Ołtarz Matki Boskiej

Województwo
MAŁOPOLSKIE
Powiat
oświęcimski
Gmina
Osiek
Miejscowość
Osiek
Metropolia
Krakowska
Diecezja
Bielsko-Żywiecka
Dekanat
Osiek
Parafia
Św. Andrzeja Apostoła
Miejsce przechowywania
północno-wschodni narożnik ściany nawy
Identyfikator
DZIELO/13296
Kategoria
ołtarz
Dookreślenie zabytku
ołtarz boczny
Ilość
1
Czas powstania
po 1702 roku
Miejsce (państwo, miasto, region geograficzny)
Małopolska
Technika i materiał
drewno, techniki snycerskie, marmoryzacja, polichromowanie, złocenie, srebrzenie
Autor noty katalogowej
ks. Szymon Tracz
Uznanie autorstwa-Użycie niekomercyjne 4.0

Dzieje zabytku

Ołtarz powstał po 1702 roku i został dedykowany Najświętszej Marii Pannie. W okresie międzywojennym w nastawie zamontowano obraz Matki Boskiej Piekarskiej powstały zapewne w pracowni Antoniego Flaszy Starszego w Hecznarowicach. Kult wizerunku piekarskiego w regionie Oświęcimia był popularny z racji pracy podejmowanej w górnictwie na Górnym Śląsku przez tutejszych mieszkańców, którzy pielgrzymowali do sanktuarium maryjnego w Piekarach Śląskich.

Opis

Nastawa ołtarzowa otrzymała formę jednokondygnacyjnej i jednoosiowej struktury architektonicznej wspartej na dwóch złoconych i kręconych kolumnach ze zwieńczeniem. Całość struktury pokryta jest marmoryzacją w kolorze palonej sieny. Drewniana mensa z portatylem o ściętych narożach wspiera się na prostopadłościennym stipesie ołtarzowym z fazowanym cokolikiem, ustawionym na stopniu. W miejscu ściętych naroży stipesu wprowadzono od frontu dwa srebrzone i złocone spływy wolutowe dodatkowo dekorowane motywem kampanuli. Przód stipesu zdobi jasna marmoryzacja oraz dwie poziome, płaskorzeźbione i złocone listwy z motywem ornamentu rocaille'owego umieszczone pod mensą i nad cokolikiem. W centrum retabulum znalazł się obraz Matki Boskiej z Dzieciątkiem w typie Piekarskim zdobiony drewnianą, złoconą sukienką wotywną. Ponad obrazem w profilowanych, złotych ramach umieszczono płaskorzeźbiony i złocony ornament z motywem suchego liścia akantowego, zamknięty fantazyjnym obramieniem. Obraz flankują dwie złocone, spiralne kolumny z korynckimi kapitelami o trzonach zdobionych wicią roślinno-kwiatową. Na wysokich postumentach, których boki zdobią płyciny ujęte w profilowane listwy, ustawiono kolumny. Pomiędzy postumentami pierwotnie znajdowało się niezachowane dziś tabernakulum, flankowane zachowaną po bokach ażurową, złoconą wicią roślinną. Kolumny podtrzymują wysokie imposty zdobione ornamentem roślinnym, na których wsparto wyłamane na środku i mocno wysunięte do przodu belkowanie. W części środkowej silnie artykułowane, wyłamane belkowanie podniesiono do góry wieńcząc go rzeźbionym owalem imitującym wieniec laurowy, wypełnionym malowanym przedstawieniem gołębicy Ducha Świętego. Otacza go ażurowa dekoracja utworzona ze złoconej, suchej wici akantowej oraz ustawiona na szczycie waza płomienista. Ponad belkowaniem na przedłużeniu kolumn, na wysokich cokołach, umieszczono figury aniołów z rozpostartymi skrzydłami, które w jednej ręce trzymają lance, a w drugiej kartusze herbowe. Anioł z lewej strony trzyma kartusz z godłem herbu Jastrzębiec, natomiast anioł z prawej kartusz z godłem herbu Kornicz. Po bokach kolumn ustawiono z lewej figurę św. Andrzeja Apostoła, a z prawej św. Mikołaja biskupa. Retabulum flankują dwa ażurowe, złocone uszaki utworzone ze stylizowanej suchej wici akantowej.

Zarys problematyki artystycznej

Ołtarz boczny Najświętszej Marii Panny w Osieku stanowi ciekawy przykład połączenia dynamicznej artykulacji struktury architektonicznej z pełną ekspresji dekoracją rzeźbiarską. Uwidacznia się to zarówno w sposobie prowadzenia wyłamanego belkowania w partii górnej, wspartego na kręconych kolumnach, jak również w tanecznych ruchach świętych i aniołów, a także obficie występującego stylizowanego ornamentu utworzonego z wici suchego akantu. Połączenie kręconych kolumn oplecionych girlandami kwiatowymi oraz bogate zwieńczenia z dominacją ornamentalną okalającą przedstawienie Ducha Świętego na myśl przywodzi realizacje Giovanniego Lorenza Berniniego (zm. 1680) w bazylice św. Piotra na Watykanie - konfesję św. Piotra i ołtarz katedry św. Piotra. Podobne rozwiązania znane są z licznych przykładów z terenu Małopolski (np. ołtarz główny w farze w Żywcu, ołtarz główny w Kalwarii Zebrzydowskiej, ołtarze u bernardynów w Krakowie i inne). Powstawały one w nurcie barokowej rzeźby kierunku południowo-niemieckiego i austriackiego, a także częściowo morawskiego. W przypadku rzeźb z osieckiej nastawy można dostrzec pewne podobieństwa z pracami Antoniego Gegenbauera (zm. 1773) i jego warsztatu, znajdującymi się np. w kościele Bernardynów w Krakowie, kościele Bożego Ciała na krakowskim Kazimierzu czy też w Więcławicach lub w kolegiacie św. Andrzeja w Olkuszu.

Stan zachowania / Prace konserwatorskie

Widoczne zabrudzenia, przetarcia i ubytki w warstwie polichromii i złoceń. Ostatnią konserwację ołtarza przeprowadzono w latach dziewięćdziesiątych XX wieku.

Literatura

Katalog zabytków sztuki w Polsce, t. 1, Województwo krakowskie, red. J. Szablowski, Warszawa 1953, s. 23;
T. Chrzanowski, M. Kornecki, Sztuka Ziemi Krakowskiej, Kraków 1982, s. 394-401;
A. Hałatek, B. Jania, Świątynie Osieka, Osiek 2008, s. 8;
A. Detloff, Rzeźba krakowska drugiej połowy XVIII w. Twórcy, nurty i tendencje, Kraków 2013, s. 177-197;
Zabytki sztuki w Polsce. Małopolska, red. S. Brzezicki, J. Wolańska, Warszawa 2016, s. 1028.

Streszczenie

Ołtarz boczny Najświętszej Marii Panny w kościele osieckim powstał po 1702 roku. Jego ekspresyjna struktura architektoniczna oraz rzeźbiarsko-dekoracyjna zdradza wpływ barokowej rzeźby nurtu południowoniemieckiego, austriackiego i częściowo morawskiego, z widocznym wykorzystaniem wzorów włoskich, jakie docierały do Małopolski na początku XVIII wieku.

Jak cytować?

ks. Szymon Tracz, "Ołtarz Matki Boskiej", [w:] "Sakralne Dziedzictwo Małopolski", 2024, źródło:  https://sdm.upjp2.edu.pl/dziela/oltarz-matki-boskiej

Uwaga. Używamy ciasteczek. Korzystanie ze strony sdm.upjp2.edu.pl oznacza, że zgadzasz się na ich używanie. Więcej informacji znajdziesz w zakładce Polityka prywatności