Grafika europejska
„Odwróć oczy moje, aby nie widziały marności” – emblematy z „Pia desideria” we Frydmanie i w Nowym Targu
Maria Działo
Dekoracje malarskie balustrady chóru muzycznego w kościele św. Katarzyny Aleksandryjskiej w Nowym Targu oraz obrazy w kaplicy Matki Boskiej Karmelitańskiej w kościele św. Stanisława we Frydmanie przedstawiają treści alegoryczne, wyobrażające stan duszy uciśnionej. Autor malowideł wzorował się na miedziorytach ilustrujących dzieło flamandzkiego jezuity Hermana Hugona „Pia desideria emblematis elegiis et affectibus SS. Patrum illustrata”, tzn. „Pobożne pragnienia, emblematami, elegiami i uczuciami świętych Ojców objaśnione”, wydane w 1624 roku w Antwerpii. Na ilustracjach i w subskrypcjach pojawia się między innymi symboliczna para oblubieńców: Divinus Amor i Anima. Divinus Amor, czyli Amor Boży to Chrystus, a Anima – Dusza. Ponadto w wierszach można odnaleźć liczne odniesienia do mitologii antycznej, na przykład Temidę – alegorię sprawiedliwości, czy Kupidyna.
„Pia desideria” ilustrowało 48 miedziorytów Boetiusa Adamsa à Bolswerta, jednego z najbardziej popularnych rytowników flamandzkich. Do 1757 roku ukazały się 42 wydania tego dzieła. Pierwszą, polską edycję opublikowano w 1673 roku w tłumaczeniu Aleksandra Teodora Lackiego pt. „Pobożne pragnienia, trzema księgami przez Wielebnego Ojca Hermana Hugona Soc. Jesu łacińskim opisana językiem. I Jęczenia dusze pokutującej. II Żądze dusze świętej. III Wzdychania dusze kochającej” w krakowskiej oficynie dziedziców Krzysztofa Schedla Starszego. Wykorzystano w niej 45 płyt Boetiusa Adamsa Bolswerta. Późniejsze wydania ukazały się bez ilustracji flamandzkiego rytownika. Dzieło, które jest podzielone na trzy księgi, przedstawia trójetapową drogę duszy do Boga poprzez oczyszczającą pokutę, święte pragnienia i miłosne z Nim zjednoczenie. Kompozycja zbioru nawiązuje do ignacjańskiej szkoły medytacji, która oparta jest na trzech etapach rozwoju duchowego: oczyszczenia, oświecenia i zjednoczenia. „Pia desideria” opatrzona jest zbiorem emblematów, szczególnie popularnych w XVII wieku. Emblemat składał się z trzech elementów: inskrypcji, czyli sentencji, zwanej „lemma” lub „motto”; obrazu oraz subskrypcji, która była zazwyczaj utworem wierszowanym, epigramatem lub tekstem obszerniejszym, objaśniającym dwa wcześniej wymienione elementy.
Warto podkreślić, że wspomniane malowidła nie są jedynymi przykładami wykorzystania dzieł Hermana Hugona na terenie Rzeczpospolitej. Emblematy znajdują się również we dworze w Rdzawie (obecnie park etnograficzny w Nowym Sączu), na drzwiach szafy na chrzcielnicę w kościele św. Mikołaja w Rychwałdzie, a także na malowidłach w Pilicy i klasztorze Benedyktynek w Staniątkach (patrz: Katalog zbiorów artystycznych Opactwa Mniszek Benedyktynek w Staniątkach, red. Kuczman K., Skrabski J., Włodarek A., t. 2, Kraków 2018).
„Pia desideria” ilustrowało 48 miedziorytów Boetiusa Adamsa à Bolswerta, jednego z najbardziej popularnych rytowników flamandzkich. Do 1757 roku ukazały się 42 wydania tego dzieła. Pierwszą, polską edycję opublikowano w 1673 roku w tłumaczeniu Aleksandra Teodora Lackiego pt. „Pobożne pragnienia, trzema księgami przez Wielebnego Ojca Hermana Hugona Soc. Jesu łacińskim opisana językiem. I Jęczenia dusze pokutującej. II Żądze dusze świętej. III Wzdychania dusze kochającej” w krakowskiej oficynie dziedziców Krzysztofa Schedla Starszego. Wykorzystano w niej 45 płyt Boetiusa Adamsa Bolswerta. Późniejsze wydania ukazały się bez ilustracji flamandzkiego rytownika. Dzieło, które jest podzielone na trzy księgi, przedstawia trójetapową drogę duszy do Boga poprzez oczyszczającą pokutę, święte pragnienia i miłosne z Nim zjednoczenie. Kompozycja zbioru nawiązuje do ignacjańskiej szkoły medytacji, która oparta jest na trzech etapach rozwoju duchowego: oczyszczenia, oświecenia i zjednoczenia. „Pia desideria” opatrzona jest zbiorem emblematów, szczególnie popularnych w XVII wieku. Emblemat składał się z trzech elementów: inskrypcji, czyli sentencji, zwanej „lemma” lub „motto”; obrazu oraz subskrypcji, która była zazwyczaj utworem wierszowanym, epigramatem lub tekstem obszerniejszym, objaśniającym dwa wcześniej wymienione elementy.
Warto podkreślić, że wspomniane malowidła nie są jedynymi przykładami wykorzystania dzieł Hermana Hugona na terenie Rzeczpospolitej. Emblematy znajdują się również we dworze w Rdzawie (obecnie park etnograficzny w Nowym Sączu), na drzwiach szafy na chrzcielnicę w kościele św. Mikołaja w Rychwałdzie, a także na malowidłach w Pilicy i klasztorze Benedyktynek w Staniątkach (patrz: Katalog zbiorów artystycznych Opactwa Mniszek Benedyktynek w Staniątkach, red. Kuczman K., Skrabski J., Włodarek A., t. 2, Kraków 2018).
