feretron z obrazami Matki Boskiej z Dzieciątiem i Koronacji Marii

Województwo
MAŁOPOLSKIE
Powiat
oświęcimski
Gmina
Brzeszcze
Miejscowość
Brzeszcze
Metropolia
Krakowska
Diecezja
Bielsko-Żywiecka
Parafia
Św. Urbana
Miejsce przechowywania
Kaplica boczna południowa
Identyfikator
DZIELO/24032
Kategoria
feretron
Ilość
1
Czas powstania
koniec XIX wieku
Fundator
Bractwo Różańca świętego
Miejsce (państwo, miasto, region geograficzny)
Małopolska
Technika i materiał
olej na płótnie, drewno, techniki snycerskie i stolarskie, złocenie
Wymiary podstawowe
szerokość – 133 cm
wysokość – 164 cm
Autor noty katalogowej
ks. Szymon Tracz
Uznanie autorstwa-Użycie niekomercyjne 4.0

Dzieje zabytku

Feretron zoastał ufundowany pod koniec XIX wieku przez parafialne Bractwo Różańca świętego dla uświetnienia procesji.

Opis

Feretron tworzy dwustronne pole obrazowe w kształcie stojącego prostokąta, zamknięte w ramę dekorowaną motywem palmetowym, ujęte z trzech stron ornamentalnym, płaskorzeźbionym obramieniem utowrzonym z kwiatów i liści. Obramieni na górnej ramie flankuje owalny medalion monogramem maryjnym na awersie i chrystogramem "IHS" na rewersie. Całość przymocowana jest do prostopadłościennego, wydłużonego i profilowanego postumentu przeprutego po bokach otworami na drążki do noszenia. Dolną krawędź postumentu dekoruje płaskorzeźbiony ornament z motywem liścia palmetowego. Na awersie feretronu usytuowano wizerunek Matki Boskiej Śnieżnej. Obraz uzyskał kształt stojącego prostokąta. W centrum kompozycji przedstawiono frontalnie w półpostaci Matkę Boską z Dzieciątkiem na lewym ramieniu. Maria podtrzymuje małego Jezusa obiema, skrzyżowanymi rękami, trzymając równocześnie w prawej dłoni chustę. Jej głowa została ujęta nieznacznie w trzech czwartych w prawo. Madonna ma pociągłą twarz o jasnej karnacji i mocnych rysach, z wydatnym nosem i pełnych ustach. Ubrana jest w niebieski maforion lamowany złotą taśmą i podbity grynszpanową zielenią. Spod maforionu widać różową suknię. Trzymane przez Madonnę Dzieciątko jest zwrócone w jej stronę w trzech czwartych. Mały Jezus lewą ręka podtrzymuje przy boku księgę Ewangelii. Natomiast nieznacznie usztywnioną i wyciągniętą przed siebie prawą rękę unosi w geście błogosławieństwa. Jezus ma okrągłą twarz o jasnej karnacji, pełnych ustach i rumianych policzkach, okoloną jasnobrązowymi, włosami sięgającymi ramion. Ubrany jest w różowobiałą tunikę lamowaną złocistą taśmą pod szyją i przy rękawach. Spod tuniki widać jego bose stopy. Maria i Jezus na głowie mają złote korony ze sterczynami utworzonymi ze stylizowanych lilii heraldycznych. Głowy obu postaci otaczają świetliste nimby oraz dwanaście gwiazdek. Całość wyobrażono na posrebrzonym tle. Na rewersie umieszczono scenę koronacji Marii na złotym tle. Obraz uzyskał kształt stojącego prostokąta. W centrum kompozycji ukazano klęczącą na obłokach Madonnę pomiędzy widocznym z lewej strony Chrystusem, a Bogiem Ojcem z prawej. Matka Boska została ujęta w trzech czwartych w prawo. Ma lekko pochyloną głowę oraz modlitewnie złożone na piersi ręce. Marię przedstawiono jako młodą dziewczynę z odkrytą głową otoczoną brązowymi, długimu włosami spływającymi na plecy. Jej twarz o jasnej karnacji, okrągłych, rumianych policzkach charkateryzuje prosty nos i wąskie usta. Ubrana jest w różową suknię z dużym dekoltem obszytym złotą taśmą oraz w niebieski płaszcz zsunięty na oba przedramienia. Z prawej strony wyobrażono siędzącego na brązowobiałych obłokach Boga Ojca. Jest to sędziwy starzec ujęty w trzech czwartych w prawo. Prawą ręką podtrzymuję koronę nad głową Marii, a w lewej opartej o widoczny we fragmencie niebieski glob trzyma złote berło. Ma pociągłą twarz z wysokim czołem i jasną karnacją okoloną siwymi włosami i długą brodą. Ubrany jest w grynszapnową tunikę przewiązaną w pasie i przerzucony przez ramiona ochrowy płaszcz podbity jasnym fioletem. Jego głowę ukazno na tle żółtego trójkąta. Z lewej strony Madonny przedstawiono siedzącego na obłokach Chrystusa ujętego w trzech czwartych w prawo z głową widoczną w profilu. Zbawiciel lewą ręką podtrzymuje nad głową Marii złotą koronę, a w prawej drewniany krzyż oparty o ramię. Ma pociągłą twarz o jasnej karnacji, migdałowych oczach, wydatnym nosie i ustach, otoczoną krótką, brązową brodą i włosami spływającymi na plecy. Jego nagi tors z zaznaczoną raną prawego boku okrywa czerwona tkanina przerzucona przez lewe ramię i zasłaniając jego nogi. Ponad koroną trzymaną przez Boga Ojca i Chrystusa widoczna jest gołębica Ducha Świętego.

Zarys problematyki artystycznej

Przedstawiony na awersie feretronu wizerunek stanowi kopię obrazu Matki Boskiej Śnieżnej – Salus Populi Romani (117x79 cm) z VI wieku przechowywanego w Cappella Paolina w Bazylice Santa Maria Maggiore w Rzymie. Obraz czczony jest w Wiecznym Mieście od VIII wieku. Kult Matki Boskiej Śnieżnej w sposób szczególny został rozpropagowany na obszarze Rzeczypospolitej Obojga Narodów po Soborze Trydenckim (1545-1563). W Polsce na mocy postanowień synodów biskupich można było malować obrazy Matki Boskiej z Dzieciątkiem wzorując się albo na obrazie częstochowskim albo na rzymskim wizerunku Matki Boskiej Śnieżnej. Typ tego wizerunku był wykorzystywany najczęściej, jak to się stało w Brzeszczach, do przedstawień Matki Boskiej Różańcowej lub Matki Boskiej Szkaplerznej. Szczególnymi propagatorami tego wizerunku byli jezuici. Kopie rzymskiego obrazu powstawały przede wszystkim w oparciu o grafiki np. powstałe w flamandzkim warsztacie rodziny Wierixów – ojca Antoniego i jego trzech synów: Jana (ok. 1549 – po 1615), Antoniego (1552-1624) i Hieronima (ok. 1553-1619). W tym typie namalowano bardzo wiele wizerunków maryjnych, które do dziś cieszą się kultem, np. Matka Boska Świętolipska (mal. Bartłomiej Pens, 1640), Matka Boska Leżańska, Matka Boska z klasztoru karmelitów w Czernej pod Krakowem lub też łaskami słynący wizerunek Matki Boskiej Różańcowej w kościele dominikanów w Krakowie. Wiele tego rodzaju obrazów powstało na Kresach Wschodnich dawnej Rzeczypospolitej oraz na Podbeskidziu, czego przykładem są np. obrazy w Jawiszowicach (druga połowa XVIII wieku lub w Głębowicach (połowa XIX wieku). Podobnie i wizerunek kornoacji Marii wywodzi się z popularnych wzorów graficznych oraz licznych obrazów, by przywołać koronacje Marii z ok. połowy XVII wieku autorstwa Łukasza Apanowicza w kościele parafialnym w Głębowicach.

Stan zachowania / Prace konserwatorskie

Dobry. Ostatnią konserwację przeprowadzono w drugiej dekadzie XXI wieku.

Literatura

Szyszka, Dzieje parafii Brzeszcze, Brzeszcze 1996
Kalendariu parafii św. Urbana w Brzeszczach, Brzeszcze 2004
Katalog zabytków sztuki w Polsce, t. 1, Województwo krakowskie, red. J. Szablowski, Warszawa 1953, s. 462, 492;
T. Chrzanowski, M. Kornecki, Sztuka Ziemi Krakowskiej, Kraków 1982, s. 431, il. 268;
P. Skubiszewski, Sztuka Europy łacińskiej od VI do IX wieku, Lublin 2001, s. 48;
H. Belting, Obraz i kult. Historia obrazu przed epoką sztuki, Gdańsk 2010, s. 79-86;
I. Platowska-Sapetowa, Obraz Matki Boskiej Śnieżnej Królowej Rodzin z Kolegiaty w Jarosławiu, Jarosław-Łańcut 2012, s. 35-51;
Zabytki sztuki w Polsce. Małopolska, red. S. Brzezicki, J. Wolańska, Warszawa 2016, s. 1094;
R. Kalinowski, Ecclesia Sancti Martini Jawiszowice, Kraków 2017, s. 83, il. s. 82.

Streszczenie

Feretron zoastał ufundowany pod koniec XIX wieku przez parafialne Bractwo Różańca świętego dla uświetnienia procesji. Na awersie przedstawiono Matkę Boską Różańcową w typie Matki Boskiej Śnieżnej, a na rewersie Koronację Marii.

Jak cytować?

ks. Szymon Tracz, "feretron z obrazami Matki Boskiej z Dzieciątiem i Koronacji Marii", [w:] "Sakralne Dziedzictwo Małopolski", 2024, źródło:  https://sdm.upjp2.edu.pl/dziela/feretron-z-obrazami-matki-boskiej-z-dzieciatiem-i-koronacji-marii

Uwaga. Używamy ciasteczek. Korzystanie ze strony sdm.upjp2.edu.pl oznacza, że zgadzasz się na ich używanie. Więcej informacji znajdziesz w zakładce Polityka prywatności