Św. Anna Samotrzeć / św. Józef z Dzieciątkiem

Dzieje zabytku

Feretron powstał prawdopodobnie pod koniec XIX lub na początku XX wieku. Na przełomie 1996 i 1997 roku został poddany gruntownej konserwacji przez profesor Akademii Sztuk Pięknych w Krakowie Małgorzatę Schuster-Gawłowską. Podczas prowadzonych w Krakowie prac oczyszczono oba obrazy, usunięto przemalowania oraz uzupełniono warstwę malarską. Ramę feretronu oczyszczono, uzupełniono ubytki warstwy malarskiej i zabezpieczono lakierami, powtarzając oryginalną dziewiętnastowieczną kolorystykę (kolory: niebieski, złoty, srebrny i kremowy).

Opis

Feretron dwustronny z obrazami w kształcie stojącego prostokąta ujętymi profilowaną ramą, złoconą i malowaną w odcieniach błękitu, brązu, srebra i beżu; ustawiony na prostopadłościennym, profilowanym postumencie mieszczącym otwory na drążki. Zwieńczenie feretronu w formie trójkątnego przyczółka od góry zaakcentowanego złoconym krzyżem; ujęte pinaklami ze złoconymi żabkami na krawędziach. W polu zwieńczenia połączone monogramy Chrystusa i Marii. Na awersie feretronu znajduje się obraz z przedstawieniem św. Anny Samotrzeć. W centrum kompozycji św. Anna została przedstawiona frontalnie w pozycji siedzącej na pniu ściętego drzewa. Na jej kolanach znajduje się Dzieciątko Jezus, po lewej stronie przedstawiono stojącą Marię zwróconą w trzech czwartych w prawo. Anna ukazana jest jako dojrzała kobieta o owalnej twarzy z długim, prostym nosem oraz niewielkimi, wąskimi ustami. Ubrana w zieloną suknię z jasnobłękitnym dołem. Na głowie żółta chusta zawiązana pod szyją w niewielki węzeł oraz złota korona w typie zamkniętym zwieńczona krzyżem. Na lewym kolanie Anny siedzi na czerwonej poduszce Dzieciątko Jezus zwrócone w trzech czwartych w lewo. Głowę zwraca w kierunku Marii, dłonie unosi ku górze. Dzieciątko jest ubrane w długą, białą tunikę oraz złotą koronę. Przedstawiona z lewej strony kompozycji Maria została ukazana jako młoda kobieta w długiej, białej sukni, luźno przerzuconym przez lewe ramię błękitnym płaszczu oraz jasnobłękitnej chuście i złotej koronie na głowie. Maria głowę unosi ku górze, spoglądając na swą matkę, obie ręce wyciąga przed siebie w kierunku Dzieciątka Jezus. Twarz ma owalną, oczy małe, nos prosty, usta niewielkie. W tle przedstawiono rozległy, górzysty pejzaż z egzotyczną roślinnością oraz kwitnącą łąką. Kolorystyka jasna, pastelowa. Na rewersie feretronu znajduje się obraz przedstawiający św. Józefa z Dzieciątkiem (brak fotografii, opis dokonany na podstawie dokumentacji konserwatorskiej, J.K.). Stojący święty ukazany w ujęciu do kolan, w trzech czwartych zwrócony w lewo. Twarz świętego owalna, oczy przymknięte, nos wydatny, usta pełne. Włosy jasne, półdługie, zaczesane do tyłu, krótka, siwa broda. Nimb w formie białego okręgu. Święty przytula policzek do twarzy Dzieciątka, które siedzi na czerwonej poduszce ułożonej na stole przedstawionym z lewej strony kompozycji. Józef ubrany jest w zieloną suknię i okryty żółtym płaszczem. Lewą dłonią delikatnie podtrzymuję rękę Dzieciątka, w prawej trzyma kwiat białej lilii. Dzieciątko Jezus zwrócone w trzech czwartych w prawo. Głowę unosi do góry, policzkiem przytula się do św. Józefa, prawą rękę wyciąga w kierunku jego szyi. Dzieciątko ubrane jest w długą, białą tunikę. Tło w kolorze zielonym. Z lewego górnego rogu obrazu spływa ku postaciom złota poświata. Kolorystka ciemna, ciepła.

Zarys problematyki artystycznej

Feretron to obraz lub rzeźba umieszczone w ozdobnej ramie, z podstawą zaopatrzoną w otwory na drążki do noszenia podczas procesji. Zygmunt Gloger w „Encyklopedii staropolskiej” pochodzenie słowa „feretron”, czy „feretrum” wywodził ze starożytnego Rzymu, gdzie określało ono posągi niesione w pochodach triumfalnych. Omawiany feretron jest dziełem nieznanego artysty, zapewne ludowego, o skromnych umiejętnościach warsztatowych. Mógł powstać pod koniec XIX lub na początku XX wieku, na co wskazuje neogotycka rama ujmująca oba opisane wyżej obrazy. Pod względem ikonograficznym dzieło odnosi się do rodziny Chrystusa. Przedstawiona na awersie feretronu św. Anna była matką Marii i babką Jezusa. O życiu Anny niewiele wiadomo – jej osoba nie została odnotowana w żadnej z Ewangelii. Informacje o życiu świętej znamy z pism apokryficznych, głównie z tzw. „Protoewangelii Jakuba” z II wieku oraz z popularnej trzynastowiecznej „Złotej legendy” autorstwa Jakuba de Voragine. Według tradycji Anna wraz z mężem Joachimem, będąc już w podeszłym wieku, wyjednała sobie modlitwą przyjście na świat dziecka. Joachim udał się w tym celu na pustynię, gdzie pościł przez czterdzieści dni. W tym czasie Anna modliła się do Boga o potomstwo. Ich prośby zostały wysłuchane. Annie ukazał się anioł, który przekazał jej dobrą nowinę słowami: „Wysłuchał Pan Bóg modlitwę twoją. Poczniesz i porodzisz, a potomstwo twoje będzie przepowiadane po całej ziemi” (ProtEwJK 4-5). Anioł ukazał się również Joachimowi, informując go, że jego żona spodziewa się dziecka. Joachim powrócił z pustyni; małżonkowie spotkali się przy jednej z bram miasta, którą później utożsamiono ze Złotą Bramą w Jerozolimie. W ikonografii Annę przedstawiano najczęściej jako starszą kobietę z księgą, w scenie uczenia Marii czytania. Wyobrażenie św. Anny Samotrzeć tj. świętej w towarzystwie Marii oraz Jezusa to temat ikonograficzny o proweniencji średniowiecznej. Ukazuje trzy pokolenia rodziny Chrystusa. W przedstawieniach malarskich, ale także rzeźbiarskich najczęściej wyobrażano Annę zasiadającą na ławie/tronie, na jej kolanach przedstawiano ukazaną w pomniejszonej skali Marię trzymającą na kolanach dziecięcego Jezusa. Często przedstawienia takie kryły w sobie odniesienia pasyjne, zapowiadające przyszłą mękę Zbawiciela. Atrybutem symbolicznie zapowiadającym śmierć Chrystusa mógł być krzyż trzymany w jego ręku, baranek, koral lub szczygieł jak na obrazie św. Anny Samotrzeć ze Strzegomia datowanym na około 1400 rok (obraz w zbiorach Muzeum Narodowego we Wrocławiu). Święty Józef, przedstawiony na rewersie feretronu był z kolei opiekunem Matki Boskiej i Jezusa. W ikonografii przedstawiany jest jako starszy, brodaty mężczyzna trzymający na ręku Dzieciątko Jezus. Jego atrybutem jest kwiat białej lilii symbolizujący czystość.

Stan zachowania / Prace konserwatorskie

Feretron konserwowany na przełomie 1996 i 1997 roku w Krakowie przez prof. Małgorzatę Schuster-Gawłowską.

Streszczenie

Feretron dwustronny z obrazami św. Anny Samotrzeć i św. Józefa z Dzieciątkiem jest dziełem nieznanego artysty, zapewne ludowego, o skromnych umiejętnościach warsztatowych. Mógł powstać pod koniec XIX lub na początku XX wieku, na co wskazuje neogotycka rama ujmująca oba wspomniane wyżej obrazy. Na przełomie 1996 i 1997 roku obiekt został poddany konserwacji przez profesor Małgorzatę Schuster-Gawłowską. Pod względem ikonograficznym dzieło odnosi się do rodziny Chrystusa. Przedstawiona na awersie feretronu św. Anna była matką Marii i babką Jezusa. O życiu Anny niewiele wiadomo – jej osoba nie została odnotowana w żadnej z Ewangelii. Według tradycji Anna wraz z mężem Joachimem, będąc już w podeszłym wieku, wyjednała sobie modlitwą przyjście na świat dziecka. W ikonografii Annę przedstawiano najczęściej jako starszą kobietę z księgą, w scenie uczenia Marii czytania. Przedstawienie św. Anny Samotrzeć tj. świętej w towarzystwie Marii oraz Jezusa to temat ikonograficzny o proweniencji średniowiecznej. Ukazuje trzy pokolenia rodziny Chrystusa. W przedstawieniach malarskich, ale także rzeźbiarskich najczęściej wyobrażano Annę zasiadającą na ławie/tronie, na jej kolanach przedstawiano ukazaną w pomniejszonej skali Marię trzymającą na kolanach dziecięcego Jezusa. Święty Józef, przedstawiony na rewersie feretronu był z kolei opiekunem Matki Boskiej i Jezusa. W ikonografii przedstawiany jest jako starszy, brodaty mężczyzna trzymający na ręku Dzieciątko Jezus. Jego atrybutem jest kwiat białej lilii symbolizujący czystość.

TEST AKTUALIZACJI

Bibliografia