Kościół św. Stefana

Dzieje zabytku

Obecnie istniejący kościół św. Stefana w Lipnicy Małej jest kolejną budowlą sakralną stojącą w tym miejscu. Pierwszą świątynię wzniesiono tu w 1804 roku, rozbudowując osiemnastowieczną kaplicę. Była to niewielkich rozmiarów, jednonawowa, murowana budowla z drewnianą wieżą nakrytą barokowym hełmem. Eucharystię sprawowali w niej duchowni z parafii św. Łukasza w Lipnicy Wielkiej. Odrębną parafię dla Lipnicy Małej erygowano dopiero w 1919 roku. Jej administratorem został ksiądz Marcin Jabłoński. Na początku lat trzydziestych XX wieku niewielka świątynia przestała odpowiadać rosnącym potrzebom lipnickiej parafii. Powzięto wówczas pomysł budowy nowego kościoła. Projekt wykonał znany krakowski architekt, autor wielu budynków sakralnych – Franciszek Mączyński. Fundamenty kościoła wzniesiono w 1933 roku, a w 1936 roku ukończono budowę prezbiterium i nawy głównej. Z końcem sierpnia 1939 roku, w przededniu wybuchu drugiej wojny światowej, doprowadzono do końca budowę wieży kościelnej. W czasie wojny ksiądz Józef Buroń rozpoczął starania o poświęcenie kościoła. W 1942 roku dokonał go delegat biskupa Spiskiej Kapituły ksiądz Józef Slanicay. Wystrój kościoła w kolejnych latach wzbogacał się o nowe elementy. W 1967 roku drewnianą podłogę wymieniono na lastrykową posadzkę, a w 1982 roku z inicjatywy proboszcza Władysława Droździka w oknach nawy umieszczono witraże oraz pokryto wnętrze świątyni nową polichromią. Kolejnemu proboszczowi Andrzejowi Leśniakowi kościół w Lipnicy Małej zawdzięcza rozbudowę poprzez dobudowanie naw bocznych oraz przebudowę wieży. Projekt powiększenia kościoła wykonał architekt Eugeniusz Gryglak, natomiast przebudowę wieży zrealizowano według projektu profesora Witolda Cęckiewicza z Krakowa. Prace prowadzono w latach 1994–1999. W 2008 roku miejscowi artyści Magdalena i Marian Smreczakowie wykonali ołtarz główny, a w 2014 roku zamontowano nowe witraże wykonane przez Dariusza i Agatę Loga. Konsekracja rozbudowanego i odnowionego kościoła w Lipnicy Małej odbyła się 21 maja 2016. Dokonał jej kardynał Stanisław Dziwisz.

Opis

Kościół orientowany, trójnawowy, z niższym i węższym prezbiterium zakończonym absydą. Przy prezbiterium od strony południowej dostawiona kaplica na rzucie prostokąta, od północny analogiczna zakrystia, oba pomieszczenia nakryte dachami czterospadowymi. Do nawy od południa, na wysokości drugiego przęsła dostawiona zadaszona kruchta wsparta na dwóch kamiennych filarach. Do elewacji zachodniej od południa i północy dostawione dwa aneksy na rzucie prostokąta nakryte dachami czterospadowymi. Nawa główna trójprzęsłowa, znacznie wyższa i szersza od naw bocznych, kryta stropem wspartym na murowanych z cegieł filarach o kompozytowych kapitelach. Doświetlona prostokątnymi oknami zamkniętymi łukiem półkolistym o podziale naśladującym triforium. Nawy boczne wydzielone od głównej półkolistymi arkadami, doświetlone okami w kształcie stojącego prostokąta zamkniętego półkoliście. Prezbiterium kryte prostym stropem oddzielone od nawy ścianą tęczową z półkolistą arkadą z profilowaną archiwoltą. Doświetlone wąskimi oknami w kształcie stojącego prostokąta zamkniętego łukiem półkolistym. Analogiczne okna w kaplicy południowej. W fasadzie czworoboczna zwężająca się ku górze wieża z drewnianą hurdycją, nakryta ostrosłupowym dachem zwieńczonym krzyżem. W przyziemiu portal nakryty wspartym na dwóch kamiennych filarach dachem półszczytowym. Powyżej prosty, drewniany krzyż oraz okrągła płycina mieszcząca tarczę zegarową. Elewacje licowane kamieniem, od południa i północy murowane z czerwonej cegły z kamiennymi obramieniami wokół okien. Dachy kryte blachą, ponad prezbiterium czworoboczna wieżyczka na sygnaturkę zwieńczona ostrosłupowym hełmem.

Zarys problematyki artystycznej

Obecny wygląd kościoła św. Stefana w Lipnicy Małej jest w dużej mierze efektem przebudowy przeprowadzonej w latach dziewięćdziesiątych XX wieku. Zatarła ona częściowo cechy stylowe nadane jej przez projektanta budowli Franciszka Mączyńskiego. Pierwotnie lipnicka świątynia była budowlą jednonawową zamkniętą niższym i węższym prezbiterium zamkniętym absydą. Czworoboczna wieża w fasadzie zwieńczona była trójdzielnym, neobarokowym hełmem o zmodernizowanych, uproszczonych formach zakończonym krzyżem. Nad prezbiterium umieszczona była wieżyczka na sygnaturkę o geometrycznej formie, zwieńczona walcowatym hełmem z krzyżem osadzonym na kuli. Autor projektu Franciszek Mączyński był uznanym krakowskim architektem i konserwatorem. Jest on zaliczany do grona najważniejszych twórców w krakowskim środowisku architektonicznym przełomu XIX i XX wieku. Pod względem stylistycznym wczesne projekty Mączyńskiego wpisują się w estetykę historyzmu i eklektyzmu oraz nieco później secesji. Począwszy od lat dwudziestych XX wieku architekt stopniowo zaczął korzystać ze zdobyczy modernizmu. Do najważniejszych obiektów sakralnych zrealizowanych przez Mączyńskiego należą krakowskie kościoły: Karmelitanek bosych przy ul. Łobzowskiej (1903-1905, zrealizowany wspólnie z Tadeuszem Stryjeńskim), Najświętszego Serca Jezusa przy ul. Kopernika (1910-1921), Karmelitów bosych przy ul. Rakowickiej (1929-1930, dobudowa frontowej części do wcześniejszej budowli według projektu Tadeusza Stryjeńskiego) i modernistyczny kościół św. Szczepana przy ul. Sienkiewicza (1938, dobudowa fasady). Ważną realizacją jest także katowicka katedra Chrystusa Króla zaprojektowana we współpracy z Zygmuntem Gawlikiem (1927-1956). Na terenie Małopolski znajduje się także szereg mniejszych i nieco mniej spektakularnych kościołów zaprojektowanych lub przebudowanych przez Mączyńskiego m.in. kościół św. Jana Chrzciciela w Zembrzycach (1911-1913), kościół Przemienienia Pańskiego w Brzeziu koło Wieliczki (1924), kościół św. Marii Magdaleny w Poroninie, kościół św. Jana Chrzciciela w Łącku (rozbudowa 1930-1935) a także omawiana świątynia w Lipnicy Małej. Architekt nadał jej formy tradycyjne, nawiązujące do rozwiązań historycznych, które uległy jednak pewnej modernizacji. Przebudowany w latach dziewięćdziesiątych XX wieku według projektu Witolda Cęckiewicza hełm wieży nawiązuje obecnie do hełmu wieńczącego wieżę kościoła św. Jana Chrzciciela w Orawce.

Stan zachowania / Prace konserwatorskie

Dobry.

Streszczenie

Obecny kościół św. Stefana w Lipnicy Małej jest kolejną budowlą sakralną stojącą w tym miejscu. Pierwszą świątynię wzniesiono tu w 1804 roku, rozbudowując osiemnastowieczną kaplicę. Parafię dla Lipnicy Małej erygowano w 1919 roku. Na początku lat trzydziestych XX wieku powzięto pomysł budowy nowego kościoła. Projekt wykonał krakowski architekt Franciszek Mączyński. Fundamenty wzniesiono w 1933 roku, w 1936 roku ukończono budowę prezbiterium i nawy głównej, a w 1939 roku doprowadzono do końca budowę wieży kościelnej. W 1942 roku poświęcenia budowli dokonał delegat biskupa Spiskiej Kapituły ksiądz Józef Slanicay. W latach dziewięćdziesiątych XX wieku z inicjatywy proboszcza Andrzeja Leśniaka rozbudowano kościół poprzez dodanie naw bocznych oraz przebudowano wieżę. Projekt powiększenia świątyni wykonał architekt Eugeniusz Gryglak, natomiast przebudowę wieży zrealizowano według projektu profesora Witolda Cęckiewicza. Prace prowadzono w latach 1994–1999. W 2008 roku miejscowi artyści Magdalena i Marian Smreczakowie wykonali ołtarz główny, a w 2014 roku zamontowano nowe witraże wykonane przez Dariusza i Agatę Loga. Konsekracja rozbudowanego i odnowionego kościoła w Lipnicy Małej odbyła się 21 maja 2016. Dokonał jej kardynał Stanisław Dziwisz.

Bibliografia