„W domu tym mieszkał i zmarł. Malarz i obywatel krakowski. Michał Stachowicz. Ur. 14 VIII 1768. Zm. 26 III 1825. Żarliwy miłośnik rodzinnego miasta, który w obrazach swych pomniki Krakowa wielkie zdarzenia dziejowe epoki T. Kościuszki i X. Józefa Poniatowskiego oraz życie i zwyczaje ludu pamięci potomnych przekazał” – głosi napis na tablicy budynku przy ul. Grodzkiej 15. Nie jest to jedyne miejsce w Krakowie, które upamiętnia malarza. Na Zwierzyńcu, równolegle do ulicy Tadeusza Kościuszki położona jest ulica Michała Stachowicza. Kim był ten krakowski artysta, który zasłużył na zapisanie się w pamięci Krakowian?
Michał Franciszek Stachowicz żył w latach 1768-1825. Był malarzem, grafikiem, ilustratorem i rysownikiem. Urodził się w Krakowie jako osiemnaste dziecko Stanisława i Ludwiny z Michałkiewiczów. Kształcił się w krakowskim cechu malarzy, początkowo prawdopodobnie w pracowni Molitora, a następnie przez pięć lat u Kazimierza Mołodzińskiego. Stachowicz malował sceny historyczne, współczesne, patriotyczne i religijne, portrety, widoki miast, zabytki architektoniczne, przyrodę, stroje ludowe oraz mundury wojskowe. Ponadto ilustrował utwory literackie oraz rysował mapy geograficzne i strategiczne. Na naszym portalu udostępniliśmy ponad pięćdziesiąt prac tego artysty, które znajdują się w małopolskich kościołach oraz na wyposażeniu Gabinetu Historycznego w Pałacu biskupim w Krakowie.
Malarz insurekcji kościuszkowskiej
Spośród dużego dorobku artystycznego malarza w sposób szczególny wyróżniają się dzieła o tematyce narodowej, zainspirowane wydarzeniami insurekcji kościuszkowskiej: „Kościuszko ratujący Polskę przed Grobem”, „Kościuszko wśród wojska w obozie”, „Obóz pod Igołomią”, „Odpoczynek Kosynierów”, „Wzięcie Tadeusza Kościuszki do niewoli pod Maciejowicami” i wiele innych. Ze względu na duże zainteresowanie tą tematyką artysta stworzył kilka wersji obrazu „Przysięga Tadeusza Kościuszki na Rynku w Krakowie”, które znajdują się obecnie w Pałacu Biskupów w Krakowie, Muzeum Historycznym Miasta Krakowa, Muzeum Wojska Polskiego w Warszawie, Muzeum Narodowym w Krakowie, Muzeum Okręgowego w Starym Sączu oraz Muzeum Uniwersytetu Jagiellońskiego. Malarz wielokrotnie powtarzał również obraz „Pochód wojsk Tadeusza Kościuszki przez Rynek w Krakowie po zwycięstwie pod Racławicami” oraz różne portrety Tadeusza Kościuszki. Jest także autorem rysunków dokumentujących usypanie kopca Tadeusza Kościuszki w Krakowie.
Dekorator pałacu biskupiego w Krakowie
W 1816 roku artysta rozpoczął prace nad wyjątkowym dziełem, przyjmując od biskupa Jana Pawła Woronicza zlecenie wykonania dekoracji pałacu biskupów krakowskich. Wystrój wnętrz miał charakter historyczno-patriotyczny i religijny. Składały się na niego: malowidła ścienne, kilkadziesiąt obrazów olejnych, rysunki i ryciny. Zespół dekoracji objął kilka sal pałacu: Salę Krakowską, Salę Towarzyską, Salę Trzech Monarchów, Gabinet Historyczny oraz westybul. Stachowicz ukończył dzieło w 1824 roku, jednak już w 1850 roku podczas pożaru Krakowa ogień strawił część jego pracy. Niezachowane malowidła ścienne w westybulu przedstawiały widoki Ojcowa, Pieskowej Skały, klasztorów w Tyńcu i na Bielanach. Z kolei w Sali Krakowskiej tematem przewodnim było Wolne Miasto Kraków, gdzie ściany pokrywały sceny rodzajowe z życia Krakowa i okolic, m.in. targ zbożowy na Kleparzu, spław wiślany na Kazimierzu, kopalnie marmurów w Dębniku, czy kopalnia soli w Wieliczce. Malowidła dopełniały alegorie Rolnictwa i Handlu, Religii i Moralności oraz Nauk i Prawodastwa. Następna sala – Sala Towarzyska (od reaktywowanego przez biskupa Woronicza Towarzystwa Dobroczynności), jako jedyna była dekorowana wątkami religijnymi ukazującymi alegorie cnót kardynalskich i teologicznych. Kolejne pomieszczenie, zwane Salą Monarchów miało dekorację o charakterze politycznym, a ostatnie i zarazem najistotniejsze – Gabinet Historyczny prezentowało m.in. panowanie Stanisława Augusta Poniatowskiego, insurekcję kościuszkowską, losy Legionów Polskich we Włoszech, ale także historię Polski przedrozbiorowej wraz z portretami królów dynastii Piastów i Jagiellonów oraz uczonych, polityków i biskupów (więcej: Michalczyk 2018, s. 26-70). Obrazy i rysunki z Gabinetu Historycznego są udostępnione na naszym portalu.
Autor ponad 1000 dzieł
Michał Stachowicz był niezwykle prężnym malarzem. W 2011 roku ukazała się obszerna monografia artysty wraz z katalogiem jego prac, napisana przez Zbigniewa Michalczyka, w której autor wymienił ponad 1000 dzieł krakowskiego malarza (blisko 300 nie zachowało się do naszych czasów). Prace Stachowicza znajdują się w zbiorach publicznych (tj. archiwa, biblioteki, muzea) w: Jarosławiu, Kopenhadze, Krakowie, Lwowie, Lublinie, Nowym Sączu, Poznaniu, Rzeszowie, Sandomierzu, Warszawie, Wrocławiu i innych miastach, a także w kościołach i klasztorach Krakowa. Wędrując po Krakowie można je odnaleźć w bazylice archikatedralnej pw. św. św. Wacława i Stanisła bpa na Wawelu, bazylice archiprezbiterialnej pw. Wniebowzięcia Najświętszej Marii Panny w Krakowie oraz w klasztorach: augustianek, cystersów, dominikanów, franciszkanów-reformatów, kamedułów, kapucynów, klarysek, norbertanek, reformatów, wizytek… Warto również zwrócić uwagę na kościoły znajdujące się poza Krakowem w: Będzinie, Chrzanowie (obraz opublikowany na stronie SDM), Jangrocie, Pilicy, Porębie Żegoty (strona SDM), Rembieszycach, Rudawie (strona SDM), a także w kościele Zakonu Braci Mniejszych w Wieliczce (strona SDM).
Oprócz szeregu prac dotyczących tematów historycznych, współczesnych, jak i religijnych Stachowicz wykonał dokumentację pomiarową, opisową i rysunkową trumien w katedrze wawelskiej (1814). Artysta trudnił się również malarstwem ściennym, m.in. jest autorem malowideł o tematyce batalistycznej we dworze w Niegoszowicach, a także we Dworze Stadnickich w Rożnowie. Był także cenionym ilustratorem. Jego prace można odnaleźć w dziełach Ambrożego Grabowskiego oraz w „Eneidzie” Wergiliusza w tłumaczeniu Jacka Przybylskiego z 1811 roku. Malarz zmarł 26 marca 1825 roku i został pochowany na cmentarzu Rakowickim w Krakowie.
Bibliografia
Karkocha Małgorzata, Postać Tadeusza Kościuszki na wybranych obrazach malarza krakowskiego Michała Stachowicza, „Acta Universitatis Lodziensis. Folia Historica”, 2019, nr 105, s. 23-36.
Katalog zabytków sztuki w Polsce, t. 1: Województwo krakowskie, s. 105, 122, 124, 151, 161, 166, 172, 180, 390.
Michalczyk Zbigniew, Kult historii Krakowa i Polski. Dekoracja Gabinetu Historycznego pałacu biskupiego w Krakowie, [w:] Polonia Sacra. Ze skarbca Archidiecezji Krakowskiej, red. J. Skrabski, A. Witko, Kraków 2018, s. 26-70.
Michalczyk Zbigniew, Michał Stachowicz (1768-1825): krakowski malarz między barokiem a romantyzmem, t. 1, Warszawa 2011.
Michalczyk Zbigniew, Michał Stachowicz (1768-1825): krakowski malarz między barokiem a romantyzmem, t. 2, Warszawa 2011.
Radwan Danuta, Stachowicz Michał Franciszek (1768-1825), [w:] Polski Słownik Biograficzny, t. 41, Warszawa-Kraków, 2002, s. 327-331.
Rastawiecki Edward, Słownik malarzów polskich tudzież obcych w Polsce osiadłych lub czasowo w niej przebywających, 1857, t. 2, s. 201-212.