Matka Boska Śnieżna

Dzieje zabytku

Obraz Matki Boskiej Śnieżnej sprowadził w 1666 roku z Olkusza ksiądz Krzysztof Tyliszowski, co zostało odnotowane w dokumencie, który odnalazł Kazimierz Tomczyk w Archiwum Parafialnym w Racławicach i zacytował w pracy „Kościół parafialny pod wezwaniem Narodzenia Najświętszej Maryi Panny w Racławicach”: „W roku 1666 z Olkusza miasta wziął za relikwią po Rychłowskim kapłanie ten obraz z Maryją Xiądz [Krzysztof] Tyliszowski pasterz w tym kościele, co gdzie pociechę siał na ludzi wiele przeto go srebrem odział lud tej parafii, bies z piekła rodem złodziej odarł z Maryi”. Wspomniany w dokumencie ksiądz Rychłowski to zapewne Kacper Rychłowski, pleban z parafii Ciągowice. Natomiast ksiądz Tyliszowski był plebanem w Racławicach w latach 1650-1684. Oprócz tego pełnił również obowiązki duchowne w kościele św. Krzyża w Olkuszu. Obraz słynący łaskami i cudami został umieszczony w najważniejszym miejscu w kościele, w prezbiterium – w ołtarzu głównym. Nie wiadomo, kiedy to nastąpiło, z pewnością przed 1728 rokiem, w którym podczas wizytacji biskupa Michała Kunickiego odnotowano: „Imago principalis B. V. Mariae ut fertur gra-tiosae”, co może świadczyć, że obraz znajdował się już w poprzednim ołtarzu. Obecnie mieści się w ołtarzu głównym fundacji księdza Jakuba Kosseckiego, który wystawił go jako wotum wdzięczności Matce Bożej za powrót do zdrowia z ciężkiej choroby.
Wizerunek ozdobiony srebrnymi sukienkami oraz licznymi wotami szybko stał się łupem złodziei, co odnotowano w zapiskach archiwalnych: „pociechę siał na ludzi wiele, przeto Go srebrem odział, lecz tej parafii bies piekła rodem, złodziej odarł z Maryi” (1684). Kolejne kradzieże miały miejsce w 1801, 1831 i w 1982 roku, wtedy złodzieje skradli bezwartościowe, sztuczne korale z obrazu Matki Bożej, bowiem „prawdziwe korale [wraz z cenniejszymi wotami] zostały u księdza proboszcza wcześniej zabezpieczone przed remontem kościoła”.
W 1821 roku ksiądz Jan Tymiński zakupił nową sukienkę na obraz, która zastąpiła starszą, wymienianą w wizytacjach biskupich (1728 r.). Pierwotnie obraz zdobiły również: „korony srebrne wyzłacane dwie z obrazu Nays. Maryi Panny i Pana Jezusa w Wielkim Ołtarzu będącego z krzyżykami szt. 2. Głowy aniołków z skrzydłami na obrazie Matki Boskiej w Wielkim Ołtarzu będących srebrne szt. 2. Krzyżyk srebrny przy koralach na obrazie Matki Boskiej w Wielkim Ołtarzu szt. 1. Korale na obrazie Matki Boskiej w Wielkim Ołtarzu wiekszych nitek dwie, mniejszych piętnaście, razem 17. Bursztynów okrągłych rżniętych na obrazie Matki Boskiej w Wielkim Ołtarzu nitek”. Podobnie jak dawniej, obecnie obraz jest otoczony szczególnym kultem w parafii. Odprawiane są nabożeństwa, przed którymi jest uroczyście odsłaniany przy śpiewie specjalnie na tę okazję ułożonej „Pieśni do Matki Bożej Racławickiej”, którą skomponował organista Mariusz Mazur. Obraz w latach pięćdziesiątych XX wieku nazywany był obrazem „Matki Bożej Pocieszenia”, obecnie przyjął się tytuł „Matki Boskiej Racławickiej”. Rama wokół obrazu wraz z całą strukturą ołtarza została odnowiona w 1823 roku staraniem księdza Jana Tymińskiego, który „kazał poodnawiać ołtarzów pięć nadpsutych przez zaciekanie deszczów”. Prace przeprowadził miejscowy organista Wojciech Kozub „tak co do dorabiania sztuk snycerskich w figurach popsutych przez zaciek deszczów, iż snycerz lepiey nie potrafi, iako też przez danie nowego grontu i farb, niemniey srebra y złota tymże figurom i ramom w ołtarzach”.
Prace konserwatorskie nad obrazem rozpoczęto w 1950 roku, jednak został przerwane z powodu ich niefachowego prowadzania. Cztery lata później wznowiono konserwację obrazu, którą przeprowadził prof. Maciej Makarewicz z Akademii Sztuk Pięknych w Krakowie. Z kolei sukienkę odnowił artysta konserwator Wiesław Łabędzki. Następna konserwacja obrazu została przeprowadzona w 1977 roku. Wykonali ją: Danuta Budziło-Skowron oraz Józef Wiatr (pozłotnik).

Opis

Obraz w kształcie stojącego prostokąta, zamkniętego łukiem wklęsło-wypukłym z uskokami, z wizerunkiem Matki Boskiej Śnieżnej. Maria przedstawiona frontalnie, w półpostaci, z Dzieciątkiem Jezus na lewym ręku, ze skrzyżowanymi dłońmi. Twarz podłużna z długim i wąskim nosem, drobnymi ustami, dużymi oczami obwiedzionymi regularnymi łukami brwiowymi, ze wzrokiem skierowanym wprost na widza. Dzieciątko zwrócone trzy czwarte w prawo, w pozycji siedzącej, z jabłkiem królewskim w lewej dłoni, prawą czyniące gest błogosławieństwa, na stopach ma założone sandałki. Twarz okrągła o wyrazistych rysach, duże i brązowe oczy, zarumienione policzki, włosy średniej długości opadające na plecy, wzrok skierowany na Matkę. Tło w odcieniach szarości, w górnej części pochmurne niebo. Nad głową Marii gołębica Ducha Świętego z kwiatem róży w dziobie. W górnych narożach dwie przeciwstawnie ustawione, uskrzydlone główki aniołków. Na postacie Marii i Dzieciątka nałożone metalowe sukienki, promieniste nimby, korony w typie zamkniętym i wieniec z 12 gwiazd wokół głów.

Zarys problematyki artystycznej

Obraz Matki Boskiej Śnieżnej powstał około połowy XVII wieku, czyli prawie sto lat wcześniej niż struktura ołtarza głównego, w której został osadzony. Do Racławic trafił w 1666 roku z Olkusza, skąd przywiózł go ksiądz Krzysztof Tyliszowski jako dar po zmarłym księdzu Rychłowskim (Kacprze?) z kościoła Świętego Krzyża w Olkuszu. Ksiądz Tyliszowski był plebanem w Racławicach w latach 1650-1684. Oprócz tego pełnił również obowiązki duchowne w kościele św. Krzyża w Olkuszu.
Pod względem ikonograficznym obraz odpowiada przedstawieniu określanemu jako „Matka Boska Śnieżna”, które wywodzi się od obrazu „Salus Populi Romani” z bazyliki Santa Maria Maggiore w Rzymie. Historia rzymskiego obrazu związana jest z bitwą pod Lepanto, która rozegrała się 7 października 1571 pomiędzy siłami państw chrześcijańskich a imperium osmańskim. Jej wynik był z trwogą oczekiwany w wielu krajach Europy. Papież Pius V zarządził w intencji zwycięstwa odprawienie błagalnych procesji różańcowych, wnoszących o protekcję do Matki Boskiej w obronie chrześcijaństwa. W Rzymie wizerunek Matki Boskiej Śnieżnej z bazyliki Santa Maggiore obnoszony był w uroczystej procesji. Po odniesionym zwycięstwie pod Lepanto został otoczony szczególnym kultem i rozpowszechniony w licznych kopiach, które wkrótce trafiły również do Polski. Jedną z pierwszych sprowadził prawdopodobnie kardynał Bernard Maciejowski około 1600 roku, która podobnie jak jej pierwowzór, niebawem odegrała ważną rolę w mobilizacji społeczeństwa przed bitwą z Turkami pod Chocimiem w 1620 roku. Rozpowszechnienie tego wizerunku padło na podatny grunt (XVII wiek – czas powstania racławickiej kopii), przesiąknięty postanowieniami Soboru Trydenckiego, otwierającego drogę do nowych form życia religijnego. Wizerunek ten był silnie związany z nabożeństwem różańcowym, propagowanym przez licznie utworzone na terenie Rzeczypospolitej bractwa. Marian Kornecki wyróżnił kilka wariantów ikonograficznych wizerunku Matki Boskiej Śnieżnej. Niestety przyporządkowanie racławickiego obrazu do któregoś z nich jest utrudnione ze względu na przykrywające go metalowe sukienki. Nietypowa dla typu Matki Boskiej Śnieżnej jest gołębica Ducha Świętego z gałązką róży w dziobie nad głową Marii. Bliską analogią do obrazu w kościele w Racławicach, zarówno pod względem stylistycznym, jak i ikonograficznym jest obraz w kościele w Tokarni, koło Myślenic. Oba dzieła prawdopodobnie zostały wykonane ręką tego samego artysty. Dekoracja obrazu metalowymi sukienkami oraz koronami i promieniami, charakterystyczna dla polskiej kultury religijnej doby baroku powstała dopiero w 1821 roku, zastępując wcześniejsze ozdoby, wymieniane w wizytacjach biskupich.

Streszczenie

Obraz Matki Bożej w kościele parafialnym w Racławicach w 1666 roku sprowadził z kościoła w Olkuszu ksiądz Krzysztof Tyliszowski i umieścił pośrodku ołtarza głównego. Obraz jest otoczony kultem, słynący łaskami, ozdobiony koronami i sukienkami z blachy trybowanej. Ikonograficznie wzorowany jest na popularnym wizerunku Matki Boskiej Śnieżnej, zwaną Salus Populi Romani z bazyliki Santa Maria Maggiore w Rzymie. Wizerunek ten silnie związany z nabożeństwem różańcowym – na terenie Rzeczypospolitej reprezentowany jest przez liczne kopie, niektóre przywiezione bezpośrednio z Rzymu. Jedną z licznych kopii stanowi właśnie wizerunek w kościele w Racławicach z nietypową dla tego przedstawienia gołębicą Ducha Świętego nad głową Matki Boskiej. Niestety autorstwo obrazu jest nieznane.

Bibliografia