Św. Marek Ewangelista

Województwo
MAŁOPOLSKIE
Powiat
wadowicki
Gmina
Spytkowice
Miejscowość
Bachowice
Metropolia
Krakowska
Diecezja
Krakowska
Dekanat
Zator
Parafia
Najświętszego Serca Pana Jezusa w Bachowicach
Tagi
ikonografia świętych malarstwo monumentalne styl neoromański sztuka neoromańska sztuka XX wieku witraż
Miejsce przechowywania
kościół, prezbiterium
Identyfikator
DZIELO/14940
Kategoria
witraż
Ilość
1
Czas powstania
pierwsza połowa XX wieku
Miejsce (państwo, miasto, region geograficzny)
Kraków
Autor noty katalogowej
Justyna Kuska
Domena Publiczna

Dzieje zabytku

Witraże w bachowickiej świątyni wykonano w Krakowskim Zakładzie Witrażów Stanisława Gabriela Żeleńskiego, o czym informuje sygnatura zakładu umieszczona w prawym, dolnym narożu witraża przedstawiającego św. Jana Ewangelistę. Nie jest znana dokładna data ich powstania. Kościół pw. Najświętszego Serca Pana Jezusa w Bachowicach został wzniesiony w latach 1920-1925 według projektu znanego krakowskiego architekta i konserwatora Franciszka Mączyńskiego. Parafię w Bachowicach erygowano w 1929 roku, a prace wykończeniowe we wnętrzu świątyni trwały jeszcze do 1931 roku. O wykonaniu witraży nie wspomina w spisanej przez siebie kronice parafialnej ksiądz Franciszek Gołba, który skrupulatnie odnotowywał wszystkie zmiany we wnętrzu świątyni. Ksiądz Gołba zmarł w 1944 roku, można więc przypuszczać, że witraże wykonano już po zakończeniu drugiej wojny światowej. Zakład Żeleńskich, z krótkimi przerwami, funkcjonował podczas wojny. Po aresztowaniu właścicieli firmy przez gestapo w 1944 roku, jej działalność wznowiono w lutym 1945 roku.

Opis

Witraż w kształcie stojącego prostokąta zamkniętego u góry łukiem półokrągłym. Kompozycja dwustrefowa. W dolnej części przedstawiony św. Marek ukazany frontalnie w ujęciu całopostaciowym. Święty wyobrażony jako młody mężczyzna o dużych, ciemnych oczach i długim, prostym nosie. Włosy i krótka broda skręcone w spiralne loki. Postać ubrana w długą, brązowo-fioletową tunikę oraz płaszcz w odcieniach zieleni, trzymająca w obu rękach uniesionych na wysokość piersi otwartą księgę z napisem „PAX TIBI MARCE / EVANGELISTA MEUS”. Spod szat widoczne stopy obute w sandały. W dolnej części kompozycji u stóp św. Marka widoczny lew – symbol ewangelisty oraz banderola z napisem „EWANGELISTA ŚW(IĘTY) MAREK”. W tle znajdują się wąskie romańskie kolumny o roślinnych kapitelach i trzonach dekorowanych geometryczną plecionką. W prześwitach pomiędzy kolumnami wkomponowane mniejsze sceny ukazujące cuda związane z publiczną działalnością Chrystusa opisane przez św. Marka. W górnej części kompozycji w arkadzie ujętej dwiema zdwojonymi kolumienkami z napisem „TU ES PETRUS” w archiwolcie ukazany św. Piotr stojący na łodzi oznaczonej znakiem krzyża. Święty ukazany frontalnie, w ujęciu całopostaciowym. Ubrany w jasnozieloną tunikę oraz rozwiany fioletowy płaszcz. Piotr w swoim lewej ręce trzyma klucz, prawą wspiera na lasce zwieńczonej krzyżem. Twarz pełna, oczy szeroko otwarte skierowane na wprost. Długa, ciemna broda, nad czołem wyraźna łysina. Arkada, w której umieszczono św. Piotra, ujęta jest motywami roślinnymi oraz dwiema mniejszymi arkadkami mieszczącymi przekrzyżowaną literę „P” z prawej strony kompozycji i krzyż osadzony na literze „U” z lewej strony.

Zarys problematyki artystycznej

Omawiane dzieło jest częścią zespołu witraży przedstawiających ewangelistów, umieszczonych w czterech oknach prezbiterium bachowickiej świątyni. Witraże te noszą cechy neoromańskie i pod względem stylistycznym odwołują się bezpośrednio do średniowiecznej sztuki witrażowniczej. Świadczy o tym zarówno charakterystyczna stylizacja twarzy przedstawionych postaci – obwiedzionych malowaną, czarną kreską, spiralnie skręcone włosy oraz repertuar zastosowanych motywów zdobniczych i architektonicznych czerpiący ze sztuki romańskiej. Zespół bachowickich witraży charakteryzuje się wysokim poziomem wykonania oraz dużymi walorami artystycznymi. Zostały one sporządzone w jednym najbardziej znanych krakowskich zakładów zajmujących się produkcją witraży tj. w Krakowskim Zakładzie Witrażów S. G. Żeleńskiego. Firma została założona w 1902 roku jako Krakowski Zakład Witrażów Artystycznych Oszkleń Wytrawiania na szkle prof. Władysława Ekielskiego i Antoniego Tucha. W 1904 roku do spółki przystąpił architekt Stanisław Gabriel Żeleński, który w 1906 roku przejął zakład na własność i zarejestrował go jako Krakowski Zakład Witrażów, Oszkleń Artystycznych i Fabryka Mozaiki Szklanej S.G. Żeleński. Firma Żeleńskiego współpracowała z najbardziej znanymi artystami i projektantami pierwszej połowy XX wieku. W krakowskim zakładzie powstały witraże dla kilkudziesięciu kościołów w Krakowie i na terenie archidiecezji krakowskiej. Witraże wykonane w zakładzie Żeleńskiego często zdobią też wnętrza innych kościołów wzniesionych według projektu Franciszka Mączyńskiego, m.in. kościoła Karmelitanek bosych pw. Opieki św. Józefa w Krakowie, kościoła Jezuitów pw. Najświętszego Serca Jezusa w Krakowie czy kościoła pw. św. Bartłomieja Apostoła w Mogilanach. Omawiany witraż przedstawia św. Marka, który nie był bezpośrednim uczniem Chrystusa, a swoją Ewangelię napisał na podstawie nauk św. Piotra Apostoła. Według tradycji poniósł męczeńską śmierć jako biskup Aleksandrii około 74 roku. Jego tradycyjnym atrybutem jest lew.

Stan zachowania / Prace konserwatorskie

Dobry, nieznaczne odbarwienia szkła.

Streszczenie

Dzieło jest częścią zespołu witraży przedstawiających ewangelistów, umieszczonych w czterech oknach prezbiterium bachowickiej świątyni. Nie jest znana dokładna data ich powstania, najprawdopodobniej zostały wykonane już po zakończeniu drugiej wojny światowej. Zespół bachowickich witraży nosi cechy neoromańskie i charakteryzuje się wysokim poziomem wykonania oraz dużymi walorami artystycznymi. Zostały one sporządzone w jednym najbardziej znanych krakowskich zakładów zajmujących się produkcją witraży tj. w Krakowskim Zakładzie Witrażów S. G. Żeleńskiego. Omawiane dzieło przedstawia św. Marka Ewangelistę, którego tradycyjnym atrybutem jest lew.

Jak cytować?

Justyna Kuska, "Św. Marek Ewangelista", [w:] "Sakralne Dziedzictwo Małopolski", 2024, źródło:  https://sdm.upjp2.edu.pl/dziela/sw-marek-ewangelista-2

Uwaga. Używamy ciasteczek. Korzystanie ze strony sdm.upjp2.edu.pl oznacza, że zgadzasz się na ich używanie. Więcej informacji znajdziesz w zakładce Polityka prywatności