Św. Notburga, św. Tekla

Województwo
MAŁOPOLSKIE
Powiat
wadowicki
Gmina
Andrychów
Miejscowość
Inwałd
Metropolia
Krakowska
Diecezja
Bielsko-Żywiecka
Parafia
Narodzenia Najświętszej Marii Panny
Kościół
Narodzenia Najświętszej Marii Panny
Miejsce przechowywania
kaplica
Identyfikator
DZIELO/13485
Kategoria
feretron
Ilość
1
Czas powstania
druga połowa XVIII wieku
Technika i materiał
drewno; cięcie, rzeźbienie, polichromowanie, złocenie; olej na desce
Autor noty katalogowej
Paulina Chełmecka
Uznanie autorstwa-Użycie niekomercyjne 4.0

Opis

Feretron na podstawie ozdobionej kratką regencyjną, w profilowanej ramie o falistym wykroju zwieńczonej liściem akantu. Struktura obramienia jest w kolorze niebieskim oraz złocona i srebrzona. Na awersie św. Notburga ukazana w stroju służącej: długiej biało-czerwonej sukni i niebieskim gorsecie, zwrócona w lewo, ze wzrokiem skierowanym ku górze. Twarz pełna, wyraziste rysy i podbródek. Długie, jasnobrązowe, zebrane do tyłu włosy opadają na plecy. Święta wznosi do góry zgięte w łokciach ręce. U dołu, po lewej stronie kompozycji snopek zboża, natomiast w prawym dolnym rogu święta ukazana przy pracy w polu. W tle pejzaż wiejski z obniżoną linią horyzontu i niebem w odcieniach żółci i pomarańczy. Po lewej stronie kompozycji, na wysokosci głowy świętej sierp unoszący się w powietrzu, u góry para uskrzydlonych główek anielskich. Na rewersie feretronu wizerunek św. Tekli ukazanej w półpostaci, frontalnie z głową skierowaną w prawo. Twarz pełna, nos prosty, wargi pełne, oczy szeroko otwarte; włosy kręcone, jasne, długie, z wplecionymi sznurami pereł. Święta ubrana jest w dwie suknie – spodnią białą, wierzchnią niebieską, złoty gorset i czerwony płaszcz. W prawej, uniesionej ręce trzyma krzyż, lewą rękę, w której trzyma liść palmy przyciska do piersi.

W górnej partii obrazu napis czarną farbą „Sw(ięta) Tekla P(anna) i Męcz(ennica)”.

Zarys problematyki artystycznej

Feretronem określa się obustronnie malowany obraz ujęty ozdobnymi ramami bądź figurę świętej postaci osadzone na podstawie, w którą wsuwane są drążki umożliwiające noszenie podczas procesji. Tematyka przedstawień na feretronach najczęściej nawiązuje do szczególnie czczonych na danym terenie patronów.

Niezwykle fantazyjny, wklęsło-wypukły obrys pola obrazowego oraz motyw ornamentyki akantowej w zwieńczeniu i kratki regencyjnej z rozetkami zdobiącej podstawę pozwalają przyjąć, iż feretron powstał najprawdopodobniej u schyłku XVIII wieku, kiedy motywy typowe dla sztuki barokowej stopniowo ustępują wątkom klasycystycznym.
Na awersie feretronu ukazany jest św. Tekla, którą uznaje jest za jedną z pierwszych świętych chrześcijańskich. Żyła w I wieku w Ikonium w Azji Mniejszej w rodzinie pogańskiej. Tuż przed zawarciem związku małżeńskiego z poganinem poznała św. Pawła Apostoła, który po raz pierwszy przybył do Azji Mniejszej. Z jego rąk przyjęła chrzest i stała się jego uczennicą. Za zerwanie zaręczyn została skazana na spalenie na stosie. Jednak w czasie wymierzania kary rozpętała się burza i ugasiła płomienie. Uwolniona Tekla udała się wraz ze św. Pawłem do Antiochii, gdzie odrzuciła względy pochodzącego z Syrii Aleksandra. Po zadenuncjowaniu przez niego została skazana na pożarcie przez lwy, ale i tym razem cudownie ocalała. Tragiczne zdarzenia z życia świętej poskutkowały uznaniem jej za męczennicę. Święta Tekla dożyła około 80 lat jako pustelnica i zmarła śmiercią naturalną.
Rozwijający się od IV wieku kult św. Tekli objął zarówno wschód i zachód Europy. Jego najważniejszymi ośrodkami były: grota w Maaluli, gdzie święta miała spędzić ostatnie lata pustelniczego życia, hiszpańska Tarragona oraz Santa Tecla w Salwadorze. W Polsce kult świętej upowszechnił się w XVIII wieku, ale już w XIX znacznie osłabł. Święta Tekla została włączona m.in. do litanii za konających.
Reprezentacyjny wizerunek św. Tekli ukazuje ją z dwoma spośród licznie przypisywanych atrybutów – krucyfiksem, symbolem przyjętej przez nią wiary chrześcijańskiej oraz gałązką palmową odnoszącą się do wątków męczeństwa.
Na rewersie feretronu znajduje się wizerunek pochodzącej z Austrii św. Notburgi. Święta urodziła się w 1265 roku w Rottenbergu w Tyrolu, zmarła natomiast 16 września 1313 w Eben. Wywodziła się z ubogiej rodziny i przez całe życie pracowała jako służąca i pomoc kuchenna w zamożnych gospodarstwach wiejskich. Wyróżniała się dobroczynnością. W czasie służby u hrabiego Henryka Rothenburga rozdawała ubogim nadmiar żywności, za co została oddalona z zamku. Po jej odejściu hrabiego miały dotknąć liczne niepowodzenia i dopiero powrót Notburgi przyniósł stabilizację i pomyślność. Notburga pracowała także u innych gospodarzy, m.in. w Eben. Na reprezentacyjnym wizerunku świętej ubranej, zgodnie z ikonografią, w strój wiejskiej dziewczyny przewiązany roboczym fartuchem, widoczny jest także jeden z jej atrybutów – sierp odnoszący się do pewnej legendy. Pracująca u rolnika w Eben Notburga miała zapewnioną możliwość uczestnictwa w wieczornych mszach w sobotę i w przeddzień dni świątecznych. Jednak pewnej soboty gospodarz nakazał świętej pracę, zakazując tym samym uczestnictwa w modlitwie „Anioł Pański” w pobliskim kościele. Wówczas święta, trzymając w dłoni sierp rzekła „Niech Bóg rozstrzygnie: jeśli ten sierp zawiśnie w powietrzu, będzie to znak, że mam wieczór poświęcić modlitwie; jeśli spadnie, będę pracować". Ujrzawszy wiszące w powietrzu narzędzie pracująca w polu ludność uklękła do modlitwy, święta zaś udała się do kościoła.

Stan zachowania / Prace konserwatorskie

Stan zachowania dobry.

Literatura

- św. Tekla [w:] Marecki Józef, Rotter Lucyna, Jak czytać wizerunki świętych. Leksykon atrybutów i symboli hagiograficznych, Kraków 2013, s. 574-575.

- św. Notburga, [w:] Marecki Józef, Rotter Lucyna, Jak czytać wizerunki świętych. Leksykon atrybutów i symboli hagiograficznych, Kraków 2013, s. 469-470.

- Pokryszka Agnieszka, św. Tekla [w:] Encyklopedia katolicka, red. Gigilewicz Edward, t. 19, Lublin 2013, sp. 589-590.

- http://ruda_parafianin.republika.pl/swi/n/notburga.htm [dostęp: 5.01.2018]


Streszczenie

Feretron obrazowy, będący przykładem ruchomego wyposażenia kościoła, wykorzystywanego podczas uroczystych procesji, prezentuje formę i stylistykę typową dla końca XVIII wieku.

Jak cytować?

Paulina Chełmecka, "Św. Notburga, św. Tekla", [w:] "Sakralne Dziedzictwo Małopolski", 2024, źródło:  https://sdm.upjp2.edu.pl/dziela/sw-notburga-sw-tekla

Uwaga. Używamy ciasteczek. Korzystanie ze strony sdm.upjp2.edu.pl oznacza, że zgadzasz się na ich używanie. Więcej informacji znajdziesz w zakładce Polityka prywatności