Najświętsze Serce Jezusa

Województwo
MAŁOPOLSKIE
Powiat
oświęcimski
Gmina
Kęty
Miejscowość
Kęty
Metropolia
Krakowska
Diecezja
Bielsko-Żywiecka
Parafia
Św. Małgorzaty i św. Katarzyny
Miejsce przechowywania
lewa nawa boczna, ściana wschodnia
Identyfikator
DZIELO/13991
Kategoria
ołtarz
Dookreślenie zabytku
Ołtarz boczny
Ilość
1
Czas powstania
druga połowa XIX wieku
Technika i materiał
drewno cięte, rzeźbione, polichromowane, złocone, srebrzone
Autor noty katalogowej
Paulina Chełmecka
Uznanie autorstwa-Użycie niekomercyjne 4.0

Dzieje zabytku

Ołtarz powstał najprawdopodobniej w drugiej połowie XIX wieku. Na przestrzeni minionego stulecia kilkukrotnie ingerowano w partie dekoracyjne jego struktury. Znajdująca się jeszcze w latach dwudziestych XX wieku para rzeźb św. Stanisława Kostki i św. Alojzego, stojąca po bokach środkowej części retabulum, została zastąpiona pod koniec XX wieku figurami św. Rocha i św. Grzegorza Wielkiego. Podobnej wymianie, w ostatniej dekadzie XX wieku, uległy figury aniołów zdobiące zwieńczenie nastawy. Również przeprowadzone pomiędzy 2011 a 2016 rokiem prace konserwatorskie ołtarza wpłynęły na zmianę jego kolorystki z odcieni bieli, jasnego różu i fioletu na jasnoturkusowy. Pierwotnie w części środkowej ołtarza znajdowały się obrazy św. Kazimierza i Świętej Rodziny.

Opis

Retabulum ołtarza bocznego charakteryzuje architektoniczna, jednokondygnacyjna, jednoosiowa struktura ze zwieńczeniem. Ołtarz jest drewniany, sarkofagowy z drewnianą mensą. Retabulum osadzone jest na zdwojonym cokole. Część środkowa nastawy ujęta jest parą kolumn i dwoma parami pilastrów, z których jedna ma wklęsłe trzony. Wspomniane elementy wspierają wyłamujące się ponad nimi wklęsło-wypukłe belkowanie. Pole środkowe retabulum jest w kształcie stojącego prostokąta zamkniętego półkolistym łukiem nadwieszonym z uskokami, ujęte jest profilowaną, złoconą ramą. Zwieńczenie, w kształcie stojącego prostokąta zamknięte jest gzymsem w formie nadwieszonego łuku z uskokami. Pole środkowe stanowi owalny prześwit ujęty profilowaną, złoconą ramą. Po bokach zwieńczenia usytuowany jest przerwany, skośnie ustawiony wolutowy przyczółek. Po środku antepedium znajduje się polichromowane gorejące serce Jezusa ujęte gałązkami czerwonej róży. Pola cokołów zdobi ornamentyka rocaille’owo-akantowa. Część środkową retabulum ujmuje para ażurowych uszaków z liści akantu z motywami kogucich grzebieni. Trzony wklęsłych pilastrów w dolnej partii zdobią motywy wolut zwieńczonych liśćmi akantu. W górnej partii trzonów wszystkich pilastrów znajdują się podwieszenia w formie związanych wstążkami kompozycji kwiatowo-owocowych. Kapitele zdobione są detalami ze stylizowanych liści akantu oraz niewielkimi konsolkami z motywem palmety. Fryz dekorują motywy ornamentyki rocaille’owej. Krawędź gzymsu zwieńczenia ujęta jest rodzajem lambrekinu z pojedynczych liści o lancetowatym kształcie. W prześwit wkomponowana została promienista gloria z monogramem Jezusa pośrodku, na ciemnoczerwonym tle, ujęta wieńcem srebrzonych obłoków. W polu części środkowej retabulum znajduje się obraz Najświętsze Serce Jezusa, dodatkowo po bokach, na półkoliście wysuniętych partiach cokołu retabulum usytuowana jest para niewielkich rzeźb św. Rocha i św. Grzegorza Wielkiego. Na przerwanym przyczółku znajduje się para figur aniołów.
Struktura retabulum utrzymana jest w pastelowym odcieniu turkusu z akcentem ciemnej czerwieni, partie detalu architektonicznego i ornamentyka są złocone i srebrzone.

Zarys problematyki artystycznej

Wykonany w drugiej połowie XIX wieku ołtarz boczny Najświętszego Serca Jezusa w kościele parafialnym w Kętach pod względem stylowym został określony, jako neorokokowy. Częstym zjawiskiem w XIX wieku, zarówno w sztuce europejskiej, jak i rodzimej, było nawiązywanie do stylów artystycznych minionych epok, począwszy od sztuki średniowiecznej po rozwijające się u schyłku XVIII wieku rokoko. Wspomniane inspiracje, mniej bądź bardziej przekształcane przez dziewiętnastowiecznych artystów, w nomenklaturze historyczno-artystycznej zyskały przedrostek „neo-”. Ostatnią, nieco zmanieryzowaną fazę baroku, określaną mianem rokoka charakteryzują niezwykle dynamiczne i jednocześnie lekkie formy małej architektury utrzymane w jasnej, pastelowej kolorystyce. Dopełnieniem liczne powstających wówczas elementów wyposażenia kościołów, jak retabula, ambony czy ławki była bogata, niezwykle ekspresyjna ornamentyka rocaille’owa, jaka pojawiła się w sztuce europejskiej około 1730 roku. Charakteryzowała się asymetrią form nawiązujących do muszli, małżowiny usznej lub flory morskiej, a od około 1750 roku pojawiał się także motyw przypominający koguci grzebień, czy kształt grzyw fal morskich. Mimo stosunkowo wyważonego dynamizmu formy wspomnianego ołtarza wątkami zaczerpniętymi z rokokowej stylistyki są detale ornamentalne z wyraźnie zaznaczonymi kogucimi grzebieniami oraz pastelowa kolorystyka struktury.

Stan zachowania / Prace konserwatorskie

Dobry.

Literatura

Cader Stanisław, Dawne i współczesne obiekty sakralne ziemi kęckiej, Kęty 2011, s. 12.

Streszczenie

Znajdujący się po południowej stronie korpusu nawowego ołtarz boczny Najświętszego Serca Jezusa został wykonany w stylu neorokokowym. Na przestrzeni XX wieku pewne partie jego struktury uległy kilku przemianom.

ŹRÓDŁA ARCHIWALNE

Kałamajska-Liszcz Katarzyna, Szczerbiński Sławomir, Karta Wojewódzkiego Urzędu Ochrony Zabytków w Krakowie, 1988 rok.

Jak cytować?

Paulina Chełmecka, "Najświętsze Serce Jezusa", [w:] "Sakralne Dziedzictwo Małopolski", 2024, źródło:  https://sdm.upjp2.edu.pl/dziela/najswietsze-serce-jezusa-25

Uwaga. Używamy ciasteczek. Korzystanie ze strony sdm.upjp2.edu.pl oznacza, że zgadzasz się na ich używanie. Więcej informacji znajdziesz w zakładce Polityka prywatności