Stygmatyzacja św. Franciszka z Asyżu

Województwo
MAŁOPOLSKIE
Powiat
oświęcimski
Gmina
Kęty
Miejscowość
Kęty
Metropolia
Krakowska
Diecezja
Bielsko-Żywiecka
Parafia
Niepokalanego Poczęcia Najświętszej Marii Panny
Miejsce przechowywania
ołtarz boczny, przytęczowy, prawy
Identyfikator
DZIELO/23948
Kategoria
obraz
Ilość
1
Czas powstania
1866 rok
Miejsce (państwo, miasto, region geograficzny)
Kraków
Technika i materiał
olej na płótnie
Wymiary szczegółowe
Wysokość bez ramy – 185 cm
Szerokość bez ramy – 112 cm
Autor noty katalogowej
Paulina Chełmecka
Uznanie autorstwa-Użycie niekomercyjne 4.0

Dzieje zabytku

Obraz został namalowany w 1866 roku w Krakowie przez Stanisława Bryniarskiego.

Opis

Obraz w kształcie stojącego prostokąta zamkniętego nadwieszonym łukiem półkolistym przedstawia scenę stygmatyzacji św. Franciszka z Asyżu. Ukazany pośrodku kompozycji święty zwrócony jest w trzech czwartych w lewo, omdlewa przyklękając. Twarz o trójkątnym obrysie, z krótką brodą, długim, prostym nosem charakteryzuje wyraz cierpienia podkreślony przymrużonymi, wpatrzonymi w dal oczami oraz wydatną bruzdą na czole. Głowę okala wąski, świetlisty nimb. Święty ubrany jest w habit franciszkański. Prawą rękę wspiera na skale, lewa jest opuszczona wzdłuż ciała, z odwróconym ku górze wnętrzem dłoni. Na dłoniach i stopie są rany po gwoździach ze słabo widocznymi wiązkami promieni, biegnącymi doń od znajdującego się u góry po lewej stronie Jezusa na krzyżu osłoniętym skrzydłami Serafina, unoszącego się na tle żółtych obłoków. Obok świętego leży czaszka. Zza stanowiącej tło sceny skały wyłania się sylwetka drugiego zakonnika, zwróconego w trzech czwartych w prawo. Wzrok kieruje ku górze, przesłaniając twarz o młodzieńczych rysach lewą ręką. Prawą wspiera na leżącej na skale księdze.
Sygnatura pod lewą stopą św. Franciszka „w Krakowie / 1866. r(oku) Stanisław Bryniarski mal(ował)”.

Zarys problematyki artystycznej

Obraz został wykonany przez krakowskiego malarza Stanisława Bryniarskiego (1829-1914) ucznia w krakowskiej Szkole Sztuk Pięknych m.in. Jana Kantego Wojnarowskiego, Wojciecha Kornelego Stattlera czy Władysława Łuszczkiewicza. Dominującym tematem jego płócien były widoki zabytkowej architektury Krakowa, zwłaszcza wnętrz dopełnianych sztafażem (np. „Wnętrze krużganków kościoła franciszkańskiego”, 1872; „Krużganki w klasztorze dominikańskim w Krakowie”, 1871; „Wnętrze krypty wawelskiej”, 1869). Malowidła te charakteryzowały dobry rysunek perspektywiczny oraz precyzja w oddaniu detali architektury. Działalność artystyczna Bryniarskiego polegała także na wykonywaniu kopii malarskich, które często ulegały pewnym przekształceniom oraz restauracji obrazów i malowideł ściennych. Pewne miejsce w jego twórczości zajmuje także tematyka religijna. Jednym z najczęściej stosowanych przedstawień ikonograficznych św. Franciszka z Asyżu jest scena stygmatyzacji, czyli pojawienia się ran odpowiadających ranom Jezusa, zadanym mu podczas śmierci na krzyżu. Stanowią one wyraz szczególnego związku z Bogiem. Według biografa, Tomasza z Celano, wydarzenie to dokonało się dwa lata przed śmiercią świętego, w sierpniu 1224 roku na górze Alwerni podczas czterdziestodniowego postu. Szczególnie rozważanym przez Franciszka wątkiem z życia Jezusa była jego męka i śmierć oraz przekonanie, iż jego przeznaczeniem jest współcierpienie. Podczas gorliwej modlitwy święty „ujrzał w widzeniu rozciągniętego nad sobą Serafina, wiszącego na krzyżu, mającego sześć skrzydeł, za ręce i nogi przybitego do krzyża. Dwa skrzydła unosiły się mu nad głową, dwa wyciągały do lotu, a dwa okrywały całe ciało. Widząc to, Franciszek zdumiał się gwałtownie, a gdy nie umiał wytłumaczyć, co by znaczyło to widzenie, wtargnęła mu w serce radość pomieszana z żałością. […] nagle objawiło mu je w nim samym odczucie bólu [...]. Natychmiast bowiem na jego rękach i nogach zaczęły jawić się znaki gwoździ, jak to na krótko przedtem widział u Męża ukrzyżowanego, ponad sobą w powietrzu. Jego ręce i nogi wyglądały przebite gwoździami w samym środku; główki gwoździ były widoczne na wewnętrznej stronie rąk i na wierzchniej stronie nóg, a ich ostre końce były na stronie odwrotnej... Zaś prawy bok, jakby przebity lancą, miał na sobie czerwoną bliznę, która często broczyła i spryskiwała tunikę oraz spodnie świętą krwią”. W tym często obrazowanym w malarstwie sakralnym wątku ukazywano św. Franciszka w sytuacji głębokiego, wręcz ekstatycznego ożywienia i poruszenia przejawiającego się odchyleniem sylwetki, bądź uniesieniem rozłożonych rąk, jak m.in. na trzynastowiecznym fresku Giotta w bazylice w Asyżu, płótnach El Greca z 1590 roku czy Alfonsa Cana z lat 1657-1659. Obraz w kościele Reformatów w Kętach stanowi natomiast przedstawienie św. Franciszka osłabionego i omdlewającego pod wpływem doznanego cierpienia. Podobnie ukazano świętego na obrazie w kaplicy bazyliki w Leżajsku, będącym prawdopodobnie kopią płótna Gerarda Seghiersa z Antwerpii. Niezwykle zbliżoną kompozycję, zwłaszcza w sposobie upozowania sylwetki świętego, prezentuje obraz z końca XVIII wieku w zwieńczeniu ołtarza św. Elżbiety w kościele pw. Niepokalanego Poczęcia Najświętszej Marii Panny w Chmielniku. Uwagę zwraca także postać mnicha ukazanego w głębi, po lewej stronie, rozpoznawana jako brat Leon, domniemany świadek omawianego wydarzenia. Pojawił się on m.in. już w scenie namalowanej przez wspomnianego Giotta. Najczęściej ukazywany jest z księgą Ewangelii. Obecność naocznego świadka – współbrata zakonnego, podczas najważniejszego w życiu św. Franciszka wydarzenia, podkreśla prawdziwość stygmatyzacji.

Stan zachowania / Prace konserwatorskie

Dobry, krakelury, obraz po konserwacji.

Streszczenie

Jeden ze znajdujących się w kościele Reformatów w Kętach obrazów ukazujących św. Franciszka, przedstawia stygmatyzację świętego. Płótno powstało w 1866 roku w pracowni krakowskiego malarza Stanisława Bryniarskiego.

Osoby związane z dziełem

Jak cytować?

Paulina Chełmecka, "Stygmatyzacja św. Franciszka z Asyżu", [w:] "Sakralne Dziedzictwo Małopolski", 2024, źródło:  https://sdm.upjp2.edu.pl/dziela/stygmatyzacja-sw-franciszka-z-asyzu-2

Uwaga. Używamy ciasteczek. Korzystanie ze strony sdm.upjp2.edu.pl oznacza, że zgadzasz się na ich używanie. Więcej informacji znajdziesz w zakładce Polityka prywatności