Święta Rodzina ze św. Janem Chrzcicielem (Matka Boża Dzikowska)

Dzieje zabytku

Obraz przedstawiający Świętą Rodzinę ze św. Janem Chrzcicielem został namalowany w XIX wieku przez malarza ludowego (nieprofesjonalnego).

Opis

Obraz w formie stojącego prostokąta, z przedstawieniem Matki Boskiej z Dzieciątkiem, stojącym za nią św. Józefem oraz niewielką postacią św. Jana Chrzciciela. W centrum Matka Boska ukazana do pasa, zwrócona w trzech czwartych w prawo, obiema rękami przytrzymuje i przytula do prawego ramienia Dzieciątko, głowę ma lekko pochyloną, przytuloną do Jezusa. Twarz ma owalną, o migdałowatych oczach, wąskim nosie i małych, pełnych ustach, okolona ciemnymi włosami ukrytymi pod welonem. Ubrana jest w czerwoną suknię o szerokich rękawach, lamowaną pasem z zygzakowatym wzorem rytym w zaprawie, w kolorze brązowym. Na głowę i ramiona ma narzucony ciemnoniebieski płaszcz o analogicznym lamowaniu. Na głowie ma dodatkowo prześwitujący, koronkowy welon, o motywie kwiatowym, wokół niej nimb z gwiazd. Dzieciątko w pozycji półleżącej, zwrócone w trzech czwartych w lewo, twarz przytula do policzka Matki. Twarz ma pociągłą, o pełnych policzkach, migdałowatych oczach skierowanych w górę, małym nosie i pełnych ustach, okoloną krótkimi, brązowymi włosami. W lewej, ugiętej ręce trzyma liściasty kielich z jagodami, w prawej gałązkę z wiśniami. Dzieciątko owinięte jest w tkaninę w czerwono-białe pasy, dekorowaną motywem roślinnym, o krawędzi obszytej koronką, odsłaniającą pierś i ręce. Na nadgarstkach ma bransolety z niebieskich korali. Wokół głów Marii i Dzieciątka nimby z rytym w zaprawie wzorem w jodełkę, malowane na kolor brązowy. W lewej części obrazu, za Marią stoi św. Józef, ukazany do pasa, zwrócony w trzech czwartych w lewo. W wyciągniętej spod płaszcza ręce trzyma gałązkę lilii. Twarz ma pociągłą, o dużych, migdałowatych oczach, długim, prostym nosie i małych, pełnych ustach, okoloną krótkimi i siwymi brodą i włosami. Ubrany jest w niebieską suknię z kołnierzykiem, na ramiona ma narzucony żółty płaszcz. W lewym dolnym rogu obrazu półpostać św. Jana Chrzciciela ukazanego jako dziecko, zwróconego w trzech czwartych w lewo, z uniesioną głową. W lewej ugiętej ręce trzyma laskę zakończoną krzyżem, z białą taśmą; prawą, ugiętą, unosi w geście błogosławieństwa. Twarz ma okrągłą, o migdałowatych oczach, prostym nosie i małych ustach, okoloną krótkimi, brązowymi włosami. Przez lewe ramię ma przerzuconą brązową melotę, podtrzymywaną na niebieskiej wstążce. Postacie ukazane we wnętrzu, z prostokątnym oknem w prawym górnym rogu, z którego widoczny jest budynek kościoła na tle pejzażu.

Zarys problematyki artystycznej

Obraz przedstawiający Świętą Rodzinę ze św. Janem Chrzcicielem z Wieliczki stanowi powtórzenie cudownego wizerunku Matki Bożej Dzikowskiej (XVI w.), który znajduje się w kościele dominikanów w Tarnobrzegu. Omawiane dzieło najpewniej wzorowane było jednak na kopii tego wizerunku, umiejscowionej w Sanktuarium Matki Bożej Królowej Rodzin w Chorzelowie k. Mielca. Obraz z Trzemeśni powtarza za chorzelowskim kompozycję, pozy postaci, ich ubiór, jakkolwiek pozbawiony jest parapetu z ptakami i owocami u dołu obrazu. Dzieciątko na omawianym dziele trzyma w lewej ręce kielich z jagodami, zamiast dwóch róż, podobnie św. Józef w wyciągniętej ręce trzyma gałązkę lilii, czego nie ma na obrazie chorzelowskim. Dodatkowo na omawianym dziele pojawia się półpostać św. Jana Chrzciciela jako dziecka. Wizerunek Świętej Rodziny z Trzemeśni jest malowany w sposób znacznie bardziej dekoracyjny i formalnie uproszczony niż jego pierwowzory, a także uzupełniony jest o nowe motywy (kielich z jagodami, postać św. Jana Chrzciciela, gałązka lilii w ręku św. Józefa). Jest to znamienne dla kopii wizerunki Matki Boskiej Dzikowskiej wykonywanych przez artystów ludowych, jak w obrazach w Muzeum Etnograficznym w Tarnowie czy w kościele św. Bartłomieja w Porębie Wielkiej.
Omawiany obraz nosi cechy charakterystyczne dla malarstwa ludowego z okresu XIX wieku, takie jak uproszczony sposób malowania widoczny w zaburzeniu proporcji, niezgrabnych i sztywnych pozach postaci, zastosowaniu płaskiej plamy barwnej i wyraźnych konturów oraz dekoracyjności stroju, wykorzystaniu wzorów kwiatowych, rytmice zdobień i motywów.

Stan zachowania / Prace konserwatorskie

Krakelury na całej powierzchni, lekkie zabrudzenia.

Streszczenie

Obraz przedstawiający Świętą Rodzinę ze św. Janem Chrzcicielem został namalowany w XIX wieku przez malarza ludowego (nieprofesjonalnego). Obraz z Wieliczki stanowi powtórzenie cudownego wizerunku Matki Bożej Dzikowskiej (XVI w.), który znajduje się w kościele dominikanów w Tarnobrzegu, jednak najpewniej wzorowany był na kopii tego wizerunku, umiejscowionej w Sanktuarium Matki Bożej Królowej Rodzin w Chorzelowie k. Mielca.

Bibliografia