Komunia św. Stanisława Kostki

Województwo
MAŁOPOLSKIE
Powiat
chrzanowski
Gmina
Chrzanów
Miejscowość
Chrzanów
Metropolia
Krakowska
Diecezja
Krakowska
Parafia
Św. Mikołaja
Kościół
Św. Mikołaja
Tagi
św. Stanisław Kostka
Miejsce przechowywania
kościół, ołtarz boczny
Identyfikator
DZIELO/14926
Kategoria
obraz
Ilość
1
Czas powstania
druga ćwierć XVII wieku
Technika i materiał
olej na płótnie
Autor noty katalogowej
Józef Skrabski
Uznanie autorstwa 4.0

Dzieje zabytku

Dzieje obrazu są praktycznie nie znane. Jego obecne miejsce w ołtarzu sprawionym w 1821 roku przez chrzanowskie bractwo cechu stolarzy, kowali i garncarzy jest zapewne wtórne. Ołtarz, w którym znalazł się obraz zakupiono w Krzeszowicach, zapewne od tamtejszej parafii, gdzie w latach dwudziestych XIX wieku przystąpiono do budowy zupełnie nowej, murowanej świątyni. W kościele w Krzeszowicach, przynajmniej do połowy XVIII wieku nie odnotowano ołtarza z wizerunkiem św. Stanisława Kostki. Ołtarz o takim wezwaniu trafił do Krzeszowic w 1765 roku z kaplicy zamkowej w Rudnie, którą zmodernizowała Agnieszka z Tęczyńskich Firlejowa w latach dwudziestych XVII stulecia. Możliwe jest, iż obraz w Chrzanowie pochodzi z tego ołtarza.

Opis

Obraz w kształcie stojącego prostokąta zamkniętego łukiem koszowym, nadwieszonym przedstawia scenę anielskiej komunii św. Stanisława Kostki. Na pierwszym planie klęczy św. Stanisław Kostka, ukazany w trzech czwartych, zwrócony w prawo, lekko pochylony, z odchyloną głową i wzrokiem skierowanym ku górze. Jego młodzieńcza twarzy jest zaokrąglona, opracowana mocnym modelunkiem światłocieniowym, włosy krótkie, ciemnobrązowe, usta lekko rozwarte. Święty jest ubrany w sutannę jezuicką, prawą rękę ma złożoną na piersi, a lewą lekko uniesioną ku górze. Anioł w lewej części kompozycji podający świętemu komunię jest przedstawiony z profilu, klęczący na chmurach, na prawym kolanie. Jego twarz o lekko rozwartych ustach, z krótkimi, kręconymi, brązowymi włosami. W lewej ręce trzyma złocisty kielich, prawą podaje hostię. Jest ubrany w jasnoczerwoną tunikę, odsłaniającą prawą rękę i tors ze skrzydłami oraz niebieski płaszcz zarzucony na prawe udo i lewy bok. Na drugim planie przedstawiony drugi anioł trzymający patenę pod twarzą świętego, w ujęciu frontalnym, w pozycji klęczącej. Ubrany jest w jasnozieloną tunikę z widocznym prawym bokiem i ręką; lewą rękę odchyla w tył, w kierunku kobiecej postaci, zapewne personifikacji Wiary, siedzącej na chmurach z otwartą księgą wspartą na kolanie, z ręką uniesioną w górze, z wyprostowanymi trzema palcami. Jej twarz jest pociągła, modelowana szkicowo, z długim nosem i wąskimi ustami oraz jasnobrązowymi włosami opadającymi na tył szyi. Obok niej zlatuje nagie putto przepasane na biodrach niebieską szarfą trzymające lewą ręką nad głową świętego wieniec z białych róż i wiązkę lilii w prawej dłoni. Jego twarz jest szeroka, policzki pełne, malowane szkicowo, włosy krótkie, jasne i lekko kręcone. Tło nieokreślone, jasnobrązowe, ze szkicowo malowanymi kłębami chmur.


Zarys problematyki artystycznej

Na obrazie w Chrzanowie święty został ukazany w tradycyjny sposób, jako młody jezuicki zakonnik przyjmujący Komunię Świętą. Komunii najczęściej udzielały anioły lub anioły w towarzystwie św. Barbary, objawiającej się przyszłemu świętemu w czasie jego choroby w Wiedniu. Postać na obrazie w głębi nie jest jak się wydaje św. Barbarą, a raczej personifikacją, może Wiary, której znakiem byłby gest dłoni – trzech palców, wskazujących na istnienie jednego Boga w trzech osobach. Taki gest widoczny jest w figurze św. Cecylii męczennicy chrześcijańskiej autorstwa Pietro Maderno w bazylice św. Cecylii w Rzymie. O wysokiej klasie dzieła stanowią zróżnicowane gesty bohaterów sceny, odważne skróty perspektywiczne, chociażby anioła trzymającego patenę i tego unoszącego się z lilią i wieńcem róż w rękach, w końcu miękki modelunek efektownie drapowanych szat anioła podającego komunię.

Uwzględniając wysoki poziom dzieła, należałoby w przyszłości przeprowadzić gruntowne badania, także konserwatorskie nad warstwą artystyczną dzieła, którego autorem był malarz o wyższych niż przeciętne umiejętnościach warsztatowych, być może o włoskim rodowodzie. Z uwagi na zupełny brak wiadomości źródłowych wszelkie przypuszczenia będą mogły być jedynie wstępnymi hipotezami. Zakładając, iż teza o pochodzeniu dzieła z kaplicy zamku Rudno jest trafna, fundatora obrazu należałoby szukać w kręgu rodziny Tęczyńskich, być może Barbary z Firlejów Tęczyńskiej, dzięki której ową kaplicę przebudowano. W jej otoczeniu pracował kamedulski malarz Vennanzio z Subiaco, autor obrazów w kościołach klasztornych jej fundacji, Kamedułów w Rytwianach i Karmelitów bosych w Czernej. Być może twórcą dzieła był artysta z kręgu najwybitniejszego malarza tego czasu – Tomassa Dolabelli.

Stan zachowania / Prace konserwatorskie

Obraz z widocznymi śladami przemalowań, zabrudzony, z drobnymi ubytkami warstwy malarskiej i przetarciami.

Streszczenie

Obraz „Komunia św. Stanisława” powstał zapewne w drugiej ćwierci XVII wieku. Jest dziełem wysokiej klasy artystycznej niezidentyfikowanego dotychczas autora. Pierwotnie mógł stanowić wyposażenie kaplicy zamku w Rudnie, skąd w 1765 roku ołtarz o takim wezwaniu trafił do Krzeszowic. Tam zakupiono go do kościoła w Chrzanowie (1821).

ŹRÓDŁA ARCHIWALNE

Archiwum Parafialne w Tenczynku, b.sygn, Kopia Inwentarza kaplicy Tęczyńskiej przesłanego J[aśnie] O[świeconemu] X[ięciu] J[ego]m[oś]ci Kollatorowi 22. 8bris 1768 przez pocztę do Warszawy za jego rekwizycją.

Jak cytować?

Józef Skrabski, "Komunia św. Stanisława Kostki", [w:] "Sakralne Dziedzictwo Małopolski", 2024, źródło:  https://sdm.upjp2.edu.pl/dziela/komunia-sw-stanislawa-kostki-1

Uwaga. Używamy ciasteczek. Korzystanie ze strony sdm.upjp2.edu.pl oznacza, że zgadzasz się na ich używanie. Więcej informacji znajdziesz w zakładce Polityka prywatności