Trójca Święta, Matka Boska Nieustającej Pomocy

Województwo
MAŁOPOLSKIE
Powiat
myślenicki
Gmina
Raciechowice
Miejscowość
Gruszów
Metropolia
Krakowska
Diecezja
Krakowska
Parafia
Rozesłania Świętych Apostołów
Identyfikator
DZIELO/13923
Kategoria
feretron
Ilość
1
Czas powstania
między końcem XIX a początkiem XX wieku
Miejsce (państwo, miasto, region geograficzny)
Kraków
Technika i materiał
drewno; techniki stolarskie, polichromowanie, złocenie; olej na płótnie
Autor noty katalogowej
Paulina Chełmecka
Uznanie autorstwa-Użycie niekomercyjne 4.0

Opis

Feretron obrazowy osadzony na prostopadłościennej, profilowanej, zwężającej się ku górze podstawie z parą otworów na drążki, ujęty jest profilowaną ramą zwieńczoną motywem półkolistej, promienistej glorii. Pola obrazowe mają kształt stojących prostokątów. Na awersie znajduje się wielofiguralna kompozycja przedstawiająca Trójcę Świętą pośród obłoków. Po prawej stronie Bóg Ojciec ukazany w pozycji siedzącej, w trzech czwartych zwrócony w lewo. Postać charakteryzuje fizjonomia mężczyzny w podeszłym wieku, z krótkimi siwymi włosami i długim zarostem. Ubrany jest w podwójną suknię białą spodnią i jasnofioletową wierzchnią ze złoconym galonem, biały paliusz oraz spiętą pod szyją złoconą kapę z białym podszyciem. W prawej ręce trzyma złotą kulę zwieńczoną krzyżem, w lewej berło. Głowę ujmuje trójkątny nimb. Naprzeciw Boga Ojca siedzi zwrócony Syn Boży. Pochyloną lekko głowę charakteryzuje pociągła twarz o delikatnych rysach i krótkim, brązowym zaroście. Długie, falowane włosy opadają na plecy. Ubrany jest w niebieską suknię i spięty pod szyją czerwony płaszcz z białym podszyciem, osłaniający nogi. Lewą, wysuniętą przed siebie rękę unosi w geście błogosławieństwa, prawą podtrzymuje krzyż. Na dłoniach widoczne są ślady po gwoździach. Głowę okala nimb krzyżowy. Bóg Ojciec i Jezus wzrok kierują ku znajdującemu się pod ich stopami ciemnoniebieskiemu globowi ziemskiemu otoczonemu sylwetkami trzech unoszących się aniołów ubranych w biało-zielone, błękitno-pomarańczowe i różowo-czerwone szaty. U góry, pośrodku kompozycji znajduje się gołębica Ducha Świętego na tle promienistej glorii. Postaci ukazane są tle biało-żółtych obłoków oraz widocznego w dolnej partii ciemnoniebieskiego nieba.

Na rewersie znajduje się wizerunek Matki Boskiej Nieustającej Pomocy. Maria ukazana jest w półpostaci, frontalnie, z Dzieciątkiem Jezus na lewym ręku. Ubrana jest w czerwoną suknię z długimi rękawami ze złotymi obszyciami oraz niebieski płaszcz nałożony na głowę, spod którego widać białą chustę. Dzieciątko Jezus zwrócone jest profilem w prawo, z głową odwróconą w lewo. Owalne twarze postaci charakteryzują linearnie opracowane rysy, z długimi, prostymi nosami oraz drobnymi, plastycznie opracowanymi ustami. Oczy Marii mają migdałowy, lekko zaokrąglony kształt, wzrok skierowany jest w prawo, nieco ku górze. Ubrane w długą, zieloną sukienkę i czerwony płaszcz Dzieciątko ujmuje oburącz dłoń Marii. Z jego widocznej spod szat stopy zsuwa się sandał. Jezus spogląda w kierunku niewielkiej sylwetki jednego z dwóch aniołów znajdujących się po bokach głowy Marii. Anioł po lewej stronie, ubrany w czerwoną suknię i zielony płaszcz, trzyma włócznię, trzcinę z gąbką i naczynie na ocet. Anioł po prawej, w czerwonej szacie, trzyma krzyż. Głowy Marii i Jezusa wieńczą korony w typie otwartym, a okalają dekoracyjne nimby. W górnej partii obrazu napisy czerwoną farbą - po lewej stronie „MP”, po prawej „ΘΥ”, po prawej stronie, obok głowy Dzieciątka „IC-XC”, nad aniołem po lewej stronie „ΟΡМ”, nad aniołem po prawej stronie „ΡГ”. Jednolite tło jest utrzymane w kolorze złotym. Fałdowania szat podkreślają złote linie.

Struktura obramienia feretronu jest malowana w odcieniu bieli i złocona.

Zarys problematyki artystycznej

W sztukach plastycznych występuje kilka wariantów ukazywania Trójcy Świętej, zarówno w postaci sylwetek ludzkich, jak i symboli graficznych związanych z liczbą 3. Jest nimi zatem trójkąt równoramienny, czy potrojone motywy, jak płatki koniczyny, zające, nakładające się na siebie koła. Zaskakującym wątkiem w plastycznych wyobrażeniach Trójcy Świętej są hybrydyczne twory, jak „tricephalus” czyli głowa o trzech obliczach lub trzy głowy osadzone na jednym korpusie. Tego typu przedstawienia zostały zakazane w 1628 roku. Najczęściej stosowanym w wyobrażeniach plastycznych sposobem ukazywania Trójcy Świętej były wizerunki figuralne. Jednym z najstarszych przedstawień trzech, niemal identycznych postaci ludzkich interpretowanych jako Trójca Święta jest fragment dekoracji sarkofagu z IV wieku w Muzeum Laterańskim. Motyw ten ewoluował w wersji wizerunków trzech mężczyzn - młodzieńca, dojrzałego mężczyzny oraz starca. Najpopularniejszą wersją jest natomiast przedstawienie Boga Ojca jako starca, zmartwychwstałego Chrystusa i towarzyszącej im gołębicy Ducha Świętego. Jednak i w tym typie wykształciło się kilka wersji ikonograficznych, np. średniowieczny temat Paternitas ukazujący tronującego Boga Ojca z Synem Bożym w typie Emanuela. Jest on bliższy sztuce Kościoła wschodniego, na zachodzie natomiast w XII wieku wykształcił się tzw. Tron łaski, gdzie Bóg Ojciec trzyma ukrzyżowanego Chrystusa. Wariantem tego przedstawienia jest występujący od XIV wieku motyw Pietas Domini z Bogiem Ojcem podtrzymującym zdjęte z krzyża ciało Syna Bożego.

Wizerunki Matki Boskiej Nieustającej Pomocy wywodzą się z wczesnochrześcijańskiej tradycji zwania Marii wspomożycielką wiernych. Teologia tego przedstawienia ikonograficznego wyraża zatem prawdę o macierzyńskiej opiece Matki Boskiej nad wiernymi i jej wstawiennictwu u Jezusa. Tytuł owego wizerunku wykształcił się najprawdopodobniej w XVI wieku w chwili, gdy pojawił się on na terenie Włoch. Wraz z nim w krajach zachodniej Europy szerzył się kult propagowany głównie przez redemptorystów oraz rozwijało się nabożeństwo „Nieustannej Nowenny”. Geneza teologiczna tytułu Matki Boskiej Nieustającej Pomocy wiązana jest m.in. z tzw. testamentem z Krzyża, według którego umierający Jezus oddał pod opiekę swej matki apostoła Jana (J 19, 25-27) oraz aspektem wstawiennictwa za swymi duchowymi dziećmi (J 2, 3). Kult Matki Boskiej Nieustającej Pomocy został spopularyzowany w drugiej połowie XIX wieku dzięki działalności misyjnej redemptorystów, po uroczystej koronacji ikony uznawanej za piętnastowieczną, w kościele św. Alfonsa Liguori w Rzymie 23 czerwca 1867. Wizerunek ów stanowił pierwowzór dla późniejszych przedstawień Madonny w tym typie. Ukazana na obrazie Maria prezentuje wariant ikonograficzny Hodegetrii (z gr. wskazująca drogę) – wskazującej dłonią na podtrzymywane lewą ręką Dzieciątko. Znamiennym dla obrazu jest sposób przedstawienia Jezusa spoglądającego w kierunku krzyża trzymanego przez widocznego po prawej stronie kompozycji anioła rozpoznanego jako Archanioł Gabriel. Analogicznie po drugiej stronie znajduje się sylwetka archanioła Michała z włócznią, trzciną z gąbką i naczyniem z octem. Gest uchwycenia oburącz dłoni Marii, poza Dzieciątka oraz zsuwający się ze stopy sandał stanowią wyraz lęku przed zapowiedzianą męką.

Feretronem określa się obustronnie malowany obraz ujęty ozdobnymi ramami bądź figurę świętej postaci osadzone na podstawie, w którą wsuwane są drążki umożliwiające noszenie podczas procesji. Tematyka przedstawień na feretronach najczęściej nawiązuje do szczególnie czczonych na danym terenie patronów. Stosunkowo skromna, pozbawiona nadmiernej dekoracji struktura obramienia feretronu odwołuje się do form klasycystycznych, jakie przejawiają się prostym profilowaniem ramy oraz zwieńczeniem przybierającym kształt półkoliście zakomponowanej, harmonijnej promienistej glorii.

Stan zachowania / Prace konserwatorskie

Stan zachowania dobry, ubytki w warstwie malarskiej, drobne pofałdowania płótna.

Streszczenie

Jeden ze znajdujących się w kościele parafialnym w Gruszowie feretronów charakteryzuje prosta struktura obramienia nawiązująca do form klasycystycznych. Dobór wizerunków Trójcy Świętej oraz Matki Boskiej Nieustającej Pomocy stanowi częste zjawisko u schyłku XIX i na początku XX wieku.

Jak cytować?

Paulina Chełmecka, "Trójca Święta, Matka Boska Nieustającej Pomocy", [w:] "Sakralne Dziedzictwo Małopolski", 2024, źródło:  https://sdm.upjp2.edu.pl/dziela/trojca-swieta-matka-boska-nieustajacej-pomocy

Uwaga. Używamy ciasteczek. Korzystanie ze strony sdm.upjp2.edu.pl oznacza, że zgadzasz się na ich używanie. Więcej informacji znajdziesz w zakładce Polityka prywatności