Matka Boska Różańcowa, św. Barbara

Województwo
MAŁOPOLSKIE
Powiat
oświęcimski
Gmina
Brzeszcze
Miejscowość
Jawiszowice
Metropolia
Krakowska
Diecezja
Bielsko-Żywiecka
Dekanat
Osiek
Parafia
Św. Marcina
Miejsce przechowywania
kościół, nawa
Identyfikator
DZIELO/14051
Kategoria
feretron
Ilość
1
Czas powstania
pierwsza połowa XIX wieku
Miejsce (państwo, miasto, region geograficzny)
Małopolska
Technika i materiał
olej na płótnie, złocenie, srebrzenie, marmoryzacja, techniki snycerskie,
Autor noty katalogowej
ks. Szymon Tracz
Uznanie autorstwa-Użycie niekomercyjne 4.0

Dzieje zabytku

Feretron procesyjny powstał w pierwszej połowie XIX wieku dla uświetnienia procesji religijnych.

Opis

Feretron procesyjny tworzą dwa malowane na płótnie olejne obrazy ujęte w dekoracyjnie rzeźbione i złocone ramy w części górnej o fantazyjnym wykroju, ustawione na prostopadłościennym postumencie o obłych bokach. Po bokach ram znajdują się ażurowe, srebrzone uszaki utworzone ze stylizowanych wici akantowych. Na awersie feretronu umieszczono przedstawienie Matki Boskiej Różańcowej, a na rewersie św. Barbary. Ramy zdobi płaskorzeźbiony ornament roślinny z powtarzającym się motywem liścia. Postument został zaopatrzony w parę otworów do włożenia drążków umożliwiających jego noszenie. Podstawę i zwieńczenie postumentu dekoruje profilowana listwa, natomiast boki jasna brązowo-ochrowa marmoryzacja. W centrum kompozycji w obrazie z Matką Boską Różańcową ukazano siedzącą frontalnie na złocisto-ochrowych obłokach Madonnę z Dzieciątkiem. Maria ma głowę zwróconą w trzech czwartych w lewo. Prawą ręką podtrzymuje siedzącego na jej kolanach małego Jezusa, w lewej uniesionej i zgiętej w łokciu trzyma różaniec, który podaje św. Katarzynie Sieneńskiej. Madonna ma owalną twarz okoloną brązowymi włosami, wysokie czoło, wydatny, prosty nos i usta. Jej spojrzenie skierowane jest przed siebie. Ubrana jest w bladoczerwony maforion, czerwoną suknię, spod której przy szyi widać białe wykończenie koszuli oraz w błękitny płaszcz przerzucony przez prawe ramię i częściowo okrywający połą jej kolana. U dołu spod sukni widać stopy obute w sandały. Głowę Marii, podobnie jak i małego Jezusa otaczają promieniste nimby. Siedzące na jej kolanach Dzieciątko zostało ukazane w kontrapoście w trzech czwartych w lewo z głową odwróconą w prawo. Jezus lewą ręką podtrzymuje na kolanach niebieski glob ze złotym krzyżykiem, natomiast wyciągniętą prawą ręką podaje klęczącemu poniżej św. Dominikowi różaniec. Ma owalną twarz z wysokim czołem, rumiane policzki, wydatny nos i usta. Jego spojrzenie skierowane jest w stronę św. Dominika. Na głowie ma krótkie jasnobrązowe włosy odsłaniające lewe ucho. Ubrany jest w białoszarą tunikę, spod której widać bose stopy. Poniżej Madonny z lewej strony obrazu klęczy św. Dominik, a z prawej św. Katarzyna ze Sieny. Oboje zostali ujęci w trzech czwartych w białych habitach dominikańskich z czarnymi płaszczami na ramionach. Nad ich głowami widoczne są talerzowe nimby z jedną gwiazdką. Święty Dominik w lewej, nieznacznie opuszczonej ręce trzyma, przyciskając do kolona, brązową książkę. Natomiast prawą ręką odbiera od małego Jezusa różaniec dotykając złotego medalionu wiszącego na jego końcu. Jest to starszy mężczyzna z widoczną tonsurą i siwiejącym, krótkim zarostem okalającym twarz. Ma wydatny, prosty nos i usta. Swoje spojrzenie lekko uniesionej głowy kieruje w stronę Dzieciątka. Z kolei św. Katarzyna ze Sieny różaniec od Marii odbiera lewą ręką uniesioną na wysokości piersi. Także on jest zakończony złotym medalionem. W prawej dłoni święta trzyma drewniany krucyfiks i lilię. Dominikanka ma pociągłą twarz o mięsistym nosi i ustach oraz rumiane policzki. Na jej głowie widać koronę cierniową nałożoną na zakonny welon. Pomiędzy obu klęczącymi świętymi namalowano w półpostaci frontalnie ukazanego brązowego psa, trzymającego w pysku zapaloną pochodnię. W głębi widać pejzaż z motywem błękitnych wzgórz oraz wstającej jutrzenki. Na rewersie feretronu znajduje się obraz św. Barbary. Męczenniczkę przedstawiono frontalnie ujętą w trzech czwartych w prawo. Święta w uniesionej na wysokości piersi prawej ręce trzyma złoty kielich z jaśniejącą hostią charakterystycznie obróconą prawą dłonią. Hostię zdobi złoty chrystogram "IHS", trzy gwoździe u dołu oraz krzyżyk wyrastający z litery "H". Lewą ręką Barbara podtrzymuje ukośnie ułożony miecz o ciemnogranatowej rękojeści widoczny tylko do połowy. Święta ma pociągłą twarz o wysokim czole, jasną karnację, rumiane policzki, prosty nos i wydatne usta. Jej spojrzenie szeroko otwartych, ciemnych oczu skierowane jest na widza. Jej głowę otaczają długie brązowe włosy, które puklowanymi pasmami opadają na ramiona. We włosy wplecione są sznury pereł. Trzy sznury pereł dodatkowo widoczne są na wydekoltowanej szyi. Na głowie otoczonej promienistym nimbem Barbara ma złotą koronę o ostrych sterczynach zwieńczonych perłami z malowaną kameryzacją. Męczenniczka ubrana jest w taliowaną ciemnoniebieską suknię założoną na zieloną koszulę wykończoną przy rękawach i dekolcie białą koronką. Jej szyję otacza białoszara chusta spięta na piersi i na lewym ramieniu złotymi spinkami z klejnotami. Dłuższy koniec chusty udrapowany jest na prawym przedramieniu. Na ramionach namalowano osuwający się z nich czerwony płaszcz, z połą przerzuconą przez lewe przedramię. Za świętą z prawej strony widać dwupoziomową, cylindryczną wieżę nakrytą sferycznym dachem. Na górnym poziomie znajduje się okrągłe, zakratowane okno oraz fryz lombardzki biegnący pod gzymsem koronującym. Przyziemie wieży zostało przeprute odwrotnie namalowanym okienkiem strzelniczym przypominającym dziurkę od klucza.

Zarys problematyki artystycznej

W jawiszowickim feretronie wykorzystano obrazy, które powstały w oparciu o dwa bardzo popularne wzory. Pierwszy z nich odnosi się do przedstawienia Matki Boskiej Różańcowej, określonego od 1875 roku, jako obraz Matki Boskiej Pompejańskiej - wizerunku czczonego w sanktuarium maryjnym w Pompejach. Został on wypracowany na bazie szesnastowiecznych włoskich przedstawień w typie sacra conversazione, gdzie Madonnie z Dzieciątkiem towarzyszył św. Dominik i św. Katarzyna ze Sieny. Przykładem tego typu ikonograficznego jest odkryte w 2018 roku późnorenesansowe malowidło z 1598 roku na łuku tęczowym w niedalekim kościele parafialnym Wniebowzięcia Najświętszej Marii Panny w Bestwinie, gdzie ukazano moment przekazania różańca świętym dominikańskim. W następnych stuleciach w podobny sposób przedstawiano scenę przekazania różańca św. Dominikowi i św. Katarzynie, czego wymowny przykład stanowi obraz ołtarzowy autorstwa Matthäusa Güntera (zm. 1788) w Dominikanerkirche w Augsburgu, gdzie obok Madonny Różańcowej ze św. Dominikiem i św. Katarzyną Sieneńską dodatkowo widać na globie ziemskim psa z płonącą pochodnią w pysku. Zatem twórca jawiszowickiego przedstawienia musiał skorzystać z powszechnie dostępnego wzoru graficznego. W podobny sposób stworzono wizerunek św. Barbary, którego kompozycja stanowi powtórzenie zachowanego do dziś obrazu ze św. Barbarą z drugiej połowy XVII wieku znajdującego się pierwotnie w zniesionym ołtarzu bocznym w jawiszowickim kościele, a wzmiankowanym przez wizytatora biskupiego w 1747 roku. To przedstawienie także wykorzystuje popularny wzór graficzny, którym posłużono się również malując wizerunek św. Barbary na osiemnastowiecznym feretronie w niedalekiej Polance Wielkiej, czy też tworząc obraz ze św. Barbarą z przełomu XVIII i XIX wieku znajdujący się w domu kapitulnym przy ul. Kanoniczej w Krakowie.

Stan zachowania / Prace konserwatorskie

Dobry. Ostatnią konserwację przeprowadzili Dorota i Bogusław Krówkowie w pierwszym dziesięcioleciu XXI wieku.

Literatura

L. Petzoldt, Barbara, [w:] Lexikon der christlichen Ikonographie, Bd. 5, Ikonographie der Helligen. Aaron bis Crescentianus von Rom, Herg. E. Kirschbaum, Rom-Freiburg-Basel-Vien 1994, kol. 304-311;
I. Frank, Dominikus von Calerugea, [w:] Lexikon der christlichen Ikonographie, t. 6, Ikonographie der Heiligen. Crescentianus von Tunis bis Innocentia, Herg. W. Braunfels, Rom-Freiburg-Basel-Wien 1994, kol. 77, il. 3.
R. Kalinowski, Ecclesia Sancti Martini Jawiszowice, Kraków 2017, s. 83-84.

Streszczenie

W jawiszowickim feretronie z pierwszej połowy XIX wieku wykorzystano obrazy, które powstały w oparciu o dwa bardzo popularne wzory. Pierwszy z nich odnosi się do przedstawienia Matki Boskiej Różańcowej, określanego od 1875 roku, jako obraz Matki Boskiej Pompejańskiej. Natomiast obraz św. Barbary powtarza kompozycję przedstawienia tejże świętej z drugiej połowy XVII wieku, znajdującego się pierwotnie w nieistniejącym już dziś ołtarzu bocznym w tychże Jawiszowicach. Oba wizerunki powtarzają ten sam wzór graficzny z XVII wieku.

Osoby związane z dziełem

Jak cytować?

ks. Szymon Tracz, "Matka Boska Różańcowa, św. Barbara", [w:] "Sakralne Dziedzictwo Małopolski", 2024, źródło:  https://sdm.upjp2.edu.pl/dziela/matka-boska-rozancowa-sw-barbara

Uwaga. Używamy ciasteczek. Korzystanie ze strony sdm.upjp2.edu.pl oznacza, że zgadzasz się na ich używanie. Więcej informacji znajdziesz w zakładce Polityka prywatności