Św. Andrzej

Województwo
MAŁOPOLSKIE
Powiat
krakowski
Gmina
Jerzmanowice-Przeginia
Miejscowość
Racławice
Metropolia
Krakowska
Diecezja
Krakowska
Dekanat
Bolechowice
Parafia
Parafia Narodzenia Najświętszej Marii Panny
Tagi
ks. Andrzej Strzałkowski malarstwo XVIII wieku obraz św. Andrzej
Miejsce przechowywania
ołtarz św. Andrzeja
Identyfikator
DZIELO/06026
Kategoria
obraz
Ilość
1
Czas powstania
druga połowa XVII/początek XVIII wieku
Fundator
ksiądz Andrzej Strzałkowski
Technika i materiał
olej na płótnie
Autor noty katalogowej
Maria Działo
Uznanie autorstwa-Użycie niekomercyjne-Bez utworów zależnych 3.0 Polska

Dzieje zabytku

Obraz św. Andrzeja prawdopodobnie został ufundowany wraz z całym ołtarzem w latach 1700-1703. Ołtarz po raz pierwszy odnotowano w dwóch aktach wizytacji z 1728 roku o podobnie brzmiącym zapisie: „Altaria […] 3-tium à parte Sinistra S. Andreae Apostoli, similis structurae portatile”. W latach czterdziestych XIX wieku wszystkie trzy obrazy w ołtarzu św. Andrzeja były przesłonięte przez obraz Serca Jezusowego, przed którym odprawiano nabożeństwa w pierwsze piątki miesiąca. Mowa tu zapewne o obrazie Serca Jezusowego pędzla J. Wittmana z 1920 roku, wzmiankowanym przez Jana Wiśniewskiego w „Historycznym opisie kościołów, miast, zabytków i pamiątek w Olkuskiem”. Rama wokół obrazu wraz z całą strukturą ołtarza została odnowiona w 1823 roku staraniem księdza Jana Tymińskiego, który „kazał poodnawiać ołtarzów pięć nadpsutych przez zaciekanie deszczów”. Prace przeprowadził miejscowy organista Wojciech Kozub „tak co do dorabiania sztuk snycerskich w figurach popsutych przez zaciek deszczów, iż snycerz lepiey nie potrafi, iako też przez danie nowego grontu i farb, niemniey srebra y złota tymże figurom i ramom w ołtarzach”. Kolejną konserwację ołtarza przeprowadził Bronisław Stelmachniewicz w 1885 roku, na której koszt złożyli się parafianie z Czubrowic, Szklar i Zawady, co zostało odnotowane z tyłu ołtarza. Ostatnia konserwacja została przeprowadzona w latach dziewięćdziesiątych XX wieku.

Opis

Obraz w kształcie stojącego prostokąta z przedstawieniem św. Andrzeja. Święty został ukazany w centrum kompozycji, w półpostaci, frontalnie, w dynamicznej pozie, z głową uniesioną do góry i zwróconą delikatnie w prawo, z prawą ręką złożoną na piersi, a lewą opuszczoną w dół. Ubrany jest w niebieski płaszcz, odsłaniający nagi tors. Ciało o smukłej sylwetce. Twarz pełna ekspresji, okolona siwą, długą i bujną brodą; czoło wysokie, pokryte zmarszczkami, oczy duże ze wzrokiem skierowanym ku górze. Włosy siwe, zaczesane do tyłu. Na barkach świętego krzyż w kształcie litery X. Tło jednolite, ciemne. Kolorystyka ciemna z przewagą brązów, światłocieniowy modelunek postaci.

Zarys problematyki artystycznej

Obraz św. Andrzeja reprezentuje poziom znacznie wyższy niż obrazy w predelli i w zwieńczeniu ołtarza. Jednak pomimo wysokiej klasy artystycznej dzieła dotychczas o obrazie pisano niewiele. Wobec braku dokumentów archiwalnych na temat wykonawców, nie podjęto próby wskazania potencjalnych autorów obrazu. Jedynie Bogusław Krasnowolski wysnuł tezę, iż obraz św. Andrzeja oraz obraz św. Piotra w bliźniaczym ołtarzu noszą cechy wpływów flamandzkiego malarstwa XVII wieku, więc są wcześniejsze od ołtarzy, w których zostały zlokalizowane. Obraz św. Andrzeja został umieszczony w ołtarzu tegoż świętego fundacji księdza Andrzeja Strzałkowskiego, o czym świadczy umieszczony na szczycie ołtarza herb Szreniawa z syglami tego duchownego. Na fundatora wskazuje również wezwanie ołtarza – św. Andrzeja. Ksiądz Strzałkowski był plebanem racławickim w latach 1684-1704, a wcześniej wikarym w kościele pw. Wszystkich Świętych w Krakowie. Ponadto był też plebanem w pobliskim Paczółtowicach. W kościele w Racławicach, na ścianie zachodniej, pod chórem muzycznym znajdują się jego portret oraz epitafium. Drugi wizerunek duchownego został umieszczony na ołtarzu Ukrzyżowania w obrazie stanowiącym tło krucyfiksu w polu głównym nastawy. Fundator został ukazany wraz z pięcioma członkami Bractwa Ubogich Chrystusa Pana miedzy Matką Bożą a krucyfiksem. Z jego ust płynie modlitwa: „Qui me plasmasti miserere mei” („Któryś mnie utworzył, zmiłuj się nade mną”). Ksiądz Strzałkowski ufundował również bliźniaczy ołtarz św. Piotra oraz ołtarz Ukrzyżowania w kościele w Racławicach. Święty Andrzej ukazany jest w tradycyjnym typie ikonograficznym z krzyżem na barkach. Był bratem św. Piotra, stąd wizerunek tegoż świętego umieszczono w bliźniaczym ołtarzu, po drugiej stronie nawy. Święty Andrzej jako pierwszy został powołany na apostoła, zginął śmiercią męczeńską na krzyżu w kształcie litery X, głową w dół.

Stan zachowania / Prace konserwatorskie

Dobry. Ostatnia konserwacja została przeprowadzona w latach dziewięćdziesiątych XX wieku.

Streszczenie

Obraz św. Andrzeja o wysokiej klasie artystycznej. Wobec braku dokumentów archiwalnych odnośnie wykonawców, nie podjęto próby wskazania potencjalnych autorów. Obraz św. Andrzeja został umieszczony w ołtarzu tegoż świętego fundacji ks. Andrzeja Strzałkowskiego, o czym świadczy umieszczony na szczycie ołtarza herb Szreniawa, pomiędzy literami A. S. P. R. (Andrzej Strzałkowski Parochus Raclavicensis). Na fundatora wskazuje również wezwanie ołtarza – św. Andrzeja.

Bibliografia

Janicka-Krzywda Urszula , "Patron – atrybut – symbol", Poznań 1993
Tomczyk Kazimierz, "Kościół parafialny pod wezwaniem Narodzenia Najświętszej Maryi Panny w Racławicach", Racławice 2014

ŹRÓDŁA ARCHIWALNE

Osoby związane z dziełem

Jak cytować?

Maria Działo, "Św. Andrzej", [w:] "Sakralne Dziedzictwo Małopolski", 2024, źródło:  https://sdm.upjp2.edu.pl/dziela/sw-andrzej-7

Uwaga. Używamy ciasteczek. Korzystanie ze strony sdm.upjp2.edu.pl oznacza, że zgadzasz się na ich używanie. Więcej informacji znajdziesz w zakładce Polityka prywatności