Sakralne Dziedzictwo Małopolski

Dzieje zabytku

Organy wraz z prospektem powstały zapewne w 1735 roku. Twórcą samego instrumentu był organmistrz Wawrzyniec Harbutowski. Stylistyka prospektu każe widzieć jego twórcę w artyście, który wykonał ołtarz główny oraz dwa ołtarze boczne w tymże kościele. Instrument był wielokrotnie naprawiany i modernizowany.

Opis

Chór muzyczny stanowi przyścienną, konstrukcję wspartą na dwóch jońskich kolumnach z przedpiersiem rozczłonkowanym balasami. Prospekt uzyskał formę trójosiowego prostopadłościanu flankowanego po bokach kolumnami (dziś niezachowanymi) i uszakami utworzonymi z ażurowej, złoconej wici suchego akantu. Na fazowanym cokole wyłamanym przy zewnętrznych krawędziach na wzór konsoli, usytuowano trójosiowe założenie zwieńczone profilowanym belkowaniem wyłamanym przy zewnętrznych krawędziach oraz przerwanym i podniesionym na osi środkowej. W osiach skrajnych w prostokątnych płycinach ustawiono piszczałki, które w górnej partii przykrywa ażurowy, złocony ornament z suchej wici akantowej. Na osi środkowej piszczałki wsparto na półkolistej, talerzowej konsoli, wieńcząc je półkolistym impostem wspierającym półkoliście artykułowane, zwielokrotnione belkowanie. W górnej części piszczałki zakrywa złocona, ażurowa wić utworzona z suchego akantu. Na belkowaniu bo bokach ustawiono wazy płomieniste. Całość prospektu utrzymana jest w jasnym kolorze.

Zarys problematyki artystycznej

Aranżacja chóru muzycznego w Polance Wielkiej z ustawionym prospektem organowym stanowi popularne rozwiązanie spotykane w drugiej połowie XVIII wieku w małych, wiejskich kościołach w Małopolsce. Typowy trójwieżowy układ wywodzący się jeszcze z początku XVII wieku w Polance został zredukowany do wieży środkowej. Bardzo podobną aranżację otrzymały prospekty organowe w niedalekim Grojcu i Nidku z drugiej połowy XVIII wieku, w koście św. Macieja w Bielanach (być może tego samego twórcy, co w Polance) oraz w kościele pw. Podwyższenia Krzyża Świętego w Starej Wsi, jak też niezachowany prospekt w drewnianym kościele św. Andrzeja Apostoła w Osieku. Artykulacja prospektu i występujące na zwieńczeniu płomieniste wazy każą widzieć jego twórcę w artyście, który wykonał w Polance ołtarz główny i dwa ołtarze boczne. Był on również twórcą ołtarza głównego w Osieku oraz ołtarza głównego i zbliżonego w formie prospektu organowego we wspomnianych już Bielanach oraz prospektu organowego w chórze wschodnim kościoła Mariackiego w Krakowie. Jest on wiązany z którymś z uczniów pracującym w krakowskim warsztacie Johanna Georga Lehnera (ok. 1703-1776), którego Anna Dettloff określiła jako pomocnik „Lehnera".

Stan zachowania / Prace konserwatorskie

Zły. Instrument nieużywany od lat osiemdziesiątych XX wieku. Struktura prospektu naruszona przez drewnojady. Liczne przetarcia i ubytki w partiach polichromii i złoceń.

Literatura

Katalog zabytków sztuki w Polsce, t. 1, Województwo krakowskie, red. J. Szablowski, Warszawa 1953, s. 8, 23, 28, 31;
T. Chrzanowski, M. Kornecki, Sztuka Ziemi Krakowskiej, Kraków 1982, s. 276-277;
A. Dettloff, Rzeźba krakowska drugiej połowy XVIII w. Twórcy, nurty i tendencje, Kraków 2013, s. 69-82,
Zabytki sztuki w Polsce. Małopolska, red. S. Brzezicki, J. Wolańska, Warszawa 2016, s. 1076.

Streszczenie

Organy wraz z prospektem powstały zapewne w 1735 roku. Twórcą samego instrumentu był organmistrz Wawrzyniec Harbutowski. Stylistyka prospektu każe widzieć jego twórcę w artyście, który wykonał ołtarz główny oraz dwa ołtarze boczne w tymże kościele, określanym jako „pomocnik Lehnera". Instrument był wielokrotnie naprawiany i modernizowany.