Św. Kazimierz, św. Wojciech

Województwo
MAŁOPOLSKIE
Powiat
oświęcimski
Gmina
Oświęcim
Miejscowość
Poręba Wielka
Metropolia
Krakowska
Diecezja
Bielsko-Żywiecka
Parafia
Św. Bartłomieja Apostoła
Kościół
Św. Bartłomieja Apostoła
Miejsce przechowywania
kruchta kościoła
Identyfikator
DZIELO/13286
Kategoria
feretron
Ilość
1
Autor noty katalogowej
Paulina Chełmecka
Uznanie autorstwa-Użycie niekomercyjne-Bez utworów zależnych 3.0 Polska

Opis

Feretron obrazowy w kształcie stojącego prostokąta na podstawie z dwustronnym obrazem w złoconej, profilowanej ramie ujętej z trzech stron szerokim pasem ażurowego ornamentu akantowego spiętego u góry pośrodku motywem palmety. Profilowana struktura podstawy zwęża się ku górze, po bokach są metalowe uchwyty oraz para otworów na drążki.
Na awersie znajduje się obraz w kształcie stojącego prostokąta z przestawieniem św. Kazimierza. Usytuowana pośrodku kompozycji postać w trzech czwartych zwrócona jest w prawo. Młodzieńczą twarz ujmują sięgające szyi włosy. Święty ubrany jest w niebieską suknię, długi, czerwony, podszyty futrem gronostajowym płaszcz spięty pod szyją. W lewej ręce trzyma kwiat białej lilii, prawą wspiera na złożonych na nakrytym niebieską tkaniną ołtarzu insygniach królewskich – koronie i parze skrzyżowanych bereł. Nieco wyżej, na niewielkim retabulum znajduje się brązowy krucyfiks ołtarzowy, nad nim zwisa podpięta zielona kotara. W tle widoczne są jasnoróżowe ściany wnętrza, trzy gotyckie filary oraz smukłe, wąskie, ostrołukowe okno wypełnione maswerkiem oraz drobnymi szybkami. Posadzkę tworzą jasnobrązowe czworokątne płytki.
Na rewersie feretronu znajduje się scena ukazująca św. Wojciecha. Stojący pośrodku kompozycji św. Wojciech zwrócony jest w trzech czwartych w lewo. Twarz okalają długie, siwe włosy i zarost. Ubrany jest w strój biskupi składający się z sutanny, rokiety, czerwonej kapy oraz paliusza. Na okolonej nimbem głowie ma czerwoną infułę. Oburącz podtrzymuje krzyż patriarchalny na długim drzewcu. Święty Wojciech znajduje się na polanie wśród drzew. W dolnej partii kompozycji, u jego stóp zebrana jest w półokręgu grupa mężczyzn, kobiet i dzieci, z których część wpatruje się w świętego, pozostali zaś spoglądają i wskazują na widoczną po lewej stronie w dali, za drzewami grupę pogan niosących w dłoniach włócznie. W głębi widoczny jest górzysty pejzaż.

Zarys problematyki artystycznej

Feretronem określa się obustronnie malowany obraz ujęty ozdobnymi ramami bądź figurę świętej postaci osadzone na podstawie, w którą wsuwane są drążki umożliwiające noszenie podczas procesji. Tematyka przedstawień na feretronach najczęściej nawiązuje do szczególnie czczonych na danym terenie patronów.
Na awersie feretronu znajduje się przedstawienie św. Kazimierza, który urodził się 3 października 1458 w Krakowie jako trzecie dziecko Kazimierza Jagiellończyka i Elżbiety Rakuszanki. Wraz z rodzeństwem został oddany pod opiekę światłych wychowawców (Jan Długosz, Stanisław Szydłowiecki oraz Kallimach), natomiast przygotowaniem młodego królewicza do sakramentu bierzmowania zajmował się Jan Kanty. Gruntowne wykształcenie sprawiło, iż uchodził ówcześnie za jednego z najświatlejszych dynastów europejskich, „uosobienie ideału księcia chrześcijańskiego”. Po nieudanej próbie przejęcia należnej mu władzy na Węgrzech udał się w 1474 roku na Jasną Górę, gdzie złożył śluby czystości i oddał się w tak zwane niewolnictwo maryjne. Sprawując rządy w imieniu swego ojca, który w 1481 roku udał się na Litwę celem zdławienia spisku kniaziów ruskich, jako jego namiestnik wykazał się sprawiedliwością, troską o potrzebujących oraz staraniami o bezpieczeństwo Korony. Kazimierz Jagiellończyk powierzał również swemu synowi pewne obowiązki w Wilnie, gdzie królewicz zasłużył się nie tylko znacznym wpływem na rozwój architektoniczny miasta, głównie poprzez wznoszenie kościołów, ale przede wszystkim wzbudził szacunek i wdzięczność dbałością o potrzeby mieszkańców. Na Litwie Kazimierz zachorował na gruźlicę, czego następstwem była jego śmierć 4 marca 1484 w Grodnie, podczas wyprawy na sejm w Lublinie. Miejscem jego spoczynku stała się kaplica Matki Boskiej w katedrze wileńskiej, gdzie za życia często się modlił. Zainicjowany w 1516 roku między innymi przez biskupa Wojciecha Radziwiłła i popierany przez Zygmunta I Starego proces kanonizacyjny Kazimierza, mimo szybkiej, pozytywnej odpowiedzi z Watykanu nie został sfinalizowany, gdyż przesłane do papieża akta kanonizacyjne zaginęły podczas ataku Karola V na Rzym w 1527 roku (tzw. sacco di Roma). Wznowiony przez papieża Klemensa VIII proces zakończył się kanonizacją Kazimierza 10 maja 1604 w Wilnie. Wówczas został także poświęcony kamień węgielny pod budowę kościoła noszącego wezwanie nowo kanonizowanego świętego, w którym złożono jego relikwie. Po drugiej wojnie światowej przeniesiono je do kościoła św. Piotra i św. Pawła na Antokolu, natomiast w 1989 roku powróciły do katedry wileńskiej, która od początku stanowiła centrum kultu św. Kazimierza. Ciekawostkę stanowią ludowe obyczaje związane z obchodami wspomnienia świętego królewicza – organizowane od XVIII wieku kiermasze odpustowe zwane kaziukami, podczas których można nabyć pierniki, obwarzanki smorgońskie, palmy wielkanocne, zioła oraz wyroby ceramiczne i wikliniarskie.
Tworzone od XVI wieku wizerunki św. Kazimierza ukazują go jako pozbawionego zarostu młodzieńca z dłuższymi, sięgającymi ramion włosami, ubranego w strój książęcy. Prezentowana scena, nosząca znamiona wizerunku reprezentacyjnego, ukazuje św. Kazimierza we wnętrzu świątyni, składającego na ołtarzu insygnia władzy, na znak całkowitego podporządkowania Bogu swych ziemskich obowiązków względem kraju. Trzymana w lewej ręce biała lilia odnosi się do wspomnianych ślubów czystości.
Rewers feretronu stanowi narracyjna scena ukazująca św. Wojciecha nawracającego pogan. Urodził się on około 956 roku w Libicach, jako jeden z siedmiu synów tamtejszego księcia Sławnika z rodu spokrewnionego z Przemyślidami. Plany związane z pełnieniem służby wojskowej przekreśliła ciężka choroba. Po odzyskaniu zdrowia udał się do Magdeburga, gdzie pod opieką biskupa Adalberta, kształcił się w szkole katedralnej i przyjął święcenia kapłańskie. W 981 roku znalazł się w Pradze, gdzie był świadkiem męczeńskiej śmierci tamtejszego pierwszego biskupa Dietmara. Rok później stał się jego następcą, obejmując biskupstwo praskie. Wiódł ascetyczne życie oddane pomocy ubogim oraz walce z wszelkimi przejawami pogaństwa. Konflikt z księciem Bolesławem II Pobożnym, który zarzucał biskupowi działanie na niekorzyść kraju oraz sprzyjanie jego wrogom, doprowadził do wyjazdu Wojciecha do Rzymu. Tam, rezygnując z przywilejów związanych z pełnioną dotychczas funkcją, wstąpił do klasztoru Benedyktynów na Awentynie. W 992 roku powrócił do Pragi, a rok później założył opactwo benedyktyńskie w Brzewnowie. Trwające wciąż nieporozumienia z władcą wymusiły kolejną podroż, tym razem była to misyjna wyprawa na Węgry. Śmierć bliskich Wojciecha z ręki rycerzy Bolesława II Pobożnego przesądziła o decyzji definitywnego opuszczeniu kraju. Nim rozpoczął wielką działalność misyjną wśród pogan, uzyskał od papieża zwolnienie z pełnienia obowiązków biskupich. W 996 roku przybył na dwór Bolesława Chrobrego, który wyprawił Wojciecha wraz Radzimem Gaudentym i z grupą rycerzy z misją chrystianizacyjną do plemienia Prusów. Pobity wiosłem przez mieszkańców jednej z osad został wysłuchany przez miejscowego dostojnika, a następnie siłą wywieziony poza obszar Prus. Wojciech powrócił jednak wraz ze swoimi towarzyszami. Scena prezentowana na rewersie feretronu nawiązuje do wydarzeń poprzedzających śmierć św. Wojciecha, mianowicie po odprawionej na polanie, zwanej także świętym gajem mszy św. został zamordowany oszczepem przez Prusów. Wykupione przez Bolesława Chrobrego szczątki zostały złożone w przyszłej katedrze gnieźnieńskiej.
Pierwsze wizerunki św. Wojciecha zaczęły pojawiać się już na przełomie X i XI wieku. Do początkowo niewyróżniającej się niczym postaci biskupa od XV wieku zaczęto dołączać atrybuty męczeństwa, jak wiosło, włócznia czy gałązka palmowa.

Stan zachowania / Prace konserwatorskie

Dobry.

Streszczenie

Jeden z licznie przechowywanych w kościele parafialnym w Porębie Wielkiej feretronów z wizerunkami św. Kazimierza oraz św. Wojciecha, swą formą nawiązuje do stylistyki baroku. Wskazuje na to przede wszystkim rzeźbione, ornamentalne obramienie.

Jak cytować?

Paulina Chełmecka, "Św. Kazimierz, św. Wojciech", [w:] "Sakralne Dziedzictwo Małopolski", 2024, źródło:  https://sdm.upjp2.edu.pl/dziela/sw-kazimierz-sw-wojciech

Uwaga. Używamy ciasteczek. Korzystanie ze strony sdm.upjp2.edu.pl oznacza, że zgadzasz się na ich używanie. Więcej informacji znajdziesz w zakładce Polityka prywatności