Św. Jan Kanty z fundatorem Grzegorzem Zdziewoyskim
Województwo
MAŁOPOLSKIE
Powiat
oświęcimski
Gmina
Kęty
Miejscowość
Kęty
Metropolia
Krakowska
Diecezja
Bielsko-Żywiecka
Parafia
Św. Małgorzaty i św. Katarzyny
Miejsce przechowywania
nawa, ściana południowa
Identyfikator
DZIELO/23821
Kategoria
obraz
Ilość
1
Czas powstania
1653 rok
Fundator
ksiądz Grzegorz Jan Zdziewoyski z Łasku
Technika i materiał
olej na desce
Wymiary podstawowe
szerokość –
98 cm
wysokość –
120 cm
Wymiary szczegółowe
Wysokość bez ramy –
96 cm
Szerokość bez ramy –
76 cm
Autor noty katalogowej
Paulina Chełmecka
Dzieje zabytku
Obraz został ufundowany do kościoła św. Jana Kantego w Kętach w 1653 roku przez księdza Grzegorza Jana Zdziewoyskiego z Łasku.
Opis
Obraz w kształcie stojącego prostokąta z wielofiguralną sceną ukazującą św. Jana Kantego oraz księdza Grzegorza Jana Zdziewoyskiego. Prawą część kompozycji zajmuje sylwetka zwróconego w trzech czwartych w prawo, klęczącego św. Jana Kantego o fizjonomii mężczyzny w podeszłym wieku, z siwymi włosami i zarostem, ubranego w togę profesorską. Głowę świętego okala jasny nimb. Prawą lekko zgiętą w łokciu rękę wyciąga w kierunku znajdującego się po lewej stronie kompozycji ołtarza, lewą ujmuje sylwetkę klęczącego po prawej stronie księdza Zdziewoyskiego ukazanego według zasad perspektywy hieratycznej. Twarz duchownego o krótkim, brązowym zaroście i wyrazistych rysach dojrzałego mężczyzny przejawia tendencje oddania cech portretowych. Ukazany w pozie modlitewnej kapłan ubrany jest w sutannę oraz komżę, na ramionach ma białą, haftowaną złotą nicią stułę. Po lewej stronie kompozycji widoczne jest częściowo retabulum ołtarzowe. Na mensie znajduje się niewielki obraz ukazujący Matkę Boską i Męża Boleści (Misericordia Domini). Do ołtarza prowadzi nakryty czerwonym dywanem stopień, na którym leżą atrybuty świętego – otwarta księga oraz biret. Powyżej, w lewym, górnym rogu, pośród obłoków ukazana jest Trójca Święta z sylwetką Jezusa w czerwonym płaszczu po lewej stronie, Boga Ojca w kremowej sukni i granatowym płaszczu po prawej stronie oraz unoszącą się ponad nimi gołębicą Ducha Świętego na tle promienistej glorii i rozświetlonych obłoków. Bóg Ojciec i Jezus wspierają dłonie na znajdującym się pośrodku niebieskim globie ziemskim zwieńczonym złotym krzyżem. Prawą stronę kompozycji zajmują ukazane w pozie modlitewnej postaci bł. Świętosława ze Sławkowa, ubranego w albę i czerwony ornat oraz bł. Ludowiki z Kęt w habicie tercjarki franciszkańskiej, z krucyfiksem i różańcem w dłoniach. Ponad nimi, pośród obłoków unosi się sylwetka ubranego w biało-czerwone szaty anioła trzymającego w dłoniach wieniec laurowy i wieniec różany. W lewym, dolnym rogu malowidła znajduje się napis „D(EO) O(PTIMO) M(AXIMO) / ET BEATO IOANNI CANTIO / S(ACRAE) T(HEOLOGIAE) DOCTORI ET PROFESSORI / ALM(AE) ACCAD(EMIAE) CRAC(OVIENSIS) PATER GRE/GORIVS IOANNES ZDZIEWOY/SKI A ŁASKO ART(IS) PH(ILOSOPH)IAE DO/CTOR. CAPELLANVS PRIMVS A FVN/DATIONE HVIVS CAPELLAE B(EATI) IOAN
NIS CANTIJ POSVIT. / A(NNO) D(OMINI) 1653”. Pozostałe umieszczone są poniżej postaci bł. Ludowiki – „V(ENERABILIS) VIRGO LVDO/VICA MATHEI / CIVIS KEN(TENSIS) FILIA B(EATVUS)” oraz ponad sylwetką bł. Świetosława ze Sławkowa – „SVIETOSLAUS / SLAVKOVIENSIS”.
Obraz ujęty jest profilowaną, złoconą ramą.
Zarys problematyki artystycznej
Jednym z najbardziej zasłużonych fundatorów kościoła św. Jana Kantego w Kętach jest ksiądz Grzegorz Jan Zdziewoyski urodzony 10 marca 1609 w Łasku, jako piąty syn Jakuba i Katarzyny z Buczka. Staranne wykształcenie uwieńczył tytułami magistra sztuk wyzwolonych i doktora filozofii na Uniwersytecie Jagiellońskim i doktora teologii na Uniwersytecie la Spienza w Rzymie. U schyłku lat trzydziestych XVII wieku na stałe osiadł na ziemi oświęcimskiej, pełniąc kolejno posługę kapłańską w parafiach w Wilamowicach, Pisarzowicach, Kętach, Tłuczani k. Wadowic. Dał się poznać zarówno jako gorliwy kapłan, kaznodzieja, budowniczy i fundator kościołów, ale także szczodry darczyńca wspierający potrzebujących, kształcącą się młodzież, krakowską uczelnię oraz cechy rzemieślnicze i bractwa. Zasłynął także jako wybitny bibliofil posługujący się pięcioma językami, fundujący niejednokrotnie kosztowne księgi dla wielu instytucji, bractw czy cechów. Fundacje kościelne Zdziewoyskiego objęły świątynie w Kętach (kościół św. Krzyża z 1658), w Wilamowicach (1661) oraz jedyny zachowany – w Tłuczani (1663). Ksiądz Zdziewoyski szczególnym kultem darzył św. Jana Kantego. Gdy w 1628 roku rozpoczynał studia na krakowskiej uczelni, inicjowano starania o beatyfikację mistrza z Kęt. Był to moment, w którym duchowny przyjął drugie imię – Jan i rozpoczął intensywne szerzenie kultu kęckiego profesora. Wyrażał to także licznymi fundacjami ołtarzy bądź wizerunków Jana Kantego. Jeden z najwcześniejszych trafił do kościoła w Pilicy w 1634 roku, następne ubogaciły wnętrza świątyń w Pisarzowicach (1644), Kalwarii Zebrzydowskiej (1647), Tłuczani (1664) oraz prawdopodobnie w Wilamowicach i Oświęcimiu. Na potrzeby wznoszonej w Kętach kaplicy św. Jana Kantego założył fundację, której kapitał wynosił 700 florenów ulokowanych w majątku Aleksandra Starowiejskiego. W kwocie tej mieściła się roczna suma 50 florenów wypłacana kapelanowi, zobowiązująca go do sprawowania cotygodniowej mszy świętej do Trójcy Świętej. Poza wsparciem finansowy w zakresie budowy, wystroju i wyposażenia świątyni, kolejną fundacją księdza Zdziewoyskiego była budowa przed 1654 rokiem domku dla prebendarza – kapłana pełniącego posługę we wspomnianej kaplicy. Ta niewielka budowla stała się także mieszkaniem samego księdza Zdziewoyskiego, po zakończeniu pełnienia przez niego funkcji prebendarza kościoła św. Krzyża. Domek spłonął podczas pożaru kościoła w 1797 roku.
Tragiczne okoliczności śmierci księdza Zdziewoyskiego wpłynęły na wieloletni brak należytej pamięci o jego osobie. Został bowiem zamordowany we wspomnianym domku koło kościoła św. Jana Kantego około 1685 roku, „xiędza miał powiesić sługa, co mu pieniądze zabrał i uciekł do Warszawy”. Morderca, Klemens Glasz, upozorował bowiem samobójstwo kapłana, do czego przyznał się po latach. Zniesławienie oraz pogrzeb w „niepoświęconej ziemi” odcisnęły się piętnem na sylwetce jednego z najwybitniejszych duchownych kęckich, pozbawiając go należytej pamięci i szacunku potomnych.
Zachowany w kościele św. Jana Kantego w Kętach obraz wotywny, podobnie jak pozostałe tego typu fundacje księdza Zdziewoyskiego, powstał w 1653 roku jako rodzaj epitafium. Inspiracją dla nieznanego artysty była najprawdopodobniej dobrze znana wówczas grafika ukazująca św. Jana Kantego i jego cuda, wydana przez Petera Overadta w Kolonii w 1606 roku, w serii 13 rycin pt. „Icones et miracula sanctorum Poloniae”. W stosunkowo rozbudowanej kompozycji uwagę zwraca pomniejszona sylwetka księdza Zdziewoyskiego przedstawionego zgodnie z zasadą perspektywy hieratycznej. Znajdujący się na retabulum ołtarza obraz Misericordia Domini, według tradycji jest wizerunkiem, jaki miał być zawieszony na drzwiach Collegium Maius, darzonym szczególnym kultem przez św. Jana Kantego. Dopełnienie ideologiczne kompozycji stanowią sylwetki bł. Ludowiki, obywatelki Kęt oraz bł. Świętosława ze Sławkowa, krakowskiego przyjaciela Jana Kantego. Trzymane przez anioła wieńce stanowią natomiast symbol wiecznej chwały i nagrody.
Stan zachowania / Prace konserwatorskie
Stan zachowania dobry; pociemniała i zabrudzona warstwa malarska.
Streszczenie
We wnętrzu kościoła św. Jana Kantego w Kętach znajduje się wotywny obraz ukazujący jednego z najbradziej zasłużonych dla świątyni darczyńców, jakim był ksiądz Grzegorz Jan Zdziewoyski z Łasku. Ufundowane przez niego w 1653 roku malowidło ukazuje duchownego oddającego się pod opiekę św. Jana Kantego, kórego był szczególnym czcicielem.
Inne dzieła z tego miejsca
Podobne dzieła
Po tytule
Po kategorii
Po technice i materiale
![Zdjęcie nr 1: Balustrada ganku obiegająca ścianę zachodnią, północną i południową z malowanymi scenami Litanii Loretańskiej umieszczonymi w płycinach o różnorodnych kształtach, przeważnie stojącego prostokąta z modyfikacjami: o ściętych narożach, zamkniętych półkoliście, zamkniętych uszakami lub innych. Poszczególne osie wydzielone są pilastrami hermowymi, wspartymi na bazach i niskich cokołach. Podpory podtrzymują imposty zdobione rombami oraz niepełne belkowanie w postaci profilowanego gzymsu, wyłamanego na ich osi. Pod oraz ponad obrazami umieszczone są złocone napisy. Balustrada ujęta jest od dołu fantazyjnie wykrojonymi kartuszami, ozdobionymi kaboszonami i rautami. Struktura jest polichromowana na czarno, pilastry i detale na czerwono, ornamentyka i profilowania złocone oraz srebrzone. Poszczególne sceny opatrzone są napisami:
Na ścianie południowej, od lewej:
1. „S. VIRGO VIRGINVM, OR(A PRO NOBIS)”, „PANNO NAD PANNAMI, MODL(SIĘ ZA NAMI)”
2. „MATTER VIVENTIVM, OR(A PRO NOBIS)”, „MATKO ŻYJĄCYCH, M(ÓDL SIĘ ZA NAMI)”
3. „MATER PVLCHRAE DILECTIONIS, OR(A PRO NOBIS)”, „MATKO JEZVSOWEJ MIŁOSCI, M(ÓDL SIĘ ZA NAMI)”
4. „MATER SANCTAE SPEI, OR(A PRO NOBIS)”, „MATKO S. NADZIEJI, M(ÓDL SIĘ ZA NAMI)”
5. „MATER HONORIFICATA, OR(A PRO NOBIS)”, „MATKO PRZESŁAWNA, M(ÓDL SIĘ ZA NAMI)”
6. „LIGNVUM VITAE, OR(A PRO NOBIS)”, „DRZEWO ŻYWOTA, M(ÓDL SIĘ ZA NAMI)”
7. „VENA VITAE, OR(A PRO NOBIS)”, „STRVMIENIV ŻYWOTA, M(ÓDL SIĘ ZA NAMI)”
8. „NAVIS INSTITORIS ETC, OR(A PRO NOBIS)”, „OKĘCIE CHLEB ŻŸWŸ NIOSACŸ, M(ÓDL SIĘ ZA NAMI)”
9. „FAVVS DISTILANS, OR(A PRO NOBIS)”, „SŁODKOŚCI PŁŸNACA, M(ÓDL SIĘ ZA NAMI)”
10. „FONS SIGNATVS, OR(A PRO NOBIS)”, „ZDROJV ZAPIECZĘTOWANY, M(ÓDL SIĘ ZA NAMI)”
11. „PVTEVS AQVARVM VIVENTIVM, OR(A PRO NOBIS)”, „STVDNICO WOD ŻŸWŸCH, M(ÓDL SIĘ ZA NAMI)”
12. „TORRENS MELLIS ET BVTYRI, OR(A PRO NOBIS)”, „POTOKV Z MIŁOSCIA CIEKACY: M(ÓDL SIĘ ZA NAMI)”
13. „DOMVS SAPIENTIAE, OR(A PRO NOBIS)”, „DOMIE MADROSCI, M(ÓDL SIĘ ZA NAMI)”
14. „SPECVLM SINE MACVLA, OR(A PRO NOBIS)”, „ZWIERCIADŁO BEZ ZMAZY, M(ÓDL SIĘ ZA NAMI)”
Na ścianie zachodniej, od lewej:
1. „THRONVS SALAMONIC, OR(A PRO NOBIS)”, „TRON SALOMONA, M(ÓDL SIĘ ZA NAMI)”
2. „MVLIER AMICTA SOLE, OR(A PRO NOBIS)”, „NIEWIASTA W SŁONCE ODZIANA, M(ÓDL SIĘ ZA NAMI)”
3. „PVLCHRA VT LVNA, OR(A PRO NOBIS)”, „PIEKNA JAK KSIEŻYC, M(ÓDL SIĘ ZA NAMI)”
4. „ELECTA VT SOL, OR(A PRO NOBIS)”, „WYBRANA JAK SŁOŃCE, M(ÓDL SIĘ ZA NAMI)”
5. „HONORIFICENTIA POPVLI NOSTRI, OR(A PRO NOBIS)”, „PRZEDMIOT CZCI NARODU NASZEGO”
6. „VIRGA MOYSIS, OR(A PRO NOBIS)”, „LASKA MOJŻESZOWA, M(ÓDL SIĘ ZA NAMI)”
7. „CIVITAS REFVGII, OR(A PRO NOBIS)”, „MIASTO UCIECZKI, M(ÓDL SIĘ ZA NAMI)”
8. „CLYPEVS OMNIB, IN TE SPERATIB, OR(A PRO NOBIS)”, „TARCZA WSZYSTKICH TOBIE UFAJ[ĄCY]M”
9. „TVRRIS EBVRNEA, OR(A PRO NOBIS)”, „WIEŻO Z KOSCI SŁONIOWEJ M(ÓDL SIĘ ZA NAMI)”
Na ścianie północnej, od lewej:
1. „TVRRIS DAVIDICA, OR(A PRO NOBIS)”, „WIEŻO DAWIDOWA, M(ÓDL SIĘ ZA NAMI)”
2. „PARADISVS VOLVPTATIS, OR(A PRO NOBIS)”, „RAJU ROZKOSZY, M(ÓDL SIĘ ZA NAMI)”
3. „DESIDERIVM COLLIVEM ETERNORV, OR(A PRO NOBIS)”, „PRAGNIENIE PAGÓRKÓW WIECZny do, M(ÓDL SIĘ ZA NAMI)”
4. „LILIVM INTER SPINAS, OR(A PRO NOBIS)”, „LILIA MIĘDZY CIERNIAMI”
5. „RVBVS ARDENS INCONBVSTVS, OR(A PRO NOBIS)”, „KRZAK OGNISTY CIERNIowy, M(ÓDL SIĘ ZA NAMI)”
6. „THALAMVS SPONSI, OR(A PRO NOBIS)”, „KOMNATA OBLUBIEŃCÓW, M(ÓDL SIĘ ZA NAMI)”
7. „TABERNACVLVM FOEDERIS, OR(A PRO NOBIS)”, „NAMIOT PRZYMIERZA, M(ÓDL SIĘ ZA NAMI)”
8. „AVRORA CONSVRGENS, OR(A PRO NOBIS)”, „JUTRZENKA WSCHODZĄCA, M(ÓDL SIĘ ZA NAMI)”
9. „SANCTVARIVM DEI, OR(A PRO NOBIS)”, „SANKTUARIUM BOGA, M(ÓDL SIĘ ZA NAMI)”
10. „ARCA TESTAMENTI, OR(A PRO NOBIS)”, „ARKA PRZYMIERZA, M(ÓDL SIĘ ZA NAMI)”
11. „PROPITIATORIVM ALTISSIMI, OR(A PRO NOBIS)”, „PRZEBŁAGANIE PRZEDWIECZNEGO, M(ÓDL SIĘ ZA NAMI)”
12. „GLORIA IERVSALEM, OR(A PRO NOBIS)”, „CHWAŁA JERUSALEM, M(ÓDL SIĘ ZA NAMI)”
13. „SOLVM GLORIA DEI, OR(A PRO NOBIS)”, „TRON CHWAŁY BOŻEJ, M(ÓDL SIĘ ZA NAMI)”
14. „REGINA CAELI, OR(A PRO NOBIS)”, „KRÓLOWA NIEBA, M(ÓDL SIĘ ZA NAMI)”](https://sdm.upjp2.edu.pl/synchronized/Work/59a3f97fed050f099cb97de9/WorkImage/5b44798b70d08872201b7e0c/5b44798b70d08872201b7e0c_home.jpg?rand=1714110009)
Jak cytować?
Paulina Chełmecka, "Św. Jan Kanty z fundatorem Grzegorzem Zdziewoyskim", [w:] "Sakralne Dziedzictwo Małopolski", 2024, źródło: https://sdm.upjp2.edu.pl/dziela/sw-jan-kanty-z-fundatorem-grzegorzem-zdziewoyskim