Kościół św. Mikołaja

Dzieje zabytku

Pierwszą świątynią w Chrzanowie był zapewne drewniany kościół św. Krzyża, istniejący jeszcze pod koniec XVI wieku, położony na przedmieściach miasta. Nowy kościół wzniesiono w latach dwudziestych XV wieku. Wzniósł go krakowski murator Jan Roy, za co otrzymał od rajców miasta 50 grzywien w 1429 roku. W XVI wieku dobudowano od południa kaplicę Matki Boskiej. W najstarszym akcie wizytacji kościoła z 1598 roku wymieniono cztery ołtarze z tabernakulami, chrzcielnicę, chorągiew i latarnię. Kościół spłonął w 1726 roku. W jego miejsce wzniesiono nową świątynię. W 1748 roku znajdowało się w niej osiem ołtarzy: główny św. Mikołaja, patrona świątyni i boczne Matki Boskiej Różańcowej (sprawiony w 1727 r.), Matki Boskiej Bolesnej (w kaplicy), św. Antoniego, św. Anny, Przemienienia Pańskiego, św. Jana Kantego, św. Krzyża (zwany także św. Stanisława). Po raz drugi kościół spłonął w 1748 roku. W następnych latach budynek określano jako ruinę. Wizytator w 1783 roku stwierdził, że należy naprawić kopułę i dach świątyni, okna i sklepienie poczerniałe od zacieków. Polecił rozebrać zawaloną kaplicę. W 1824 roku sprowadzono marmurowy ołtarz z kaplicy eremickiej z klasztoru Karmelitów bosych w Czernej. W 1882 roku wzniesiono ołtarz główny i umieszczono w nim grupę figur z klasztoru Karmelitanek bosych w Krakowie. Wykonano szereg mniejszych prac przy odnowieniu innych elementów stolarskich, pomalowano ściany i sklepienie kościoła, majster stolarski Kacper Rudel z Chrzanowa postawił nową więźbę dachową i pokrył dach gontem. W 1882 roku wyremontowano również kaplicę św. Stanisława. Edward Czernichowski pomalował jej sklepienie na niebiesko, a na ścianach wymalował imitacje ornamentalnych kotar z frędzlami i chwostami. W tym samym czasie poszerzono cmentarz, wzniesiono wokół niego mur z bramą oraz kostnicę. W 1886 roku wieżyczkę na sygnaturkę pokryto blachą cynkową, a w kościele ułożono nową posadzkę. Środki na budowę nowego kościoła zaczęto gromadzić w 1912 roku, ale wybuch pierwszej wojny światowej uniemożliwił budowę świątyni. Obecny kościół wzniesiono w latach 1935-1939 według projektu architekta Stanisława Oszackiego.

Opis

Kościół murowany, orientowany, jednonawowy, trójprzęsłowy, z transeptem i jednoprzęsłowym, węższym i niższym prezbiterium zamkniętym trójbocznie. Między nawą a transeptem po obu stronach znajdują się kruchty, do prezbiterium od strony północnej dostawiona kruchta złożona z dwóch lokalności. Ściany są rozczłonkowane filarami, tworzącymi płytkie arkadowe wnęki. Między nawą a prezbiterium arkada tęczowa. Sklepienie krzyżowe na gurtach spływających na filary. Prezbiterium oświetlają wąskie, prostokątne okna zamknięte ostrołukowo, w nawie i w transepcie znajdują się prostokątne okna prostokątne zamknięte półkoliście, w ścianie frontowej w dolnej części okna prostokątne zamknięte półkoliście, a w górnej podwójne okna prostokątne. Fasada ujęta dwiema narożnymi szkarpami, zwieńczona trójkątnie. Do niej dostawiona kruchta z dwuspadowym daszkiem i wejściem w kształcie prostokąta zamkniętego półkoliście. W kamiennej fasadzie znajdują się dołem okna prostokątne, zamknięte półkoliście, a górą prostokątne, biforialne okna z nadprożem łukowatym wykonanym z cegły. Szczyt ceglany, podzielony na trzy strefy kamiennym wątkiem, z pięcioma wnękami prostokątnymi, zamkniętymi półkoliście, z wąskimi otworami w dolnej strefie i z owalnym oknem w drugiej. Elewacje boczne nawy ujęte skarpami. Dachy dwuspadowe, kryte dachówką, z wieżyczką na sygnaturkę.

Stan zachowania / Prace konserwatorskie

Dobry.

Streszczenie

Dzieje kościoła św. Mikołaja w Chrzanowie sięgają lat dwudziestych XV wieku. Wzniósł go krakowski murator Jan Roy. W XVI wieku dobudowano od południa kaplicę Matki Boskiej. W XVIII wieku kościół dwukrotnie płonął. W 1824 roku sprowadzono marmurowy ołtarz z kaplicy eremickiej z klasztoru Karmelitów bosych w Czernej. W 1882 roku wzniesiono ołtarz główny i umieszczono w nim grupę figur z klasztoru Karmelitanek bosych w Krakowie. Obecny kościół wzniesiono w latach 1935-1939 według projektu architekta Stanisława Oszackiego.

Bibliografia