Stygmatyzacja św. Franciszka z Asyżu

Dzieje zabytku

Obraz „Stygmatyzacja św. Franciszka” namalował w 1807 roku krakowski malarz Michał Stachowicz do ołtarza bocznego, który został ufundowany przez rodzinę Cholewów z Wieliczki po 1718 roku. Ołtarz konsekrował biskup Jan Tarło 28 sierpnia 1721. Poprzedni obraz z tego ołtarza namalowany przez nieznanego artystę w 1730 roku, również przedstawiający stygmatyzację św. Franciszka, wstawiono do tyłu (za dzieło Stachiewicza) i odkryto go dopiero podczas którejś z konserwacji. Postanowiono wtedy, że osiemnastowieczny obraz wróci na swoje miejsce, a obraz Stachiewicza zawieszono na ścianie bocznej kaplicy Chrystusa Ukrzyżowanego. Obraz był kilkukrotnie konserwowany: w 1878 roku odnowił go Antoni Gramatyka z Krakowa, następnie w czasie drugiej wojny światowej artysta-malarz Stefan Chmiel z Wieliczki, a w 1987 roku Hanna Pieprzyk.

Opis

Obraz w kształcie stojącego prostokąta zamkniętego łukiem wklęsło-wypukłym z uskokami o dolnej krawędzi półkoliście wyciętej, przedstawiający stygmatyzację św. Franciszka. W centrum kompozycji znajduje się św. Franciszek w pozycji klęczącej, zwrócony w trzech czwartych w prawo, z rękami rozłożonymi szeroko na boki. Ma podłużną twarz, z krótkim zarostem, z dużymi oczami ze wzrokiem skierowanym na Chrystusa. Święty Franciszek ubrany jest w habit franciszkański z różańcem przewieszonym przez sznur. W górnej części obrazu, po lewej stronie znajduje się Chrystus jako serafin, z którego ran wychodzą czerwone promienie tworzące stygmaty u świętego Franciszka. Przed świętym, na wysokiej skale ułożone są: biały baranek, otwarta księga z napisem: „Deus / meus / et / omnia” oraz krzyż. Po prawej stronie obrazu ulokowano zakonnika wyłaniającego się spośród traw, ukazanego w półpostaci, z prawą ręką zasłaniającą oczy, z lewą wyciągniętą przed siebie. Obok leży otwarta księga. W oddali widać pejzaż górski oraz kościół. W górnej części obrazu ukazano pochmurne niebo. Kolorystyka pociemniała, w odcieniach brązów i szarości. W prawym dolnym rogu kompozycji znajduje się słabo czytelna sygnatura artysty „Michał Stachowicz / pinxi [...?] / et […?] 1807”. Rama drewniana, pomalowana na zielono, na brzegach złocona.

Zarys problematyki artystycznej

Scena przedstawiająca stygmatyzację św. Franciszka została ukazana w tradycyjnym ujęciu ikonograficznym, w którym św. Franciszek klęczy, a powyżej, po przeciwległej stronie obrazu znajduje się Chrystus jako serafin. Dzieła o podobnym układzie kompozycyjnym można odnaleźć w większości kościołów Małopolski. Po raz pierwszy ten typ ikonograficzny zastosował Angiolo di Bondone, zw. Giottem na fresku w kaplicy Scrovegnich w Padwie (ok. 1275-1299). Przedstawienie bezpośrednio nawiązuje do wydarzenia na górze Alwernii z 1224 roku, podczas którego św. Franciszek otrzymał stygmaty. Obraz powstał w 1807 roku, o czym świadczy sygnatura artysty znajdująca się w prawym dolnym narożu. Autorem dzieła jest krakowski malarz Michał Stachowicz (1768-1825), który dwa lata później wykonał szereg innych prac dla klasztoru, m.in. antepedia, obrazy „Św. Klara”, „Św. Jan Kanty”, „Św. Walenty” i inne. Wykonanie obrazów zostało zlecone artyście w 1809 roku. Stachowicz choć podejmował się różnych tematów w swojej twórczości (malował sceny współczesne i historyczne, portrety, widoki miast, zabytki architektoniczne, sceny religijne, osobliwości przyrody, stroje ludowe i mundury wojskowe, ilustrował różne utwory i rysował mapy geograficzne i strategiczne) to jednak największą część jego prac stanowi właśnie malarstwo religijne. Jego przykłady możemy odnaleźć w wielu kościołach na terenie Krakowa i Małopolski: w Rudawie, Krośnie, Rybnej, Chrzanowie, Porębie Żegoty, Czernichowie, Suchej. Pomimo tak ogromnej ilości prac obrazy religijne artysty są uważane za najsłabsze spośród jego całego dorobku. W obrazach tych zarzuca się mu błędy kompozycyjne oraz kolorystyczne, czego przykładem może być postać zakonnika na omawianym dziele, ukazanego w półpostaci, który jakby został odcięty w połowie i osadzony pośród traw. W religijnym malarstwie Stachowicza widoczny jest wpływ manieryzmu włoskiego i rodzinnych twórców, tj. Tadeusza Kuntzego i Szymona Czechowicza.

Stan zachowania / Prace konserwatorskie

Dostateczny, pociemniała i silnie spękana warstwa malarska, płótno zdublowane, nieznaczne krakelury.

Streszczenie

Obraz „Stygmatyzacja św. Franciszka” namalował krakowski malarz Michał Stachowicz w 1807 roku. Dzieło przedstawia wydarzenie z 1224 roku, które miało miejsce na górze Alwernii, gdzie św. Franciszek otrzymał stygmaty. Kompozycyjnie obraz nawiązuje do fresku Angiola di Bondone, zw. Giottem w kaplicy Scrovegnich w Padwie (ok. 1275-1299). Michał Stachowicz dwa lata później wykonał szereg innych prac dla klasztoru, m.in. antepedia, obrazy „Św. Klara”, „Św. Jan Kanty”, „Św. Walenty” i inne. Obraz „Stygmatyzacja św. Franciszka” pierwotnie przeznaczony był do ołtarza bocznego, który został ufundowany przez rodzinę Cholewów z Wieliczki po 1718 roku. Jednak, gdy podczas konserwacji obrazu odkryto starsze dzieło o tej samej treści pochodzące z 1730 roku — obraz Stachowicza zawieszono na ścianie bocznej kaplicy Chrystusa Ukrzyżowanego, a osiemnastowieczne przedstawienie zostało w polu głównym ołtarza.

Bibliografia