Święta Rodzina, św. Piotr i św. Paweł

Województwo
MAŁOPOLSKIE
Powiat
oświęcimski
Gmina
Oświęcim
Miejscowość
Poręba Wielka
Metropolia
Krakowska
Diecezja
Bielsko-Żywiecka
Parafia
Św. Bartłomieja Apostoła
Kościół
Św. Bartłomieja Apostoła
Miejsce przechowywania
przedsionek kościoła
Identyfikator
DZIELO/13058
Kategoria
feretron
Dookreślenie zabytku
Feretron
Ilość
1
Czas powstania
XIX wiek
Technika i materiał
olej na desce, rzeźbienie, złocenie, malowanie, metal
Wymiary podstawowe
szerokość – 96 cm
wysokość – 134 cm
Autor noty katalogowej
Paulina Chełmecka
Uznanie autorstwa-Użycie niekomercyjne-Bez utworów zależnych 3.0 Polska

Opis

Feretron obrazowy ujęty jest akantową, ażurową, złoconą ramą i osadzony na prostopadłościennej, profilowanej podstawie z parą otworów na służące do noszenia drążki. Pola obrazowe mają kształt stojących prostokątów. Na awersie znajduje się przedstawienie Świętej Rodziny. Siedząca po lewej stronie kompozycji, zwrócona w trzech czwartych w lewo Maria ukazana jest do wysokości kolan. Owalną, pełną twarz charakteryzują wyraziście modelowane rysy. Zebrane na wysokości karku, ciemnobrązowe, rozdzielone przedziałkiem włosy opadają na plecy. Maria ubrana jest w jasnoczerwoną, przewiązaną błękitną szarfą suknię z białym kołnierzem szerokiego dekoltu oraz częściowo osłaniający sylwetkę ciemnoniebieski płaszcz. Z głowy zsuwa się opadająca na ramiona jasnożółta chusta. Prawa ręka opuszczona jest w dół, lewą podtrzymuje stojące na jej kolanach, zwrócone na wprost Dzieciątko. Jego nagą sylwetkę częściowo osłania trzymana przez Marię biała chusta, której poła znajduje się także pod stopami Jezusa. Dzieciątko wyginając nieznacznie sylwetkę, zwraca się ku stojącemu po prawej stronie św. Józefowi. Prawą rękę unosi w geście błogosławieństwa, lewą ujmuje głowę mężczyzny, przytulając ją do swej twarzy. Zwrócony nieznacznie w trzech czwartych w prawo św. Józef ukazany jest do wysokości kolan. Pociągłą twarz charakteryzują wyraziste rysy mężczyzny w podeszłym wieku, z krótkim, siwym zarostem i włosami. Ubrany jest w przewiązaną w pasie niebieską suknię oraz narzucony na ramiona brązowy płaszcz. W lewej dłoni trzyma laskę zwieńczoną pękiem ulistnionych gałązek z drobnymi, białymi kwiatami. Wokół głów Marii i Jezusa znajdują się nimby, nad głową św. Józefa jest aureola. Postaci usytuowane są w pomieszczeniu z dużym oknem, w którym widać fragment błękitnego nieba. Ciemnobrązową ścianę tuż za Marią przesłania podpięta w lewym górnym rogu kompozycji ciemnozielona kotara obszyta dołem złoconą frędzlą. Kolorystyka obrazu utrzymana jest w nasyconych, zróżnicowanych światłocieniowo barwach. Drapowania tkanin charakteryzuje bogactwo fałdowań.
Rewers feretronu stanowi wizerunek św. Piotra i św. Pawła ukazanych półpostaciowo. Na pierwszy plan wysunięta jest nieznacznie postać św. Piotra zwróconego w trzech czwartych w lewo. Odchyloną głowę charakteryzuje owalna twarz o plastycznie modelowanych rysach i krótkim, siwym zaroście. Włosy są krótkie i siwe. Święty ubrany jest w szarobłękitną suknię z kołnierzem oraz narzucony na plecy i przewieszony przez lewą rękę jasnobrązowy płaszcz. Dłonie są skrzyżowane na piersiach, w lewej apostoł trzyma zawieszone na czerwonej tasiemce dwa klucze, złoty i srebrny. Prawą stronę kompozycji zajmuje zwrócona na wprost sylwetka św. Pawła. Zwróconą w trzech czwartych w prawo charakteryzuje pociągła twarz o niezwykle wyrazistych rysach, wydatnym nosie oraz długim, gęstym, ciemnobrązowym zaroście. Święty ubrany jest w niebieską suknię i czerwony, osłaniający sylwetkę płaszcz. Oburącz podtrzymuje rękojeść miecza, dodatkowo wspierając głowę na lewej dłoni. Święci spoglądają w kierunku unoszącej się pośrodku ponad nimi promienistej glorii z monogramem chrystologicznym. Tło jest utrzymane w odcieniach brązu. Kolorystykę obrazu charakteryzują nasycone, zróżnicowane światłocieniowo barwy. Drapowania tkanin charakteryzuje bogactwo fałdowań.

Zarys problematyki artystycznej

Feretronem określa się obustronnie malowany obraz ujęty ozdobnymi ramami bądź figurę świętej postaci osadzone na podstawie, w którą wsuwane są drążki umożliwiające noszenie podczas procesji. Tematyka przedstawień na feretronach najczęściej nawiązuje do szczególnie czczonych na danym terenie patronów.
Awers feretronu stanowi przedstawienie Świętej Rodziny. Wizerunki kilkuletniego Jezusa wraz z jego matką Marią oraz ziemskim opiekunem, św. Józefem określane są mianem Świętej Rodziny. Impulsem dla rozwoju kultu Świętej Rodziny był akt wcielenia Jezusa, jego narodziny oraz dorastanie w otoczeniu rodziny o potwierdzonej ewangelicznie genealogii (Mt 1, 1-17). Zarówno Maria, jak i Józef byli świadkami najważniejszych, dyktowanych tradycją żydowską wydarzeń w dziecięcym okresie życia Jezusa, jak nadanie imienia, ofiarowanie w świątyni (Łk 2, 21-24), czy pielgrzymka do Jerozolimy (Łk 2, 41-50). Pełen rozkwit kultu Świętej Rodziny miał miejsce w okresie od XI do XVI wieku. Początkowo wspólnota rodzinna Jezusa określana była mianem „Trójcy Ziemskiej”, termin Święta Rodzina wprowadził św. Bernardyn ze Sieny żyjący na przełomie XIV i XV wieku. Od XIX wieku Święta Rodzina stanowiła wskazywany przez Stolicę Apostolską wzorzec dla duszpasterstwa rodzin katolickich. W kontekście ikonograficznym temat Świętej Rodziny wyodrębnił się zapewne z takich wątków, jak Narodzenie Jezusa, Adoracje Pasterzy i Trzech Króli oraz Ucieczka do Egiptu. Jako Trójca Ziemska temat ten pojawiał się, jako dopełnienie Trójcy Świętej, w dolnej partii kompozycji, gdzie postać Jezusa stanowiła łącznik pomiędzy nimi. Ten sposób przedstawienia zyskał znaczną popularność głównie w kręgach sztuki flamandzkiej. Poza wspomnianymi wcześniej wątkami biblijnymi w sztuce w ciągu wieków pojawiały się także sceny rodzajowe ukazujące Świętą Rodzinę podczas wykonywania codziennych obowiązków, czy wspólnych posiłków. Jednym z najczęstszych typów przedstawień, popularyzowanym głównie dzięki drukom ulotnym i dewocyjnym, były wizerunki Marii i św. Józefa prezentujących stojące lub trzymane na rękach Dzieciątko. Przykład tego typu sceny stanowi awers jednego ze znajdujących się w kościele w Porębie Wielkiej feretronów. Charakter reprezentatywny tego przedstawienia dodatkowo podkreśla widoczna w lewym górnym rogu dekoracyjnie upięta kotara. Motyw ten, podobnie jak obficie drapowane szaty postaci, utrzymane w intensywnej, jasnej kolorystyce, pozwala doszukiwać pewnych analogii kompozycyjnych w malarstwie XVII i XVIII wieku. W podobny bowiem sposób zakomponowane zostało płótno z artystycznego kręgu Antona van Dycka ukazujące siedzącą na tle otwartego, częściowo przesłoniętego podpiętą kotarą okna Marię trzymającą na kolanach Jezusa. Dzieciątko, podobnie jak w scenie awersu feretronu, ujmuje dłonią twarz św. Józefa zwracającego się ku niemu.

Rewers feretronu przedstawia wizerunek św. Piotra i św. Pawła. Zaczerpnięty z tradycji Kościoła zwyczaj wspominania tego samego dnia obydwu apostołów znalazł odniesienie we wspólnych wizerunkach. Wynikało to z faktu, iż byli oni współzałożycielami chrześcijańskiej gminy na terenie Rzymu oraz obydwaj ponieśli tam śmierć męczeńską. Do niedawna uważano także, iż mieli zginąć tego samego dnia. W Rzymie w miejscach spoczynku świętych założone zostały także ich sanktuaria. Wspólne obchody święta obydwu apostołów celebrowano już od połowy III wieku, zarówno w Kościele wschodnim, jak i zachodnim, 29 czerwca według przekonania, iż był to dzień ich śmierci. Istnieje przypuszczenie, iż dzień ten stanowi upamiętnienie daty ukrycia relikwii Piotra i Pawła w katakumbach Kaliksta w czasach prześladowań chrześcijan za panowania cesarza Waleriana.
Pochodzący z Betsaidy Szymon już podczas pierwszego spotkania z Jezusem w pobliżu rzeki Jordan otrzymał imię Piotr, co stanowiło zapowiedź jego posłannictwa. Wraz z Janem i Jakubem należał do grona uczniów wyróżnionych przez Jezusa. Byli bowiem świadkami wskrzeszenia córki Jaira (Mt 9, 23-26), przemienienia na górze Tabor (Mt 17, 1-13; Mk 9, 2-13; Łk 9, 28-36) oraz modlitwy Jezusa w ogrodzie oliwnym (Mt 26, 37-46; Mk 14, 33-42; Łk 22, 41-46). Piotr został także wybrany na następcę Jezusa (Mt 16, 18-19) stając się tym samym zwierzchnikiem Kościoła na ziemi. W ikonografii św. Piotr ukazywany jest zazwyczaj jako starszy względem św. Pawła, siwowłosy mężczyzna trzymający w dłoniach odwrócony krzyż – symbol męczeńskiej śmierci przez ukrzyżowanie głową w dół lub „klucze królestwa niebieskiego” (Mt 16, 19) będące częścią Jezusowej obietnicy.
Szaweł urodził się pomiędzy 5 a 10 rokiem n. e. w Tarsie w rodzinie faryzeuszy. Celem pogłębienia wiedzy religijnej udał się do Jerozolimy (Dz 23, 6; Tt 1,12; Dz 22, 3). Nigdy nie poznał Jezusa, a jako jeden z najgorliwszych wrogów chrześcijan, był między innymi świadkiem kamienowania św. Szczepana, jednego z pierwszych męczenników (Dz 7, 58-60). Po osiągnięciu pełnoletniości, około 35 roku, wyruszył do Damaszku, gdzie schroniła się spora grupa prześladowanych w Jerozolimie chrześcijan. Gdy zbliżał się do murów miasta doznał objawienia Jezusa, oślepiony nadprzyrodzonym blaskiem upadł z grzbietu konia, którego dosiadał. Po nawróceniu, jakiego wówczas doświadczył, przyjął chrzest i imię Paweł. Prześladowany w Damaszku uciekł do Jerozolimy, gdzie przyłączył się do przebywających tam apostołów. Następnie, w celach ewangelizacyjnych, wyruszył do Antiochii, przemierzył także tereny Syrii, Azji Mniejszej, Grecji, Macedonii, Italii oraz być może Hiszpanii. W każdym z tych miejsc tworzył gminy chrześcijańskie i wyznaczał swoich następców. Był to także czas jego prześladowań i więzień. Około 67 roku poniósł w Rzymie śmierć męczeńską poprzez ścięcie mieczem. Narzędzie męki stało się jego głównym atrybutem. Względem św. Piotra, św. Paweł przedstawiany jest jako mężczyzna w sile wieku.
Ażurowe, ornamentalne obramowanie feretronu stanowi nawiązane do akantowych dekoracji wyposażenia kościołów stosowanych w okresie baroku.

Stan zachowania / Prace konserwatorskie

Dobry.

Literatura

Pałubska Zofia, Matyaszewska Elżbieta, Rodzina Święta [w:] Encyklopedia katolicka, (red.) Gigilewicz Edward, t. 17, Lublin 2012, sp. 197-205.

Streszczenie

Forma jednego z licznie przechowywanych w kościele parafialnym w Porębie Wielkiej feretronów z wizerunkami Świętej Rodziny oraz św. Piotra i św. Pawła, nawiązuje do stylistyki baroku. Wskazuje na to zarówno rzeźbione, ornamentalne obramienie, jak i kompozycje oraz modelunek malowideł.

Osoby związane z dziełem

Jak cytować?

Paulina Chełmecka, "Święta Rodzina, św. Piotr i św. Paweł", [w:] "Sakralne Dziedzictwo Małopolski", 2024, źródło:  https://sdm.upjp2.edu.pl/dziela/swieta-rodzina-sw-piotr-i-sw-pawel

Uwaga. Używamy ciasteczek. Korzystanie ze strony sdm.upjp2.edu.pl oznacza, że zgadzasz się na ich używanie. Więcej informacji znajdziesz w zakładce Polityka prywatności