Umeblowanie zakrystii

Województwo
MAŁOPOLSKIE
Powiat
Kraków
Gmina
Kraków
Miejscowość
Kraków
Metropolia
Krakowska
Diecezja
Krakowska
Dekanat
Kraków Centrum
Parafia
Św. Marka
Tagi
Chrystus Eucharystyczny marmoryzacja ornament małżowinowo-chrzątskowy św. Augustyn św. Marek Symbolica vitae Christi meditatio szafa zakrystyjna Treter Tomasz
Miejsce przechowywania
zakrystia
Identyfikator
DZIELO/25076
Kategoria
szafa zakrystyjna
Ilość
1
Czas powstania
druga ćwierć XVII wieku
Technika i materiał
drewno, techniki stolarskie, techniki snycerskie, polichromowanie, marmoryzowanie, olej na desce
Wymiary podstawowe
wysokość – 305 cm
głębokość – 95 cm
Inne wymiary – długość szafy na ścianie północnej i południowej: 540 cm; długość szafy na ścianie wschodniej 445 cm
Autor noty katalogowej
Maria Działo
Uznanie autorstwa-Użycie niekomercyjne-Bez utworów zależnych 3.0 Polska

Dzieje zabytku

Umeblowanie zakrystii zostało wykonane w drugiej ćwierci XVII wieku. Około połowy XVIII wieku pokryto ją rokokową polichromią.

Opis

Umeblowanie zakrystii usytuowane jest wzdłuż ścian północnej, południowej i wschodniej pomieszczenia. Na ścianie północnej, w części dolnej znajdują się trzy połączone ze sobą komody, każda o czterech szufladach, nakryte jednym blatem. W części górnej mieszczą się pięcioosiowe szafki z szufladami w cokole. Osie artykułowe są pilastrami hermowymi. Na osi środkowej szafka jest nieco wyższa i szersza z drzwiczkami dekorowanymi prostokątną, uszatą, oprofilowaną płyciną z malowanym przedstawieniem Chrystusa Eucharystycznego. Drzwiczki pozostałych szafek mają kształt stojących prostokątów i dekorowane są płycinami o wklęsłych narożach, zdobionymi gałązkami czerwonych róż, ułożonych w rokokowych wazonach. Ścianki zamknięte są niepełnym belkowaniem z gzymsem. W partii zwieńczenia osie artykułowane są cokolikami, na których ustawione są toczone, kuliste wazoniki. Pomiędzy nimi umieszczone są kartusze utworzone z ornamentu małżowinowo-chrząstkowego z malowanymi emblematami na owalnych medalionach, które ułożone są kolejno od lewej strony:
1. Pionowo ustawiony miecz, ostrzem skierowany ku górze, połączony ze skrzyżowanymi berłem i dwoma kluczami, od których odchodzą fantazyjnie ułożone sznury w kolorze czerwonym. U góry napis na szarfie: „OBEDITE”.
2. W górnej części wyłaniająca się z chmur ręka trzymająca w dłoni węgielnicę i przymocowane do niej na łańcuszku tablice Dekalogu. Napis na szarfie: „OMNIA SVSTINET”.
3. Bóg Ojciec ukazany w półpostaci, lewą ręką opiera się na kuli ziemskiej, prawą czyni gest błogosławieństwa.
4. Bujnie ulistnione, ciemnozielone drzewko spięte w dolnej części złotą formą w kształcie dwóch wywiniętych wolutek. Napis na szarfie: „GAVDET PATIENTIA DVRIS”.
5. W górnej części obrazu z chmur wyłania się ręka, która zrzuca na ziemię iskrzący pocisk i dwa skrzyżowane pioruny, połączone parą białych skrzydeł. Napis „FORTIS VLTOR”.

Na ścianie środkowej, wschodniej znajduje się sarkofagowa mensa, powyżej parawanowa ścianka na profilowanym cokole, artykułowana pilastrami, pomiędzy którymi umieszczone są płyciny z kształcie leżących prostokątów z obrazami; ścianka zamknięta jest profilowanym gzymsem. W zwieńczeniu, na jej skrajach znajdują się owalne medaliony ujęte w kartusze z ornamentu małżowinowo-chrząstkowego. W medalionie po lewej stronie namalowane są litery alfa i omega na błękitnym tle oraz wstęga z napisem: „RENOVATUM A(NNO) D(OMINI) 1975”. Po prawej stronie analogiczny kartusz z literami w medalionie: „Ω / O / N” wpisane w formę krzyża, otoczonego niepełną aureolą; powyżej wstęga z napisem: „VIDENTEM AUDERE”. W płycinach obrazy przedstawiają świętych w ujęciu do pasa, zwróconych ku środkowi; od lewej:
1. Święty Demetriusz z włócznią opartą o prawy bark, ubrany w habit zakonu kanoników laterańskich od pokuty.
2. Święty Klet z aniołkiem, który trzyma w dłoni palmę męczeństwa i krzyż papieski. W prawym górnym narożu obrazu napis: „FAC HVIC SIGNO HONOREM”.
3. Święty Augustyn z gorejącym sercem na piersi i aniołkiem z łyżką i miseczką w dłoniach.
4. Święty ubrany w habit Marków, który trzyma w dłoni serce z krzyżem, podtrzymywane przez Chrystusa na obłokach – prawdopodobnie św. Cyriak, założyciel zakonu.

Na ścianie południowej znajduje się analogiczne umeblowanie, jak na ścianie północnej. W dolnej części dwie komody, a w miejscu trzeciej od wschodu szafka zdobiona dwiema uszatymi płycinami. Górna część mebla w przeciwieństwie do ściany północnej bez podwyższenia części środkowej.
Na ścianie południowej:
1. Jasnobrązowa harfa na błękitnym tle i napis: „IN DOMINO”.
2. Ciemnobrązowy ptak i trzy podrywające się do lotu młode, w górnej części złote słońce i napis: „NON QUAE SVPER TERRAM.”
3. Po lewej stronie kompozycji wyłaniająca się z chmur ręka trzymająca skrzyżowane: miecz, czerwony krzyż i palmę. Napis: „NON ERVBESCO”.
4. W centrum przedstawienia krzak białej lilii o trzech rozgałęzieniach, w tle chmury w odcieniach koloru szaroniebieskiego. Napis na szarfie: „PER ARDVA DVLCIS”.
5. W lewej części kompozycji uskrzydlony jeleń, wspięty na tylnych nogach, po prawej stronie czarne i brązowe skały, w partii górnej otwarta korona, umieszczona pośrodku obłoku obwiedzionego biało-czerwonym pasem. Napis: „ET COMPREHENDATIS”.

W miejscu połączenia komód ścian północnej i południowej z dolną częścią konstrukcji na ścianie wschodniej znajdują się ukośnie ustawione, jednoskrzydłowe szafki o drzwiczkach dekorowanych prostokątną płyciną o wklęsłych narożach. Ścianki boczne części północnej i południowej zdobione są ukośną kratką. Powierzchnia szafek i komód pokryta jest polichromią imitującą marmur w kolorze beżowym, szarokremowym, różowym i rdzawym. Blaty malowane są farbą olejną w kolorze beżowym. Obramienia medalionów malowane w kolorze rdzawozłotym. Tło w większości medalionów w odcieniach błękitu, w górnych częściach majuskułowe napisy objaśniające przedstawienie, umieszczone w białych i półkoliście ułożonych szarfach.

Zarys problematyki artystycznej

Szafa zakrystyjna, nazywana niekiedy kredencją to mebel służący do przechowywania paramentów liturgicznych. W dolnej części, w szufladach umieszcza się szaty liturgiczne. Natomiast nadbudowa kredencji podzielona na szafki służy do przechowywania kielichów, monstrancji, puszek i innego złotnictwa liturgicznego. Pod nimi znajdują się małe szufladki do przechowywania korporałów, humerałów i puryfikaterzy. Omawiane umeblowanie zakrystii zostało wykonane w drugiej ćwierci XVII wieku. Kartusze zdobi charakterystyczny dla tego okresu ornament małżowinowo-chrząstkowy. Cztery obrazy umieszczone na ścianie wschodniej ukazują świętych związanych z założeniem zakonu Marków, a symbole umieszczone na medalionach pochodzą z dzieła „Symbolica vitae Christi meditatio” Tomasza Tretera z 1612 roku, które opisuje życie Chrystusa oraz cnoty dobrego chrześcijanina. Warto zwrócić uwagę na jeden z medalionów oznaczonym literami „Ω / O / N”, które zostały wpisane w formę krzyża, otoczonego aureolą. Jest to motyw używany na bizantyńskich wizerunkach Chrystusa, oznaczający imię Boga i zapisanym w języku greckim „ὁ ὢ ν”, czyli „Ten, który jest”. Dokładną instrukcję wykonania tego motywu w sztuce podano w podręczniku do malarstwa z klasztoru na górze Athos.

Streszczenie

Umeblowanie zakrystii zostało wykonane w drugiej ćwierci XVII wieku. Kartusze zdobi charakterystyczny dla tego okresu ornament małżowinowo-chrząstkowy. Cztery obrazy umieszczone na ścianie wschodniej ukazują świętych związanych z założeniem zakonu Marków, a symbole umieszczone na medalionach pochodzą z dzieła „Symbolica vitae Christi meditatio” Tomasza Tretera z 1612 roku.

Bibliografia

"Katalog zabytków sztuki w Polsce, t. 4: Miasto Kraków, cz. 3: Kościoły i klasztory śródmieścia, z. 2", Warszawa 1978
Forstner Dorothea, "Świat symboliki chrześcijańskiej. Leksykon", Warszawa 1990
Sartorius Augustinus, "Ordo Ordinum Religiosorum. Virorum, Virginum, Militum: Juxta Ordinem Temporis compendiosâ serie contextus, Vitísque Sanctorum Fundatorum, atque Eorundem Elogijs in Prima Opusculi Parte intertextus", 1715
Treter Tomasz, "Symbolica vitae Christi meditatio", Brunsbergae 1612
Bielak Alicja, "Symbolica vitae Christi meditatio Tomasza Tretera jako siedemnastowieczna realizacja emblematycznych medytacji: źródła grafczne i zamysł zbioru" , Terminus , s. 411-462
Zieliński Chwalisław, "Sztuka sakralna. Co należy wiedzieć o budowie, urządzeniu, wyposażeniu, ozdobie i konserwacji Domu Bożego. Podręcznik opracowany na podstawie przepisów kościelnych", Poznań 1959

ŹRÓDŁA ARCHIWALNE

Wojewódzki Urząd Ochrony Zabytków, Karta inwentarzowa umeblowania zakrystii w kościele św. Marka w Krakowie, oprac. Beata Frey-Stec, 1986.

Osoby związane z dziełem

Jak cytować?

Maria Działo, "Umeblowanie zakrystii", [w:] "Sakralne Dziedzictwo Małopolski", 2024, źródło:  https://sdm.upjp2.edu.pl/dziela/umeblowanie-zakrystii

Uwaga. Używamy ciasteczek. Korzystanie ze strony sdm.upjp2.edu.pl oznacza, że zgadzasz się na ich używanie. Więcej informacji znajdziesz w zakładce Polityka prywatności