ołtarz boczny Najświętszego Serca Pana Jezusa

Województwo
MAŁOPOLSKIE
Powiat
oświęcimski
Gmina
Osiek
Miejscowość
Osiek
Metropolia
Krakowska
Diecezja
Bielsko-Żywiecka
Dekanat
Osiek
Parafia
Św. Andrzeja Apostoła
Miejsce przechowywania
kaplica boczna przy prezbiterium
Identyfikator
DZIELO/13223
Kategoria
ołtarz
Ilość
1
Czas powstania
ołtarz poświęcono 7 VII 1935 roku
Miejsce (państwo, miasto, region geograficzny)
Kęty
Technika i materiał
drewno dębowe cięte, rzeźbione, polichromowane, złocone
Wymiary podstawowe
szerokość – 133 cm
wysokość – tabernakulum 178 cm
głębokość – 40 cm
Autor noty katalogowej
ks. Szymon Tracz
Uznanie autorstwa-Użycie niekomercyjne 4.0

Dzieje zabytku

Ołtarz do kaplicy Najświętszego Serca Pana Jezusa powstał z inicjatywy księdza proboszcza Wojciecha Pitali (1926-1949). Architektoniczną strukturę nastawy wykonał w Kętach rzeźbiarz Stanisław Jarząbek, natomiast figury do ołtarza jego syn, także Stanisław. Ołtarz ustawiony przy pomocy miejscowych stolarzy poświęcono 7 VII 1935 roku.

Opis

Jednokondygnacyjny i trójosiowy ołtarz ze zwieńczeniem uzyskał architektoniczną, bejcowaną i lakierowaną strukturę z partiami detalu i ornamentyką polichromowaną w kolorze czerwonym i niebieskim. Stipes ołtarzowy przyjął kształt prostopadłościanu z drewnianą mensą. Jego przód zdobią trzy pola z czworobocznymi płycinami ujętymi w złocone, profilowane ramki, rozdzielone kolumienkami z kapitelami korynckimi, ustawione na wysokich cokolikach z uskokiem. Środkową płaszczyznę dekoruje płaskorzeźbione i złocone przedstawienie Boskiego Serca w promienistej glorii z girlandą różaną. W dwóch pozostałych umieszczono płaskorzeźbione i złocone splecione litery Alfa i Omega oraz znak "Chi-Ro". Za ołtarzem rozpościera się wysoki cokół z parą niszy o konsolach zdobionych winną latoroślą. Na nim wspiera się predella nastawy dekorowana trójlistnymi arkadkami wspartymi na kolumienkach o złoconych korynckich kapitelach. W polach arkad umieszczono płaskorzeźbione i złocone przedstawienia stylizowanego kwiatu lilii. Na końcach predelli umieszczono ornament akantowy. Pośrodku predelli wkomponowano tabernakulum z tronem wystawienia. Tabernakulum uzyskało kształt prostopadłościennej szafki flankowanej parą złoconych kolumienek wspierających wyłamujący się ponad nimi gzyms. Dwuskrzydłowe drzwiczki zdobią płaskorzeźbione, złocone kłosy zbóż. Tabernakulum wieńczy złocony tron wystawienia w formie baldachimu wspartego na czterech kolumienkach, zamkniętego trzema ściankami z ośmioboku. Z kolei baldachim wieńczy ażurowa wimperga i para pinakli zdobione czołgankami i kwiatonami. Całość flankuje para prostopadłościennych cokołów zdobionych złoconym ornamentem, z dwoma figurami przyklękających na jednym kolanie aniołów z rękoma złożonymi w geście modlitewnym, ubranych w błękitno-różowe tuniki i dalmatyki. Każda z osi retabulum ujęta została parą kolumienek wspierających częściowo przerwane, wyłamujące się ponad nimi belkowanie. Gzyms w części środkowej uzyskał formę wimpergi. Retabulum po bokach zostało ujęte parą ażurowych uszaków z pojedynczymi kolumienkami o skręconych trzonach, zwieńczonych pojedynczymi pinaklami. Część środkowa zwieńczenia została ustawiona na cokole o zryzalitowanych bokach zwieńczonych parą pinakli. W szczycie usytuowano wsparty na parze kolumienek ażurowy baldachim z alternacji wimperg i pinakli, z wysokim, ażurowym pinaklem pośrodku. Nad osiami bocznymi retabulum usytuowano formy pary niewielkich kapliczek, których kolumienki wspierają wieńczące je duże, ażurowe pinakle oraz wimpergi flankowane parami mniejszych pinakli. Kapliczki ujęte są parami ażurowych wimperg u dołu oraz parami wysokich pinakli po bokach. Pinakle i wimpergi całej nastawy zdobione są złoconymi czołgankami i kwiatonami. Pole osi środkowej retabulum uzyskało formę płytkiej wnęki w kształcie stojącego prostokąta zamkniętego łukiem półkolistym z arkaturą. Ujmuje go profilowana, złocona rama zdobiona złoconą wicią winnej latorośli na ciemnoczerwonym tle. W środku umieszczono obraz Najświętsze Serce Pana Jezusa. Pola osi bocznych nastawy uzyskały formę trójbocznych niszy w kształcie stojących prostokątów zamkniętych łukiem ostrym o krawędzi zdobionej ażurowym ornamentem. Ścianki niszy pokrywa malowany, złocony astwerk na jasnozielonym tle, natomiast ich konchy błękit. Na ośmiobocznych postumentach zdobionych ornamentem ustawiono rzeźby świętych z podpisami. Z lewej strony znalazła się św. Teresa od Dzieciątka Jezus, a z prawej św. Małgorzata Alacoque. W zwieńczeniu, pośrodku, pod baldachimem umieszczono rzeźbę Chrystusa Dobrego Pasterza. Natomiast w kapliczkach po bokach parę figurek stojących aniołków ze złożonymi w geście modlitewnym rękoma.

Zarys problematyki artystycznej

Osiecki ołtarz Najświętszego Serca Pana Jezusa, mimo iż powstał w 1935 roku, poprzez swoją stylistykę koresponduję z formą nastawy ołtarza głównego z 1907 roku oraz dwóch pozostałych retabulów w nawie kościoła - ołtarza różańcowego z 1907 roku oraz ołtarza Świętej Rodziny z 1908 roku. W sten sposób zadbano o jednolity wyraz estetyczny wyposażenia całego kościoła. Sama zaś struktura ołtarza wyrasta z ducha historycyzmu oraz popularnych na terenie Galicji form inspirujących się stylistyką gotycką, powszechnie uważaną za najbardziej właściwą na przełomie XIX i XX wieku jako punkt odniesienia do tworzenia wyposażeń świątyń. Działo się tak za sprawą nurtów reformatorskich obecnych w Kościele po Soborze Watykańskim I oraz w czasach reform liturgii papieża Leona XIII oraz papieża św. Piusa X. W tym czasie także w sąsiednich parafiach sięgano do tych samych wzorów o czym świadczą ołtarze między innymi w sąsiednich Gierałtowicach, Jawiszowicach, Kętach (klasztor klarysek), Kozach, Lipowej.

Stan zachowania / Prace konserwatorskie

Dobry. Ostatnią konserwację nastawy przeprowadzono w 1996 roku.

Literatura

Z dziejów parafii Świętych Szymona i Judy Tadeusza w Kozach, red. T. Borutka, Kraków 1998, s. 411;
A. Hałatek, B. Jania, Świątynie Osieka, Osiek 2008, s. 16-22;
Zabytki sztuki w Polsce. Małopolska, red. S. Brzezicki, J. Wolańska, Warszawa 2016, s. 1028;
R. Kalinowski, Ecclesia Sancti Martini Jawiszowice, Kraków 2017, s. 89-90.

Streszczenie

Ołtarz Najświętszego Serca Pana Jezusa w kaplicy w kościele w Osieku powstał w 1935 roku. Został wykonany przez rzeźbiarzy z Kęt - Stanisława Jarząbka i jego syna Stanisława. Poświęcono go 7 VII 1935 roku.

Jak cytować?

ks. Szymon Tracz, "ołtarz boczny Najświętszego Serca Pana Jezusa", [w:] "Sakralne Dziedzictwo Małopolski", 2024, źródło:  https://sdm.upjp2.edu.pl/dziela/oltarz-boczny-najswietszego-serca-pana-jezusa-1

Uwaga. Używamy ciasteczek. Korzystanie ze strony sdm.upjp2.edu.pl oznacza, że zgadzasz się na ich używanie. Więcej informacji znajdziesz w zakładce Polityka prywatności