Ołtarz boczny

Dzieje zabytku

Ołtarz św. Anny został sprawiony przez chrzanowski cech stolarzy, kowali i garncarzy w 1821 roku w czasach, gdy starszym cechu był Paweł Michalski, a podstarszym – Franciszek Skupieński. Ołtarz zakupiono w Krzeszowicach, gdzie zapewne stanowił wyposażenie drewnianego kościoła, rozebranego w latach dwudziestych XIX wieku w związku z budową murowanej świątyni. Członkowie cechu sfinansowali jego złocenie oraz obrazy powstałe w 1825 roku. Trzy lata później ufundowali do niego dwa drewniane, srebrzone lichtarze. W 1830 roku zakupili kolejne cztery lichtarze, drewniane, pomalowane na czerwono, a w 1836 roku sprawiono antepedium. Najstarsza wiadomość o odnowieniu i ponownym wyzłoceniu ołtarza pochodzi z 1899 roku. W 1980 roku konserwator Jakub Kamykowski wykonał jego gruntowną renowację (odczyszczenie powierzchni, impregnacja, uzupełnienie ubytków drewna, położenie polichromii i złoceń, zawerniksowanie).

Opis

Ołtarz architektoniczny, jednokondygnacyjny, jednoosiowy, ze zwieńczeniem. Jego mensa i antepedium są drewniane. Antepedium w kształcie leżącego prostokąta zostało ujęte profilowaną, złoconą ramą, a wypełnione dekoracją malarską z motywem krzyża i białych lilii pośrodku, ujętych ornamentalną bordiurą ze stylizowanych motywów roślinno-kwiatowych. Retabulum jest osadzone na niewysokim cokole i ujęte kolumnami korynckimi, dźwigającymi wyłamujące się ponad nimi, przerwane w partii architrawu i fryzu belkowanie z silnie wysuniętym gzymsem. Do kolumn dostawione po bokach ażurowe uszaki formowane z ornamentu małżowinowo-chrząstkowego, z parą wazonów z kwiatami w połowie wysokości. Trzony kolumn są pokryte płaskorzeźbionymi gałązkami winorośli. W partiach fryzu belkowania widnieje motyw rozetek; na cokołach ornamenty małżowinowe. Gzyms zdobiony drobną ornamentyką roślinną, pośrodku kolista gloria z Okiem Opatrzności. Zwieńczenie na niewysokim cokole o zryzalitowanych bokach, w kształcie stojącego prostokąta o wciętych górnych narożach. Nad nim szczyt w formie owalnego kartusza o fantazyjnym wykroju. Zwieńczenie jest ujęte parą ażurowych uszaków w formie ornamentu małżowinowo–chrząstkowego. Pole środkowe retabulum w kształcie stojącego prostokąta, ujętego profilowaną, złoconą ramą zdobioną ażurową ornamentyką małżowinowo-chrząstkową. Wewnątrz płaskorzeźba ukazująca św. Józefa z Jezusem. Pole zwieńczenia w kształcie stojącego prostokąta zamkniętego nadwieszonym łukiem, ujęte profilowaną, złoconą ramą z ażurową ornamentyką małżowinowo-chrząstkową. W nim obraz „Komunia św. Stanisława Kostki”. Pole szczytu w kształcie leżącego owalu z obrazem Matki Boskiej Częstochowskiej. Zwieńczenie jest flankowane ustawionymi na zryzalitowanych cokołach figurami św. Stanisława biskupa i św. Jacka (?). Struktura polichromowana w kolorze jasnego beżu. Ornamentyka i partie detalu architektonicznego złocone i srebrzone.

Zarys problematyki artystycznej

Ołtarz jest dziełem niejednorodnym stylistycznie. Zasadnicza kondygnacja w typie aediculi zapewne powstała w drugiej ćwierci XVII wieku i nawiązuje do szeregu podobnych nastaw w małopolskich kościołach. Już sam motyw winnej latorośli przywołuje na myśl ołtarze krakowskiego snycerza Balzera Kuntza z Kleparza, autora ołtarza głównego w kościele Klarysek w Starym Sączu (obecnie w kościele w Łącku). Na bocznych ślimacznicach utworzonych z ornamentu małżowinowo-chrząstkowego zapewne pierwotnie stały figury, ale nie obecne, gdyż te, jak się wydaje, ze zwieńczenia mogą być późniejszą kreacją rzemieślnika odpowiedzialnego za obecną strukturę. W zwieńczeniu umieszczono obraz zapewne z innego ołtarza, z drugiej ćwierci XVII wieku, o wyjątkowych walorach artystycznych, przycięty do kształtu ramy z ornamentami analogicznymi do tych w części dolnej. Kreacją zupełnie współczesną jest sam szczyt z obrazem Matki Boskiej Częstochowskiej.

Stan zachowania / Prace konserwatorskie

Dobry.

Streszczenie

Ołtarz św. Anny został sprawiony przez chrzanowski cech stolarzy, kowali i garncarzy w 1821 roku, powstał ze scalenia w jedno dzieło elementów pochodzących z różnych nastaw. Zasadnicza struktura, operująca formami ornamentu małżowinowo-chrząstkowego powstała w trzeciej ćwierci XVII wieku.

Bibliografia