Matka Boska z Dzieciątkiem

Województwo
MAŁOPOLSKIE
Powiat
Kraków
Gmina
Kraków
Miejscowość
Kraków
Identyfikator
DZIELO/25175
Kategoria
rzeźba
Ilość
1
Czas powstania
trzecia ćwierć XIV wieku
Miejsce (państwo, miasto, region geograficzny)
Małopolska
Technika i materiał
drewno polichromowane, srebrzenie, laserunki
Wymiary podstawowe
szerokość – 37,5 cm
wysokość – 108 cm
głębokość – 23 cm
Autor noty katalogowej
ks. Szymon Tracz
Uznanie autorstwa-Użycie niekomercyjne 4.0

Dzieje zabytku

Rzeźba stanowi depozyt parafii pw. Św. Andrzeja Apostoła w Gilowicach koło Żywca. Figura była przechowywana na plebanii. Zapewne jest pozostałością wyposażenia pierwszego drewnianego kościoła w Gilowicach, który został zastąpiony drewnianą świątynią przeniesioną z Rychwałdu w 1756 roku. Tadeusz Chrzanowski i Marian Kornecki wysunęli przypuszczenie, że rzeźbę przeniesiono do Gilowic wraz z kościołem z Rychwałdu. Biorąc jednak pod uwagę, że parafię w Gilowicach wzmiankuje spis świętopietrza z lat 1325-1327, która dopiero później stała się filią parafii w Rychwałdzie, nie można odrzucić, iż figura od samego początku znajdowała się w Gilowicach.

Opis

Stojąca figura Matki Boskiej z Dzieciątkiem reprezentuje przykład przyściennej rzeźby z tyłu wydrążonej. Maria stoi w lekkim kontrapoście, podkreślonym wysunięciem do przodu lewego kolana na niewielkim wzgórku. Prawą ręką podtrzymuje Dzieciątko, w lewej dłoni trzyma jabłko. Madonna ma mocno pociągłą twarz o jasnej karnacji z wysokim czołem, rumianych policzkach, długi, prosty nos i wydatne usta. Jej głowa osadzona jest na długiej szyi. Spod białej chusty ubranej na głowę i opadającej na ramiona widać brązowe włosy. Matka Boska na głowie ma koronę o ostrych, krótkich sterczynach. Nałożony na ciemnooliwkową suknię płaszcz w tym samym kolorze, podbity błękitem, tworzy dwa wałkowate zaokrąglone fałdy na brzuchu Marii, spływając miękkimi fałdami spod lewej ręki oraz festonem spod prawej ręki. Niżej fałdy płaszcza i sukni układają się niemal pionowo, opinając materią lewą nogę. Długa suknia odsłania czubki ciżemek. Dzieciątko zostało ujęte w trzech czwartych w prawo. Obie jego rączki wyciągnięte są przed siebie w stronę trzymanego przez Marię jabłka. Z kolei nóżki są skrzyżowane przy stopach. Jezus ma wyrazistą twarz o jasnej karnacji, małym nosem i wydatnych ustach. Jego głowę otaczają brązowe włosy układające się po bokach w charakterystyczne pukle. Jezus ubrany jest w długą, ciemnooliwkową tunikę odsłaniającą fragmenty stóp z charakterystycznymi mankietami przy rękawach. Szaty Matki Boskiej i Dzieciątka są srebrzone i laserowane.

Zarys problematyki artystycznej

Rzeźba Matki Boskiej z Dzieciątkiem z Gilowic zapewne pochodzi z niezachowanej szafiastej nastawy ołtarzowej. Świadczy o tym wydrążenie z tyłu oraz charakterystyczna „płaskość” rzeźby. W literaturze przedmiotu uznaje się ją za cenny przykład plastyki gotyckiej z trzeciej ćwierci XIV wieku. Tadeusz Chrzanowski i Marian Kornecki wymieniają ją w grupie prymitywnych rzeźb średniowiecznych, powiązanych stylistycznie z kręgiem Madonn na lwie. Zwracając równocześnie uwagę na jej prymitywizm i syntetyczne uproszczenie formy przesunęli datowanie na koniec XIV wieku. Bez wątpienia Madonna z Gilowic jest dziełem przeciętnego snycerza. Wprawdzie biegle posługiwał się dłutem przy modelowaniu szat, natomiast mniej wprawnie, wręcz nieporadnie, w sposobie uchwycenia anatomii i fizjonomii znanych mu czternastowiecznych wzorów. Andrzej Włodarek zwrócił uwagę, że pewnego rodzaju monumentalizm, charakterystyczna poza Marii z wysuniętym do przodem kolanem oraz sposób kształtowania fałdów przywołuje na myśl rzeźby Madonny z Dzieciątkiem I (ok. 1350-1360) z krakowskiego kościoła klarysek oraz rzeźb z czwartej ćwierci XIV wieku z kościoła w Tymowej i w Łękach Górnych. Można tu także wskazać pewne podobieństwa z rzeźbą Madonny z trzeciej ćwierci XIV wieku z niedalekich Radziechów.

Stan zachowania / Prace konserwatorskie

Dobry. Konserwację rzeźby przeprowadzono z okazji wystawy Wawel 1000-2000" w 2000 roku.

Literatura

Zabytki sztuki w Polsce. Inwentarz topograficzny, t. 3, Powiat Żywiecki. Województwo krakowskie, opr. Jerzy Szablowski, Warszawa 1948, s. 51, il. 12, s. 141, il. 109;
Katalog zabytków sztuki w Polsce, t. 1, Województwo krakowskie, red. J. Szablowski, Warszawa 1953, s. 520;
A. Włodarek, Matka Boska z Dzieciątkiem (II/59), [w:] Wawel 1000-2000. Wystawa jubileuszowa. Skarby archidiecezji krakowskiej, t. 2, red. J.A. Nowobilski, Kraków 2000, s. 98, il. 479;
Sz. Tracz, Niebiański splendor. Opowieść o drewnianym kościele Św. Andrzeja apostoła z 1. poł. XVI w. w Gilowicach, Kraków-Gilowice 2007, s. 12, il. s. 54;
Zabytki sztuki w Polsce. Małopolska, red. S. Brzezicki, J. Wolańska, Warszawa 2016, s. 383.

Streszczenie

Rzeźba Matki Boskiej z Dzieciątkiem z Gilowic pochodzi z trzeciej ćwierci XIV wieku. Zapewne pierwotnie stanowiła część ołtarza szafiastego. Jest to dzieło przeciętnego snycerza, który czerpał inspiracje z czternastowiecznych wzorów. Figura stylistycznie może być wiązana z kręgiem rzeźb w typie Madonna na lwie.

Jak cytować?

ks. Szymon Tracz, "Matka Boska z Dzieciątkiem ", [w:] "Sakralne Dziedzictwo Małopolski", 2024, źródło:  https://sdm.upjp2.edu.pl/dziela/matka-boska-z-dzieciatkiem-73

Uwaga. Używamy ciasteczek. Korzystanie ze strony sdm.upjp2.edu.pl oznacza, że zgadzasz się na ich używanie. Więcej informacji znajdziesz w zakładce Polityka prywatności