Sakralne Dziedzictwo Małopolski

Dzieje zabytku

Rzeźba św. Jana Chrzciciela stanowi część ołtarz głównego powstałego w kręgu działającego w Krakowie i w Małopolsce Johanna Georga Lehnera (ok. 1703-1776). Nastawa z około połowy XVIII wieku jest przypisywany utalentowanemu, lecz nadal anonimowemu "pomocnikowi Lehnera".

Opis

Ustawiona na cokole o nieregularnym planie, pełnoplastyczna rzeźba drążona, ukazuje anonimowego świętego króla. Figura zwrócona jest do widza frontalnie, z głową i torsem wychylonym w lewo i skierowanymi w układzie trzech czwartych. Król stoi w kontrapoście z rękami rozłożonymi na boki. Jest to dojrzały mężczyzna o szczupłej twarzy i podkreślonych kościach policzkowych i linii łuków brwiowych. Charakteryzuje się silnie zadartym, wąskim nosem, pełnymi i lekko rozchylonymi wargami. Jego niewielkie, okrągłe oczy skierowane są w górę. Twarz okala silnie skręcona w dwa pukle broda oraz krótkie, kręcone włosy. Monarcha ubrany jest w tunikę lamowaną frędzlą i sięgającą kolan. Na niej nałożony ma pancerz lekkiej zbroi płytowej z zarękawiami przewiązany w pasie szarfą, za którą ma wetknięte dwie gałązki palmowe. Jego nogi ochraniają nadgolennice i trzewiki. Na ramionach ma narzucony płaszcz podbity gronostajem, zapięty na piersi, którego poły rozwiewają się po bokach postaci. Jego głowę zdobi zamknięta korona o stylizowanych sterczynach. Partie odsłoniętego ciała pokrywa naturalistyczna polichromia, natomiast korona i płaszcz są złocone, a elementy zbroi srebrzone.

Zarys problematyki artystycznej

Rzeźba przynależąca do ołtarza głównego łączona jest z warsztatem działającego w Krakowie i w Małopolsce Johanna Georga Lehnera (ok. 1703-1776), być może z którymś z jego uzdolnionych uczniów, którego Anna Dettloff określiła jako "pomocnik Lehnera". Ten sam artysta około połowy XVIII wieku wykonał ołtarz główny i dwa ołtarze boczne w niedalekim kościele św. Mikołaja w Polance Wielkiej oraz ołtarz główny i prospekt ołtarzowy w kościele parafialnym św. Macieja w sąsiednich Bielanach. Wykonywane przez niego figury są stosunkowo niewielkie, o bardzo małych głowach osadzonych na długich szyjach. Jego postacie są ukazywane w silnym przegięciu, z głową odrzuconą do tyłu i twarzą uniesioną do góry. Zarys ciał rzeźbionych postaci najczęściej przyjmuje kształt litery "S" lub "C". Charakteryzują je zazwyczaj szeroko rozpostarte ręce, ożywione gesty, bardzo często dramatyczne. Ich szaty drapowane są w bujne fałdy układające się miękko w charakterystyczne wałeczki. Twarze rzeźbionych figur są zróżnicowane wiekowo i zazwyczaj wyrażają uczucia. Charakteryzują je drobne usta, wystające brody i kości policzkowe, dość duże nosy i oczy zbliżone do trójkąta. Źródła inspiracji dla artysty pracującego w Osieku i w okolicznych miejscowościach należy szukać w przedkrakowskich dziełach Lehnera zachowanych na Morawach, np. w Kravařach, Odrach i Kietrzu.

Stan zachowania / Prace konserwatorskie

Dobry. Widoczne zabrudzenia i nieznaczne przetarcia. Ostatnią konserwację ołtarza przeprowadzono w latach dziewięćdziesiątych XX wieku.

Literatura

Katalog zabytków sztuki w Polsce, t. 1, Województwo krakowskie, red. J. Szablowski, Warszawa 1953, s. 23;
A. Hałatek, B. Jania, Świątynie Osieka, Osiek 2008, s. 5;
A. Dettloff, Rzeźba krakowska drugiej połowy XVIII w. Twórcy, nurty i tendencje, Kraków 2013, s. 69-82, il. 106-107;
Zabytki sztuki w Polsce. Małopolska, red. S. Brzezicki, J. Wolańska, Warszawa 2016, s. 1028.

Streszczenie

Rzeźba anonimowego świętego króla stanowi część ołtarz głównego powstałego w kręgu działającego w Krakowie i w Małopolsce Johanna Georga Lehnera (ok. 1703-1776). Nastawa z około połowy XVIII wieku jest przypisywana utalentowanemu, lecz nadal anonimowemu "pomocnikowi Lehnera", który inspirował się rzeźbą morawską pierwszej połowy XVIII wieku.