włosy odsłaniające lewe ucho. Ubrany jest w luźną tunikę, spod której widać bosą stopę. Po bokach Matki Boskiej na jasnoochrowo-brązowym tle ukazano w rzędach po pięć uskrzydlonych główek anielskich. Poniżej Madonny z lewej strony obrazu klęczy św. Augustyn, a z prawej św. Monika. Oboje zostali ujęci w trzech czwartych. Augustyn w zakonnej kukuli z pastorałem w prawej ręce trzyma otrzymanym od Marii pasek w wyciągniętej lewej. Jest to starszy mężczyzna o twarzy z jasną karnacją, wydatnym nosie i ustach otoczoną krótkimi włosami z wyciętą tonsurą i podobnym zarostem. Z jego lewej strony przy kolanach leży mitra biskupia i zamknięta księga. Z kolei św. Monika ujęta została klęcząc w profilu w lewo. Ma pociągłą twarz o jasnej karnacji, z drobnym nosem i ustami. Jej głowę okrywa chusta spływająca na obfitą suknię. Na obrazie partie szat wszystkich przedstawionych osób oraz skrzydła anielskich główek i atrybuty św. Augustyna okrywają złocone i srebrzone sukienki wotywne, odsłaniające tylko partie twarzy i dłoni. Także wokół Madonny umieszczono ostro zakończone i profilowane złocone promienie. Na rewersie w polu obrazowym feretronu ukazano Matkę Boską Różańcową w otoczeniu tajemnic różańcowych. W centrum kompozycji na jasnym tle przedstawiono stojącą Madonnę z Dzieciątkiem, która depcze węża. Ujęta frontalnie w kontrapoście Maria obiema rękami podtrzymuje na prawym ramieniu Dzieciątko. Ma owalną twarz o jasnej karnacji, prostym nosie i wąskich ustach, o spojrzeniu skierowanym na widza. Ubrana jest w maforion odsłaniający spodnią suknię. Matka Boska stoi na półksiężycu depcząc węża trzymającego w paszczy jabłko. Trzymane przez nią Dzieciątko ujęto w trzech czwartych w prawo. Prawą ręką zdaje się błogosławić lewą wyciąga w stronę twarzy matki. Jezus ma pucułowatą twarz o jasnej karnacji i rumianych policzkach z drobnym nosem i ustami. Jego głowę otaczają krótkie, brązowe włosy odsłaniające lewe ucho. Mały Jezus ubrany jest w tunikę przepasaną w pasie. Szaty Marii i Dzieciątka przykrywa wotywna, złocona sukienka powtarzająca zapewne układ malowanych draperii. Ponad głową Madonny dwóch aniołów unosi zamkniętą koronę, trzymając w dłoniach lilie. Także ich szaty oraz korona pokryte są złoconymi sukienkami wotywnymi. Wokół Matki Boskiej rozmieszczono owalne medaliony malowane w piętnaście tajemnic Różańca świętego z podpisami każdego przedstawienia. Ich narracja rozpoczyna się nad głową Madonny. Każda ze scen oparta jest o kilkuosobową kompozycję. Idąc w lewo namalowano: Zwiastowanie Marii, Nawiedzenie św. Elżbiety, Boże Narodzenie, Ofiarowanie w świątyni, Znalezienie w świątyni, Modlitwa w Ogrójcu, Biczowanie, Cierniem ukoronowanie, Niesienie krzyża, Ukrzyżowanie, Zmartwychwstanie, Wniebowstąpienie, Zesłanie Ducha Świętego, Wniebowzięcie Marii, Ukoronowanie Marii w niebie. Pomiędzy medalionami namalowano czerwone róże, a wszystkie medaliony obramienia ciemny różaniec, zakończony krzyżykiem widocznym na osi kompozycji.

Zarys problematyki artystycznej

Przedstawienie Matki Boskiej Pocieszenia wiąże się z tradycją, mówiącą iż św. Monika, matka św. Augustyna, po śmierci męża Patrycjusza, modliła się gorąco do Matki Boskiej prosząc, aby ją pouczyła, jak się ubierała po śmierci Jezusa, ażeby ją mogła w tym naśladować i w swoimi wdowim stanie tak samo się ubierać. Matka Boża wysłuchała jej prośby, a ukazawszy się jej pewnego razu w czarnej długiej, fałdzistej sukni, przepasanej rzemiennym, czarnym paskiem, rzekła do niej: „Córko, oto została wysłuchana prośba twoja! Przypatrz mi się dobrze, gdyż to jest właśnie ubiór, jaki za życia mego na ziemi nosiłam, kiedy bezbożni Żydzi mego najukochańszego Syna niemiłosiernie ukrzyżowali. Chcesz mnie naśladować, ubieraj się podobnie". Z wdzięcznością i radością poszła św. Monika za podaną z nieba wskazówką i nosiła odtąd czarną długą suknię, przepasaną czarnym rzemiennym paskiem. Za jej przykładem poszło wiele pobożnych kobiet. Także św. Augustyn nawrócony łzami matki Moniki, po przyjęciu chrztu od św. Ambrożego zaczął chodzić w czarnym zakonnym habicie, przepasanym paskiem rzemiennym, który to strój następnie przejeli zakonnicy augustianie. Na obrazie w Brzeszczach ukazano moment przekazania paska rzemiennego św. Augustynowi i św. Monice. Artysta przetransponował wzór, jakim posługiwano się przy przedstawieniach Matki Boskiej Różańcowej tzw. Pompejańskiej przekazującej św. Dominikowi i św. Katarzynie Sieneńskiej różaniec. Z kolei układ postaci Matki Boskiej Różańcowej i różańcowych medalionów na rewersie feretronu nawiązuje m.in. do kompozycji obrazu z feretronu z Matką Boską Różańcową z początku XIX wieku w Jawiszowicach i Grojcu, gdzie postać Madonny otaczają podpisane tajemnice różańcowe. W ten sam sposób zostały zakomponowane centralne przedstawienia na polichromowanych stropach nawowych w drewnianych kościołach w Grojcu, Polance Wielkiej, Osieku, czy też Nidku z przełomu XIX i XX wieku. Wszystkie te przykłady były inspirowane wzorami graficznymi. Natomiast sposób kształtowania twarzy namalowanych na feretronie postaci oraz charakterystyczne złocone sukienki wotywne oraz w specyficzny sposób kształtowane ostro zakończone w jaskółczy ogon promienie każę widzieć w obu obrazach dzieło powstałe w warsztacie Antoniego Flaszy Starszego (1857-1938) działającego w niedalekich Hecznarowicach, który w ten sposób zdobił swoje obrazy zachowane m.in. w samych Hecznarowicach, Wilamowicach, Osieku, Porębie Wielkie, Jawiszowicach, itp.

Stan zachowania / Prace konserwatorskie

Dobry. Widoczne są zabrudzenia i mechaniczne uszkodzenia w obrębie warstwy malarskiej na postumencie. Ostatnią konserwację przeprowadzono na przełomie XX i XXI wieku.

Literatura

J. Cygański, Obraz łaskami słynący Matki Boskiej Pocieszenia i Kościół OO. Jezuitów w Nowym Sączu, Kraków 1891;
S. Szyszka, Dzieje parafii Brzeszcze, Brzeszcze 1996;
Kalendariu parafii św. Urbana w Brzeszczach, Brzeszcze 2004;
A. Hałatek, B. Jania, Świątynie Osieka, Osiek 2008, s. 8;
Z dziejów Hecznarowic, red. A. Barciak, B. Nycz, Hecznarowice 2015, s. 196-203;
Flaszowie. Artyści z Hecznarowic, red. B. Nycz, Bielsko-Biała 2018, s. 74, il. s. 24 i 25.

Streszczenie

Feretron został ufundowany na początku XX wieku przez miejscowe Bractwo Różańca Świętego dla uświetnienia procesji parafialnych. Na awersie przedstawiono Matkę Boską Pocieszenia, a na rewersie Matkę Boską Różańcową.