Grupa Ukrzyżowania

Województwo
MAŁOPOLSKIE
Powiat
oświęcimski
Gmina
Osiek
Miejscowość
Głębowice
Metropolia
Krakowska
Diecezja
Bielsko-Żywiecka
Dekanat
Osiek
Parafia
Matki Boskiej Szkaplerznej
Miejsce przechowywania
belka tęczowa
Identyfikator
DZIELO/13247
Kategoria
rzeźba
Dookreślenie zabytku
grupa rzeźbiarska
Ilość
1
Czas powstania
około 1659 roku
Technika i materiał
drewno rzeźbione, polichromowane, złocone, laserowane
Autor noty katalogowej
ks. Szymon Tracz
Uznanie autorstwa-Użycie niekomercyjne 4.0

Dzieje zabytku

Grupę z belki tęczowej tworzy krucyfiks oraz pełnoplastycznie rzeźbione przedstawienia Matki Boskiej i św. Jana Ewangelisty. Arkada tęczowa najprawdopodobniej została zlikwidowana w czasie przebudowy wschodniej części kościoła w XIX wieku lub w okresie międzywojennym. Figury były przez długi czas eksponowane pod wieżą nad głównym wejściem do kościoła. W 2017 roku po odnalezieniu otworów w ścianach nawy zrekonstruowano belkę tęczową, umieszczając w niej znaleziony na strychu oryginalny fragment belki pierwotnej z łacińską inskrypcją. Konserwację grupy Ukrzyżowania i rekonstrukcję belki przeprowadziła Monika Domańska-Tomczyk.

Opis

Grupa na tęczy składa się z na wpół ludowo rzeźbionego centralnie krucyfiksu z martwym Chrystusem, po bokach którego stoi pełnorzeźbiona Matka Boska Bolesna i św. Jan Ewangelista. Zbawiciel do krzyża został przymocowany trzema gwoździami. Jezus został ukazany jako martwy z zamkniętymi oczami i głową opadającą na piersi. Jego postać jest wysmukła z nienaturalnie potraktowaną muskulaturą korpusu. Ciało jest wychudzone o zapadłej klatce piersiowej z podkreśloną linią żeber i mostkiem. Z prawej strony widoczny jest przebity bok. Nieznacznie rozchylone nogi są sztywne w kolanach. Prawa stopa założona jest na lewą. Pociągła twarz Chrystusa została miękko opracowana bez szczególnej dbałości o szczegóły anatomiczne. Chrystus ma zamknięte oczy, prosty nos oraz lekko otwarte usta otoczone ciemnobrązowym zarostem, przechodzącym w brodę nieznacznie rozdwojoną na końcu. Jego ciemnobrązowe włosy z lekkim puklowaniem opadają pasmem z prawej strony na ramię, a z lewej na kark, odsłaniając wydatną małżowinę lewego ucha. Chrystus ma na głowie srebrzoną laserunkowo, cierniową koronę, spod której na czoło spływają krople krwi. Krew widoczna jest również na jego rękach, torsie i nogach. Charakterystycznie rzeźbione są nieproporcjonalnie duże dłonie o dwóch zgiętych palcach. Biodra Zbawiciela przepasane są złoconym, krótkim perizonium w formie chusty zawiązanej na duży węzeł z festonem opadającym wzdłuż prawego boku. Ponad głową Chrystusa zawieszony jest titulus w formie tabliczki o faliście wycinanych brzegach ze złotym napisem: „INRI”.
Stojąca na lekkim wzgórku Matka Boska Bolesna ukazana została w ujęciu trzy czwarte w lewo w nieznacznym kontrapoście. Zgięte w łokciach ręce o nieproporcjonalnie dużych dłoniach ma skrzyżowane na piersi. Maria ma podłużną twarz pozbawioną cech szczególnych. Jej głowę osłania złocona chusta opadająca na ramiona, spod której widoczne są pasma brązowych włosów. Ubrana jest w długą, ciemnoochrową suknię, malowaną laserunkiem, przepasaną w tali oraz płaszcz narzucony na ramiona. Spod sukni widać czubki stóp.
Święty Jan Ewangelista został zwrócony trzy czwarte w prawo w lekkim kontrapoście. Stojąc na niewielkim wzgórku, trzyma na wysokości brzucha splecione nieproporcjonalnie duże dłonie. Święty ma pociągłą twarz okoloną półdługimi, mocno kręconymi włosami, których pasma z lewej strony odsłaniają wydatną małżowinę uszną. Bardzo mocno zaakcentowano jego krtań. Apostoł ubrany jest w długą tunikę z charakterystycznym kołnierzykiem, malowaną laserunkiem na ciemnooliwkowo oraz złocony płaszcz narzucony na lewe ramię, którego połę zdaje się przyciskać do pasa prawą ręką. Spod tuniki widoczne są czubki stóp.
Na zachowanym fragmencie oryginalnej belki tęczowej widnieje czerwona inskrypcja: „[...]IT ET IN HONOREN SANCTE MARIE / MAGDALE”.

Zarys problematyki artystycznej

Umieszczanie grupy Ukrzyżowania na belkach tęczowych kościołów swoimi korzeniami sięga wczesnego średniowiecza. Trudno sobie wyobrazić wnętrze świątyni bez wiszącego na środku krucyfiksu. Głębowickie Ukrzyżowanie wraz z Matką Bolesną i św. Janem w wyraźny sposób jest związane z warsztatem pracującym przy nastawie ołtarza głównego z około 1659 roku. Przemawia za tym na wpół ludowe sztywne i hieratyczne ukazanie postaci, bujne włosy u św. Jana oraz charakterystyczne odsłonięcie wydatnej małżowiny lewego ucha u Chrystusa i apostoła, co występuje w przypadku rzeźb ołtarzowych. Archaizujący układ draperii perizonium przywołuje liczne przykłady siedemnastowiecznych scen Ukrzyżowania.

Stan zachowania / Prace konserwatorskie

Dobry.

Literatura

Katalog zabytków sztuki w Polsce, t. 1, Województwo krakowskie, red. J. Szablowski, Warszawa 1953, s. 462.

Streszczenie

Grupę Ukrzyżowania na tęczy w kościele w Głębowicach można datować na około 1659 rok. Reprezentuje ona popularne rozwiązanie swoimi korzeniami sięgające wczesnego średniowiecza. Sama belka tęczowa w oparciu o znaleziony jej fragment została zrekonstruowana w 2017 roku.

Jak cytować?

ks. Szymon Tracz, "Grupa Ukrzyżowania", [w:] "Sakralne Dziedzictwo Małopolski", 2024, źródło:  https://sdm.upjp2.edu.pl/dziela/grupa-ukrzyzowania-13

Uwaga. Używamy ciasteczek. Korzystanie ze strony sdm.upjp2.edu.pl oznacza, że zgadzasz się na ich używanie. Więcej informacji znajdziesz w zakładce Polityka prywatności