Florian św.

Biogram

Święty Florian był żołnierzem i urzędnikiem cesarskim w prowincji Noricum (górna Austria). Wspierał więźniów w okresie prześladowań chrześcijan zarządzonych przez cesarza Dioklecjana. Chcąc podzielić ich los, wyznał przed prefektem Akwilinusem wiarę w Chrystusa i odmówił złożenia ofiary bogom pogańskim. Skazano go na tortury, a następnie zawieszono kamień młyński u szyi i utopiono w rzece Enns. Przyśnił się później kobiecie o imieniu Waleria i dał jej wskazówki, w którym miejscu rzeka wyrzuciła jego ciało i gdzie ma je pochować. Od XI wieku istniała tam świątynia mu poświęcona, dziś wchodząca w skład budynków opactwa Sankt Florian obok Linzu.
W Polsce kult św. Floriana pojawił się w drugiej połowie XII wieku. Na prośbę księcia Kazimierza Sprawiedliwego o relikwie dowolnego świętego do katedry krakowskiej papież Lucjusz III za pośrednictwem kanonika Idziego z Modeny przekazał do Krakowa relikwie św. Floriana. Translacja miała miejsce w 1184 roku i towarzyszyły jej uroczystości z udziałem księcia i biskupa Gedki. Relikwie pierwszego patrona w Krakowie i męczennika umieszczono na ołtarzu na skrzyżowaniu transeptu z nawą romańskiej wówczas katedry. Translacja wiąże się również z fundacją w 1185 roku przez biskupa Gedkę kościoła św. Floriana poza murami lokacyjnego miasta Krakowa (dzisiejszy Kleparz). Kazimierz Sprawiedliwy hojnie uposażył świątynię, co pozwoliło na powstanie kapituły i podniesienie kościoła do rangi kolegiaty, do której przeniesiono relikwię ręki św. Floriana. Rozwijający się kult męczennika z czasem osłabł w związku z kanonizacją w 1253 roku św. Stanisława, którego relikwie umieszczono w tym samym ołtarzu w katedrze. W XV wieku pojawiły się wątpliwości, czy relikwie św. Floriana przywiezione do Krakowa z Włoch należały do żołnierza rzymskiego zamordowanego według tradycji w Noricum na początku IV wieku, czy też do innego z kilku świętych o imieniu Florian. Legendę o męczeństwie św. Floriana przypisano zatem włoskiemu Florianowi o nieznanej wcześniej przeszłości, którego relikwie sprowadzono do Polski w XII wieku. Dla spójności przekazu powstała również legenda o cudownym przeniesieniu relikwii męczennika z Austrii do Włoch, istotna dla ugruntowania identyfikacji obu świętych. Gdy postać Floriana pozyskała już żywot rycerza Chrystusowego, zaczęto upowszechniać legendy translacyjne wiążące go z Polską. Pierwsza dotyczyła wyboru relikwii przez papieża dla księcia. Według niej spośród zapytanych o opinię świętych, dwóch się odwróciło, a Florian wyciągnął rękę z kartką z napisem „Ja pójdę do Polski”. Następnie w drodze do Krakowa, gdy wiozący relikwie przybyli do bram miasta, na przedmieściach konie nie chciały dalej ruszyć, co uznano za decyzję świętego o miejscu umieszczenia jego relikwii. Florian miał wówczas oświadczyć proroczo „Ja będę strzegł tej części miasta przed Prusakami, po mnie zaś przyjdzie patron tego sławnego Królestwa [św. Stanisław], który spocznie w kościele swej stolicy oraz od drugiej strony będzie bronił i strzegł tego miasta przed poganami i innymi narodami”. Na odrodzenie kultu zidentyfikowanego już św. Floriana wpłynęły następnie statuty diecezjalne biskupa krakowskiego Zbigniewa Oleśnickiego wydane w 1436 roku, w których hierarcha nakazał czcić św. Floriana jako jednego z patronów Królestwa Polskiego, katedry i diecezji krakowskiej, obok świętych Wacława, Wojciecha i Stanisława.
Pod koniec XV i w XVI wieku zaczął szerzyć się w Polsce kult św. Floriana jako patrona od żywiołu wody, chroniącego przed ogniem. Miał on swoją genezę w krajach niemieckojęzycznych, głównie w Austrii i Niemczech, gdzie już od XII wieku czczono św. Floriana jako tego, który strzegł ludzi od piorunów i burz. Według tej tradycji święty miał władzę nad żywiołem wody, dlatego że poniósł męczeńską śmierć przez utopienie. Na rozpowszechnienie tego aspektu kultu św. Floriana na terenie Królestwa Polskiego wpłynęła lokalna legenda dotycząca wielkiego pożaru Krakowa w 1528 roku, z którego, jako jedyny budynek bez szkód, ocalała kolegiata na Kleparzu. Zdarzenie to przypisano cudownej interwencji św. Floriana, który miał pojawić się nad dachem kościoła i osobiście gasić pożar. Kult świętego intensyfikowały z czasem drukowane od XVI wieku żywoty. W 1736 roku biskup Jan Aleksander Lipski przekazał partykułę św. Floriana do sanktuarium Sankt Florian, co przypieczętowało utożsamienie tego świętego z męczennikiem z Noricum. Na ziemiach polskich nasilenie kultu świętego miało miejsce w dobie licznych zagrożeń i klęsk żywiołowych szczególnie w okresie XIX i XX wieku. Z ziem polskich kult św. Floriana przeniknął również na Węgry.

Sposób ukazywania św. Floriana w sztukach plastycznych nie był jednolity i zmieniał się z upływem czasu. Od XIII wieku święty był przedstawiany jako młody rycerz w płaszczu, później ubrany był w kolczugę, od XIV do XVI wieku nosił zbroję łuskową. W XVII i XVIII wieku święty był ubrany w pancerz płytowy i hełm z pióropuszem. W sztuce polskiej pojawiał się nawet w zbroi husarskiej. Od zawsze trzymał w ręku rozwinięty sztandar. W XV wieku występowały przedstawienia Floriana jako rycerza Chrystusowego, w których miał również tarczę z krzyżem i miecz. W związku z rozwijającym się przeciwogniowym patronatem św. Floriana jego nowym atrybutem stało się naczynie z wodą. W Polsce od XVI wieku w nawiązaniu do legendy o pożarze Krakowa utrwaliła się ikonografia świętego, któremu towarzyszy palący się budynek lub całe miasto płonące w tle, gaszone przez niego bądź przez towarzyszące mu anioły. Często płonący budynek przypominał wygląd kolegiaty św. Floriana, zaś zarys miasta odpowiadał ulokowaniu Kleparza. Przedstawienia indywidualne św. Floriana jako męczennika z palmą w ręku bądź kamieniem młyńskim u szyi zaczęły pojawiać się w sztuce dopiero od XVII wieku. Święty Florian w ikonografii występował w towarzystwie patronów Królestwa Polskiego lub jako jeden z patronów Austrii. W sztukach plastycznych pojawiły się również cykle z życia i legendy świętego. W polskiej sztuce cykle, a także indywidualne wizerunki świętego wzorowane były często na popularnej grafice z „Icones et miracula sanctorum Poloniae” (seria kolońska, 1605–1606). Często kopiowanym wizerunkiem św. Floriana był także obraz Jana Triciusa z 1686 roku, który znajduje się w ołtarzu głównym w jego kolegiacie. Malarskie i rzeźbiarskie przedstawienia tego świętego jako patrona przeciwogniowego były niezwykle popularne w sztuce ludowej.

Bibliografia