Sakralne Dziedzictwo Małopolski

Dzieje zabytku

Obraz został namalowany prawdopodobnie w czasie powstania całej nastawy ołtarzowej, która została wykonana w drugiej dekadzie XVIII wieku. Jej budowę zlecono po najazdach zbrojnych powstańców węgierskich Franciszka II Rakoczego, którzy w latach 1703-1711 sprofanowali i zdewastowali ołtarze w kościele w Łapszach Niżnych. Po tym wydarzeniu szlachcic węgierski i współwłaściciel Łapsz Wyżnych – Baltazar Görgey ufundował nowy zespół wyposażenia kościelnego. Świadectwem tych fundacji jest napis oraz herb Görgey’a umieszczony na bramkach ołtarza głównego. Z kolei w innych źródłach historycznych – m.in. wizytacjach zakonnych miechowitów umieszczono sprzeczną z powyższą informację, że ołtarze ufundował ówczesny pleban, miechowita Łukasz Kuźnicki w 1718 roku, a koszty ich złocenia, srebrzenia i malowania poniosła w 1720 roku właścicielka części wsi – Judyta Joanelli. Te wykluczające się przekazy wymagają zapewne dalszej kwerendy archiwalnej i ustalenia ostatecznej fundacji. Tymczasem należy przychylić się do sugestii Tadeusza Trajdosa, iż Baltazar Görgey ufundował część sumy na budowę ołtarzy i stąd jego upamiętnienie umieszczone na ołtarzu głównym.

Opis

Obraz w kształcie wydłużonego, stojącego ośmioboku z przedstawieniem św. Rafała Archanioła z młodym Tobiaszem. Archanioł ukazany jest frontalnie, do wysokości kolan o esowato wygiętej sylwetce w lewą stronę, prawą rękę z wyprostowanym palcem wskazującym unosi do góry, a w lewej opuszczonej nisko trzyma krucyfiks. Archanioł ma owalną twarz o idealizujących rysach twarzy z pełnymi ustami, prostym nosem i dużymi oczami, okoloną kędzierzawymi i jasnobrązowymi włosami. Ubrany jest w brązową tunikę, przewiązaną czerwoną tasiemką w talii oraz jasnobrązowy płaszcz, zarzucony przez lewe ramię i biegnący z tyłu przez plecy z dwoma końcami rozwianymi w dolnej i górnej części obrazu, ponadto na dekolcie ma założoną górną część napierśnika w kolorze niebieskim, a u pleców rozłożone duże ciemnoszare skrzydła. W prawym dolnym narożu obrazu ukazany jest w półpostaci Tobiasz, zwrócony trzy czwarte w prawo z prawą ręką odwiedzioną w bok i z wyprostowanym palcem wskazującym, w lewej dłoni trzyma przy boku zawieszoną szabelkę. Twarz pełna z dużymi oczami, pełnymi ustami i szerokim na końcu nosem, włosy krótkie i kędzierzawe.Ubrany jest w białą, krótką koszulę oraz niebieski kontusz z krótkimi rękawami, przewiązany czerwonym pasem. Karnacja obu postaci jest bardzo jasna. Tło obrazu ciemne, miejscami widoczne elementy ciemnozielonej roślinności. Rama drewniana, profilowana i zdobiona liśćmi wawrzynu.

Zarys problematyki artystycznej

Obraz został namalowany w drugiej dekadzie XVIII wieku w nieznanym warsztacie malarskim. Przedstawia Archanioła Rafała z młodym Tobiaszem. Etymologia imienia Rafał oznacza, tego który uzdrawia. Archanioł pokonał demona Asmodeusza i związał Azazela, wodza demonów i wrzucił go do otchłani. W tradycji chrześcijańskiej jest prawzorem anioła stróża, ze względu na jego misję opieki nad Tobiaszem w czasie jego podróży z Niniwy do Medii. W ikonografii przedstawiany jest jako młodzieniec ze skrzydłami, często jest ubrany w antyczny strój, zbroję lub strój liturgiczny. Rafał przeważnie pojawia się w scenach związanych z Tobiaszem i towarzyszącym im psem. Jego atrybutami są elementy związane z historią Tobiasza: ryba (która chciała odgryźć nogę Tobiaszowi), jej żółć (przywróciła wzrok ojcu Tobiasza), serce i wątroba tej ryby (dzięki którym Tobiasz za radą archanioła wyrzucił demona Asmodeusza od Sary) oraz laska wędrowca.

Streszczenie

Obraz został namalowany prawdopodobnie w czasie powstania całej nastawy ołtarzowej, która została wykonana w drugiej dekadzie XVIII wieku. Jej budowę zlecono po najazdach zbrojnych powstańców węgierskich Franciszka II Rakoczego, którzy w latach 1703-1711 sprofanowali i zdewastowali ołtarze w kościele w Łapszach Niżnych. Na płótnie ukazano archanioła Gabriela i młodego Tobiasza.