Ołtarz boczny

Województwo
MAŁOPOLSKIE
Powiat
oświęcimski
Gmina
Kęty
Miejscowość
Kęty
Metropolia
Krakowska
Diecezja
Bielsko-Żywiecka
Parafia
Św. Małgorzaty i św. Katarzyny
Miejsce przechowywania
lewa nawa boczna, ściana wschodnia
Identyfikator
DZIELO/13992
Kategoria
ołtarz
Ilość
1
Czas powstania
XVIII wiek
Technika i materiał
drewno cięte, rzeźbione, polichromowane, złocone, srebrzone
Autor noty katalogowej
Paulina Chełmecka
Uznanie autorstwa-Użycie niekomercyjne 4.0

Opis

Ołtarz drewniany, prostopadłościenny. Mensa drewniana, sarkofagowa, antepedium zdobione płaskorzeźbionym kartuszem z umieszczonym w polu godłem herbu Uniwersytetu Krakowskiego na czerwonym tle.

Nastawa architektoniczna, trójosiowa, jednokondygnacyjna ze zwieńczeniem, osadzona na dwustrefowym cokole, o osiach bocznych ustawionych ukośnie. Kondygnacja ujęta parą pilastrów oraz dwiema parami kolumn podtrzymujących przerwane belkowanie, na którym znajduje się para puttów. W polu środkowym obraz z przedstawieniem Matki Boskiej od Odkupienia Niewolników ujęty prostokątną, profilowaną ramą zamkniętą łukiem nadwieszonym. Na cokole, po bokach obrazu ustawione dwie rzeźby: po lewej św. Kryspina, po prawej św. Kryspiniana; w osiach bocznych, w płytkich wnękach: po lewej rzeźba św. Szczepana, po prawej św. Wawrzyńca. Nad obrazem Matki Boskiej płaskorzeźbiony kartusz rocaille’owy z wpisanym w polu napisem „O / MARYO / odkupicielko / więźniów / módl się / za nami!”.

Zwieńczenie w formie rozbudowanej aediculi, o osiach bocznych ustawionych ukośnie, z przodu flankowane dwiema wolutami z siedzącą na nich parą aniołków, zamknięte przerywanym, profilowanym gzymsem z ulokowaną na nim parą wazonów płomienistych. W polu zwieńczenia płycina wypełniona obłokami, o fantazyjnym kartuszowym wykroju z przedstawieniem Oka Opatrzności wpisanym w trójkąt na tle trzech wiązek promieni. Szczyt jest w formie promienistej glorii z parą uskrzydlonych główek anielskich.

Kolumny złocone, ustawione na profilowanych bazach, o gładkim trzonie, kapitele w porządku kompozytowym.

Partie cokołu zdobione prostokątnymi płycinami o wyciętych narożach.

Struktura malowana w kolorze jasnobeżowym, ornamentyka i detale złocone i srebrzone, profilowania w kolorze czerwonym i złoconym.

Zarys problematyki artystycznej

Wykonana najprawdopodobniej w jednym z morawskich warsztatów snycerskich struktura ołtarza poświęconego Matce Boskiej od Niewolników w kościele parafialnym w Kętach stanowi ciekawy przykład inspiracji augsburskimi rycinami ornamentalnymi. Omawiane retabulum wykazuje wpływy twórczości zwłaszcza dwóch rytowników, których prace zostały wydane w XVIII wieku w Augsburgu. Pierwszym z nich jest Johann Michael Leuchte, artysta niemal całkowicie anonimowy, który tworzył i wydawał swoje sztychy około 1730 roku. Drugim natomiast jest urodzony w 1721 roku w Bystrzycy Kłodzkiej i zmarły w 1796 roku w Augsburgu Franz Xaver Habermann, jeden z najsłynniejszych w mieście rzeźbiarzy i sztycharzy. W latach 1756-1757 pełnił funkcję przełożonego augsburskiego cechu rzeźbiarzy i malarzy. Od 1781 roku uczył także rysunku w Kunstakademie. Jego działalność artystyczna skupiała się przede wszystkim na rytownictwie, wykonał ponad 600 rycin, z których większość przedstawiała motywy ornamentalne, głównie rocaille’owe.
Projektowane przez powyższych rytowników jednokondygnacyjne, kolumnowe nastawy ołtarzowe ze zwieńczeniami charakteryzują się przestrzennością, wysuniętymi do przodu, zazwyczaj skośnie i uskokowo partiami bocznymi, fantazyjnymi formami zwieńczeń oraz niezwykle bujną i dekoracyjną ornamentyką. Augsburskie wzory graficzne cieszyły się sporym zainteresowaniem, co skutkowało przeszczepianiem czerpanych z nich motywów w wielu krajach Europy Środkowej. Omawiane retabulum w kościele parafialnym w Kętach wykazuje cechy sztuki późnego baroku z ewidentnymi nawiązaniami do rytowanych augsburskich projektów ołtarzowych, przejawiające się dynamizmem kompozycji i płynnością linii. Uwagę zwracają przede wszystkim skośnie ustawione, występujące do przodu filary i kolumny wraz z cokołami i wspieranym przez nie wyłamanym, przerwanym belkowaniem. Motywem obecnym w twórczości Habermanna są także wydęte piedestały czy ugięte pod ciężarem partie belkowania. Wątkiem zaczerpniętym z augsburskich wzorców jest również forma niezwykle dekoracyjnego zwieńczenia ujętego po bokach spływami rozbudowanych, plastycznie kształtowanych wolut. Dopełnieniem bogactwa formy omawianego retabulum, jak i jego pierwowzorów, jest niezwykle okazała ornamentyka czerpiąca przede wszystkim z wzorców rokokowych oraz figurki aniołków w zróżnicowanych, dynamicznych pozach.

Stan zachowania / Prace konserwatorskie

Stan zachowania jest dobry.

Streszczenie

Wykonany w drugiej połowie XVIII wieku ołtarz w kościele parafialnym w Kętach powstał najprawdopodobniej w jednym z morawskich warsztatów. Projekt rozbudowanej i niezwykle dynamicznej kompozycji struktury nastawy powstał zapewne pod wpływem augsburskich rycin ornamentalnych.

Jak cytować?

Paulina Chełmecka, "Ołtarz boczny", [w:] "Sakralne Dziedzictwo Małopolski", 2024, źródło:  https://sdm.upjp2.edu.pl/dziela/oltarz-boczny-179

Uwaga. Używamy ciasteczek. Korzystanie ze strony sdm.upjp2.edu.pl oznacza, że zgadzasz się na ich używanie. Więcej informacji znajdziesz w zakładce Polityka prywatności