Św. Antoni Padewski

Dzieje zabytku

Obraz znajduje się w ołtarzu bocznym przytęczowym, który powstał po 1718 roku z fundacji rodziny Grabowskich z Wieliczki oraz innych mieszczan i górników wielickich. Obraz św. Antoniego Padewskiego jest kopią obrazu, który spłonął wraz poprzednim ołtarzem w 1718 roku. Spalony obraz według tradycji franciszkańskiej był starszy od samego założenia klasztornego i pochodził z kapliczki, która znajdowała się na gruncie wójtostwa. Grunt ten w 1609 roku został wykupiony przez miasto i użytkowany był jako pastwisko, które dopiero następnie przekazano franciszkanom. Z kapliczki do kościoła przeniesiono wizerunek Matki Boskiej Łaskawej (obecnie w kaplicy bocznej) oraz wspominany obraz św. Antoniego Padewskiego i umieszczono je w ołtarzach bocznych nowo wybudowanego kościoła. Natomiast samą kapliczkę – zburzono. Jednak wierna kopia obrazu o znacznej dla historii klasztoru wielickiego wartości wróciła do ołtarza dopiero w 1977 roku, bowiem w 1809 roku wstawiono kolejny wizerunek św. Antoniego, nieco odmienny, autorstwa Mikołaja Tołpy. Z kolei w 1943 roku obraz Tołpy usunięto, a wstawiono wizerunek św. Józefa, autorstwa Stefana Chmiela. Prawdopodobnie miało to miejsce podczas konserwacji ołtarza, którą w czasie drugiej wojny światowej zlecił gwardian o. Franciszek Śliwa. Dopiero podczas kolejnej renowacji (1977) pierwotna, osiemnastowieczna kopia obrazu św. Antoniego powróciła na swoje miejsce.

Opis

Obraz w kształcie stojącego prostokąta przedstawiający św. Antoniego Padewskiego i dwóch świętych franciszkańskich. W centrum kompozycji ukazany św. Antoni w postawie stojącej, z gałązką białej lilii w prawej dłoni i różańcem, z Dzieciątkiem Jezus siedzącym na księdze, na lewej dłoni świętego. Twarz podłużna, z długim i szerokim na końcu nosem, wzrokiem skierowanym na wprost. Święty ubrany w habit franciszkański, z tonsurą na głowie i złocistym nimbem wokół niej; na stopach sandały. Dzieciątko Jezus zwrócone trzy czwarte w prawo, prawą rączką czyniące gest błogosławieństwa, w lewej trzymające jabłko królewskie. Ubrane jest w białą pieluszkę, opasającą biodra. Wokół głowy ma złoty, świetlisty nimb. Po bokach obrazu ukazani dwaj franciszkanie w pozycji klęczącej, ubrani w habity i płaszcze franciszkańskie z okrągłymi nimbami nad głowami. Zakonnik po lewej stronie obrazu z szeroko rozłożonymi na boki i uniesionymi do góry rękami, zakonnik po prawej z rękami złożonymi w geście modlitwy. W oddali widoczny pejzaż górski. W górnej części kompozycji rózowo-błękitne, pochmurne niebo. Rama drewniana, profilowana, złocona.

Zarys problematyki artystycznej

Prawdopodobnie obraz jest osiemnastowieczną kopią wizerunku św. Antoniego Padewskiego z drugiej połowy XVI wieku. O dawnym kulcie św. Antoniego w krakowskich salinach może świadczyć fakt istnienia (jeszcze przed pojawieniem się tutaj reformatów) przydrożnej kaplicy, nazywanej górniczą. Według tradycji miała ona stać na miejscu dzisiejszego klasztoru, a w jej środku miał znajdować się obraz św. Antoniego, według którego namalowano omawiane dzieło. Święty Antoni, czyli Fernando Bullone urodził się około 1195 roku w Lizbonie w Portugalii. W wieku około 15 lat wstąpił do zakonu kanoników regularnych św. Augustyna, przyjmując imię Antoni. W 1220 roku przystąpił do zakonu braci mniejszych. Zmarł w 1231 roku. Na obrazie w kościele wielickim został ukazany z Dzieciątkiem Jezus na ręku, które bardzo często występuje w ikonografii świętego. Ponadto św. Antoni trzyma w ręku lilię – znak czystości. Św. Antoni jest czczony jako jeden z opiekunów górników obok św. Kingi, św. Barbary i św. Klemensa. Wśród górników jest patronem zagubionych i zaginionych. Uciekano się do niego w przypadku zabłądzenia w wyrobiskach, czy w przypadku zawału i konieczności poszukiwania drogi wyjścia z zawaliska, a także podczas prób lokalizacji zasypanych górników. Ponieważ święty franciszkański pomagał zgubionym górnikom odnaleźć drogę do wyjścia w ciemnościach kopalni, często malowano go z lampą górniczą w dłoni.

Stan zachowania / Prace konserwatorskie

Dostateczny, znacznie spękana powierzchnia malarska na całości obrazu, liczne zabrudzenia.

Streszczenie

Obraz znajduje się w ołtarzu bocznym przytęczowym, który powstał po 1718 roku z fundacji rodziny Grabowskich z Wieliczki oraz innych mieszczan i górników wielickich. Obraz św. Antoniego Padewskiego jest osiemnastowieczną kopią obrazu, który spłonął wraz poprzednim ołtarzem w 1718 roku. Spalony obraz według tradycji franciszkańskiej był starszy od samego założenia klasztornego i pochodził z kapliczki, która znajdowała się na gruncie wójtostwa. Z kapliczki do kościoła przeniesiono wizerunek Matki Boskiej Łaskawej (obecnie w kaplicy bocznej) oraz wspominany obraz św. Antoniego Padewskiego i umieszczono je w ołtarzach bocznych nowo wybudowanego kościoła. Natomiast samą kapliczkę – zburzono. Św. Antoni, czyli Fernando Bullone urodził się około 1195 roku w Lizbonie w Portugalii. W wieku około 15 lat wstąpił do zakonu kanoników regularnych św. Augustyna, przyjmując imię Antoni, a następnie w 1220 roku do zakonu braci mniejszych. Zmarł w 1231 roku. Święty jest czczony przez górników jako patron zagubionych i zaginionych. Uciekano się do niego w przypadku zabłądzenia w wyrobiskach, czy w przypadku zawału i konieczności poszukiwania drogi wyjścia z zawaliska, a także podczas prób lokalizacji zasypanych górników.

Bibliografia