Sakralne Dziedzictwo Małopolski

Dzieje zabytku

Obraz Zwiastowania mógł być wykonany w czwartej ćwierci XVIII lub pierwszej ćwierci XIX wieku prawdopodobnie z przeznaczeniem do ołtarza maryjnego w kaplicy kościoła w Biskupicach. Obraz został wymieniony w ołtarzu w kaplicy opisanym w inwentarzu kościoła sporządzonym w 1883 roku.

Opis

Obraz w formie stojącego prostokąta z przedstawieniem siedzącej Marii, przed którą na tle obłoków unosi się anioł Gabriel i gołębica Ducha Świętego. Postać Marii znajduje się w lewej części obrazu. Maria ukazana jako siedząca na krześle obok stołu, zwrócona w trzech czwartych w lewo, z uniesioną głową. Prawą rękę kładzie na piersi, lewą wyciąga przed siebie w stronę anioła. Twarz ma owalna, o dużych, okrągłych oczach, prostym nosie i pełnych ustach, okoloną jasnymi włosami, upiętymi z tyłu głowy z rozpuszczonymi lokami. Ubrana jest w różową suknię z dużym dekoltem z białą szarfą, przepasaną w talii zielonym pasem oraz zarzucony na głowę i opadający na ramiona i prawe kolano niebieski płaszcz. Na kolanach ma zarzuconą białą tkaninę opadającą na ziemię. Przed Marią, w prawej części obrazu ukazany jest nadlatujący anioł. Gabriel zwrócony jest w trzech czwartych w prawo, z pochyloną głową i ugiętą lewą nogą. W lewej wyciągniętej ręce trzyma gałązkę lilii, prawą kieruje do góry w geście wskazującym na nadlatującą gołębicę. Twarz ma owalną, o okrągłych oczach, dużym nosie i pełnych ustach, okoloną długimi, kręconymi, brązowymi włosami opadającymi na ramiona. Na głowie ma diadem. Anioł ubrany jest w niebieską, długą szatę spodnią i szarą szatę wierzchnią, sięgającą kolan, ze złoconymi lamówkami i trójkątnym dekoltem. Na ramiona i plecy ma zarzucony czerwony, rozwiany płaszcz, zapięty pod szyją. Skrzydła ma lekko rozłożone. Ponad aniołem nadlatuje gołębica Ducha Świętego, od której w stronę Marii pada wiązka światła. W lewym dolnym rogu, obok Marii ukazany jest stół przekryty różową tkaniną z wzorem kwiatowym na zielonym tle przy krawędzi, na nim leży koszyk z białą tkaniną. W Górnym lewym rogu obrazu podwieszona jest zielona kotara.

Zarys problematyki artystycznej

Zwiastowanie stanowiło moment, w którym dokonało się Wcielenie. Nie jest to zatem wyłącznie epizod z życia Marii, a jeden z najważniejszych momentów, w którym miał swój początek zbawczy plan Boga. W sztukach plastycznych ilustracja Zwiastowania oparta była na opisie św. Łukasza Ewangelisty (Łk, 1, 26-38). W sztuce średniowiecznej często przedstawiano razem kolejne etapy dialogu pomiędzy Marią a Gabrielem. Natomiast w sztuce nowożytnej zazwyczaj ilustrowano już jeden z tych momentów, a więc powitanie (Ave Maria), pytanie Marii w jaki sposób dokona się Wcielenie, wyjaśnienie Gabriela lub wyrażenie zgody przez Marię (Fiat).
Omawiany obraz Zwiastowania z Biskupic ilustruje moment gdy Gabriel wyjaśnia Marii, że Wcielenie zrealizuje się za sprawą Ducha Świętego, dlatego jedną ręką wskazuje na nadlatującą gołębicę Ducha Świętego. W XVII i XVIII wieku Gabriela przedstawiano najczęściej jako nadlatującego pośród obłoków (mógł również stać lub klęczeć przed Marią). Anioł w ręce trzyma gałązkę lilii, która symbolizuje cnotę i czystość Marii. Sama Maria w tym momencie dialogu zazwyczaj ukazywana była jako siedząca, gdyż anioł zaskoczył ją przybywając. Gest Marii, a więc dłoń złożona na piersi oznacza pokorne oddanie się woli Bożej. Scena Zwiastowania w sztuce polskiej najczęściej ukazywana była we wnętrzu.
Obraz Zwiastowania mógł powstać w czwartej ćwierci XVIII lub pierwszej ćwierci XIX wieku, gdyż nosi cechy malarstwa późnobarokowego oraz z okresu klasycyzmu. Kompozycja obrazu podzielona jest na strefę niebiańską, a więc anioła z gołębica na tle obłoków oraz ziemską, czyli Marię we wnętrzu. Na obrazie znajduje się charakterystyczny dla osiemnastowiecznego malarstwa motyw podwieszonej kotary. Natomiast sposób malowania twarzy Marii ze znamienną dla okresu klasycyzmu fryzurą oraz krojem sukni z wysokim stanem może wskazywać na okres przełomu XVIII i XIX wieku.

Stan zachowania / Prace konserwatorskie

Obraz lekko przyciemniony i zabrudzony.

Streszczenie

Obraz Zwiastowania mógł być wykonany w czwartej ćwierci XVIII lub pierwszej ćwierci XIX wieku prawdopodobnie z przeznaczeniem do ołtarza maryjnego w kaplicy kościoła w Biskupicach. Zwiastowanie stanowiło moment, w którym dokonało się Wcielenie. Nie jest to zatem wyłącznie epizod z życia Marii, a jeden z najważniejszych momentów, w którym miał swój początek zbawczy plan Boga. W sztukach plastycznych ilustracja Zwiastowania oparta była na opisie św. Łukasza Ewangelisty (Łk, 1, 26-38).