kościół św. Jana Chrzciciela

Województwo
MAŁOPOLSKIE
Powiat
oświęcimski
Gmina
Przeciszów
Miejscowość
Przeciszów
Metropolia
Krakowska
Diecezja
Krakowska
Dekanat
Zator
Parafia
Narodzenia św. Jana Chrzciciela
Identyfikator
DZIELO/23204
Kategoria
kościół
Ilość
1
Czas powstania
1816-1818
Miejsce (państwo, miasto, region geograficzny)
Przeciszów
Technika i materiał
techniki murarskie, kamień, cegła, zaprawa, blacha
Autor noty katalogowej
ks. Szymon Tracz
Uznanie autorstwa-Użycie niekomercyjne 4.0

Dzieje zabytku

Pierwszy kościół pw. św. Jana Chrzciciela wzniesiono w 1385 roku. Obecny powstał w latach 1816-1818 w miejscu wcześniejszej świątyni drewnianej, zapewne z XVI wieku, wg projektu Józefa Heintzego.

Opis

Murowany kościół otrzymał układ jednonawowej świątyni z węższym prezbiterium zwróconym ku północy i wieżą dostawioną do nawy od południa. Prezbiterium jest jednoprzęsłowe zakończone spłaszczoną apsydą. Na jego przedłużeniu usytuowano czworoboczną zakrystię. Prostokątna nawa jest trójprzęsłowa o zaokrąglonych narożnikach. Od frontu wzniesiono czworoboczną wieżę o ściętych narożnikach, flankowaną piętrowymi lokalnościami. Wysunięto ją lekko ku przodowi, gdzie przechodzi wklęsłymi płaszczyznami w boczne części fasady. Jej górne piętro nakryte cebulastym hełmem zostało opięte po bokach wolutami, obok których ustawiono kamienne klasycystyczne wazy. Elewacje zewnętrzne artykułowano podziałami ramowymi, zamykając wysokości ścian gzymsem gurtowy. Na końcu nawy na siodłowym dachu pokrytym blachą umieszczono czworoboczną wieżyczkę na sygnaturkę zwieńczoną cebulastym hełmem z krzyżem. Podobnym dachem nakryto prezbiterium. Wnętrze kościoła zostało rozczłonkowane lizenami z wklęsłymi półlizenami po bokach, ponad którymi rozciągnięto odcinki belkowania. Całość nakryto sklepieniem żaglastym na zdwojonych gurtach. Od południa w nawie urządzono chór muzyczny wsparty na dwóch kolumnach z parapetem wklęsłowypukłym. W prezbiterium usytuowano ołtarz główny, a w nawie dwa ołtarze boczne. Tu także na ścianie zachodniej zawieszono ambonę.

Zarys problematyki artystycznej

Kościół w Przeciszowie stanowi przykład popularnego rozwiązania w monarchii austriackiej, a później austro-węgierskiej, określanego jako typ kościoła „józefińskiego". Jego trójprzęsłowy układ salowy z wydzielonym węższym prezbiterium oraz dostawioną od frontu wieżą reprezentuje kościół w typie Musternkirchen w wariancie dla 1000 osób. Zaokrąglone naroża nawy, wieży oraz woluty i wazony flankujące wieżę, jak również ramowe podziały elewacji, stanowią pozostałość późnobarokowej stylistyki, przesiąkniętej nowymi nurtami, jakie przyniósł klasycyzm. Podobne rozwiązanie, co w Przeciszowie można zauważyć we wcześniejszej bryle kościoła pw. Narodzenia NMP w niedalekim Inwałdzie z lat 1747-1750, a jeszcze mocniej w przypadku kościoła św. Wojciecha (przed współczesną rozbudową) w Bulowicach z 1819 roku oraz św. Macieja w Bielanach z 1826 roku.

Stan zachowania / Prace konserwatorskie

Dobry. Ostatnią konserwację przeprowadzono na przełomie XX i XXI wieku.

Literatura

Katalog zabytków sztuki w Polsce, t. 1, Województwo krakowskie, red. J. Szablowski, Warszawa 1953, s. 8, 466, 492;
Zabytki sztuki w Polsce. Małopolska, red. S. Brzezicki, J. Wolańska, Warszawa 2016, s. 241, 445, 1094.

Streszczenie

Obecny kościół pw. św. Jana Chrzciciela w Przeciszowie powstał w latach 1816-1818 w miejscu wcześniejszej świątyni drewnianej, zapewne z XVI wieku, według projektu Józefa Heintzego. Stanowi on przykład tzw. kościoła „józefińskiego".

Jak cytować?

ks. Szymon Tracz, "kościół św. Jana Chrzciciela", [w:] "Sakralne Dziedzictwo Małopolski", 2024, źródło:  https://sdm.upjp2.edu.pl/dziela/kosciol-sw-jana-chrzciciela

Uwaga. Używamy ciasteczek. Korzystanie ze strony sdm.upjp2.edu.pl oznacza, że zgadzasz się na ich używanie. Więcej informacji znajdziesz w zakładce Polityka prywatności