Matka Boska Szkaplerzna

Dzieje zabytku

Obraz pierwotnie znajdował się w ołtarzu Bractwa Matki Boskiej Szkaplerznej.

Opis

Obraz w kształcie stojącego prostokąta przedstawiający Matkę Boską Szkaplerzną z Dzieciątkiem i świętymi karmelitańskimi. W centrum kompozycji tronująca Matka Boska z Dzieciątkiem na kolanach, po bokach której klęczą św. Szymon Stock i św. Teresa z Avilli. Matka Boska ukazana jest frontalnie z głową pochyloną delikatnie w prawo, prawą ręką opuszczoną wzdłuż ciała i podaje szkaplerz św. Szymonowi, a lewą podtrzymuje Dzieciątko. Twarz Marii owalna o delikatnych rysach z długim i wąskim nosem oraz drobnymi ustami, głowa okolona ciemnobrązowymi, długimi włosami z przedziałkiem na środku. Ubrana jest w czerwoną suknię z białym kołnierzykiem u szyi oraz niebieski płaszcz z ciemnozieloną podszewką z jedną połą ułożoną na kolanach. Głowa ujęta nimbem, a na niej założony biały welon i otwarta korona. Dzieciątko zwrócone trzy czwarte w lewo, w postawie stojącej, rączkami przekazuje szkaplerz św. Teresie. Twarz Dzieciątka okrągła z wąskim nosem, małymi ustami i silnie zarumienionymi policzkami. Głowa okolona jasnymi i krótkimi włosami, wokół niej promienisty nimb. Ubrane jest w białą tkaninę, przewiązaną w biodrach. Po lewej stronie obrazu klęczy św. Szymon Stock ukazany z prawego profilu rękami sięgający po szkaplerz. Twarz szczupła o śniadej karnacji, okolona zarostem, prosty nos, głęboko osadzone oczy patrzące w górę; na głowie tonsura. Święty ubrany jest w brązowy habit oraz biały karmelitański płaszcz. Za nim ustawieni są czterej członkowie bractwa w czarnych kapach brackich. Święta Teresa zwrócona jest w trzech czwartych w prawo, ukazana w pozycji klęczącej, prawą ręką odbiera szkaplerz z rąk Dzieciątka, a w lewej trzyma różaniec. Twarz owalna o ciemnobrązowych oczach uniesionych ku górze, prostym nosie i wydatnym podbródku. Święta ubrana jest w habit i płaszcz karmelitański z podwiką i welonem. Za nią stoją dwie kobiety. Po bokach Marii i Dzieciątka są skłębione chmury i po trzy uskrzydlone główki anielskie z każdej strony. Tło w dolnej części ciemne i pochmurne, w górnej złote. Na odwrociu napis: „RENOVATUM ANNO 1990 / STARANIEM KSIĘDZA PRAŁATA / BRONISŁAWA FIDELUSA / KANCLERZA KURII / RODEM Z ZEMBRZYC”.

Zarys problematyki artystycznej

Kult Matki Boskiej Szkaplerznej w kościele w Zembrzycach sięga jeszcze 1666 roku, kiedy 8 sierpnia zostało założone tutaj Bractwo św. Szkaplerza zrzeszające zarówno włościan, jak i osoby szlachetnie urodzone. Obraz pierwotnie znajdował się w ołtarzu brackim. Ukazana scena jest ilustracją tradycji zakonu karmelitańskiego, według której w nocy z 15 na 16 lipca 1251 Matka Boska ukazała się św. Szymonowi Stockowi w klasztorze Karmelitów w Cambridge, trzymając w dłoniach szkaplerz i przekazując karmelicie informacje o przywilejach, jakich doznają Ci, którzy będą go nosić. Późniejsza tradycja uzupełniła wizję o gest przekazania szkaplerza świętemu. Formułę tę przejęła również sztuka, w której scena ta zaczęła być ukazywana samodzielnie od XVI wieku. Ten typ przedstawienia rozpowszechnił się zwłaszcza w okresie baroku, ale był również bardzo popularny w XIX wieku. Obraz Matki Boskiej Szkaplerznej w ołtarzu brackim w Zembrzycach został umieszczony zgodnie z zaleceniami dotyczącymi wyglądu brackiego ołtarza, wydanymi w 1650 roku (16 lat później powstało bractwo w Zembrzycach) w książce „Skarb karmelitański”: „bractwo ma być postanowione przy pewnym ołtarzu, abo też w kaplicy na to zgotowaney. Na ołtarzu bractwa bądź w kościele bądź w kaplicy będącym będzie obraz Naświętszey Panny podaiącey Szkaplerz sw. Błogosławionemu Szymonowi, iako w historiey piszą y maluią”. Omawiany obraz Matki Boskiej Szkaplerznej należy do interesującej grupy dzieł przedstawiających przekazywanie szkaplerza św. Szymonowi Stockowi, w której uczestniczą również inni święci. Na obrazie w Zembrzycach została ukazana św. Teresa z Avila. Święta ta była karmelitanką i mistyczką żyjącą w szesnastowiecznej Hiszpanii. W ikonografii jest zwykle przedstawiana jako kobieta w brązowym habicie karmelitańskim z księgą i piórem. Mistyczka została kanonizowana w 1622 roku i obok św. Marii Magdaleny de Pazzi jest uważana za jedną z głównych patronek zakonu karmelitańskiego. W tle obrazu znajdują się członkowie zembrzyckiego bractwa.

Streszczenie

Obraz Matki Boskiej Szkaplerznej pierwotnie znajdował się w ołtarzu Bractwa Szkaplerza Świętego, które zostało założone w Zembrzycach 8 sierpnia 1666. Ukazana scena jest ilustracją tradycji zakonu karmelitańskiego, według której w nocy z 15 na 16 lipca 1251 Matka Boska ukazała się św. Szymonowi Stockowi w klasztorze Karmelitów w Cambridge, trzymając w dłoniach szkaplerz i przekazując karmelicie informacje o przywilejach, jakich doznają Ci, którzy będą go nosić. Omawiany obraz Matki Boskiej Szkaplerznej należy do interesującej grupy dzieł przedstawiających przekazywanie szkaplerza św. Szymonowi Stockowi, w której uczestniczą również inni święci, ponieważ na obrazie została ukazana również św. Teresa z Avila. Święta ta była karmelitanką i mistyczką żyjącą w szesnastowiecznej Hiszpanii. Mistyczka została kanonizowana w 1622 roku i obok św. Marii Magdaleny de Pazzi jest uważana za jedną z głównych patronek zakonu karmelitańskiego. W tle obrazu znajdują się ponadto członkowie zembrzyckiego bractwa.

Bibliografia