Matka Boska od odkupienia niewolników

Województwo
MAŁOPOLSKIE
Powiat
oświęcimski
Gmina
Kęty
Miejscowość
Kęty
Metropolia
Krakowska
Diecezja
Bielsko-Żywiecka
Parafia
Św. Małgorzaty i św. Katarzyny
Miejsce przechowywania
ołtarz boczny Matki Boskiej od odkupienia niewolników
Identyfikator
DZIELO/13987
Kategoria
obraz
Ilość
1
Czas powstania
XVIII wiek
Technika i materiał
olej na płótnie
Wymiary szczegółowe
Wysokość bez ramy – 195 cm
Szerokość bez ramy – 116 cm
Autor noty katalogowej
Paulina Chełmecka
Uznanie autorstwa-Użycie niekomercyjne-Bez utworów zależnych 3.0 Polska

Opis

Obraz w kształcie stojącego prostokąta zamkniętego uskokowym, półkolistym łukiem nadwieszonym, o wklęsłych narożach dolnych, ujęty profilowaną, złoconą ramą. Wielofiguralna kompozycja przedstawia Matkę Boską w typie Mater Misericordiae. Stojąca pośrodku Maria, z przechyloną w lewo głową z koroną i okoloną nimbem, o długich, brązowych, falowanych włosach opadających na ramiona i plecy, szeroko rozkłada na boki wyprostowane ręce. Ubrana jest w ciemnoróżową suknię przewiązaną złotym paskiem, biały szkaplerz z tarczą herbową na piersi. Poły obszernego, spiętego pod szyją zaponą w kształcie uskrzydlonej główki anielskiej, niebieskiego płaszcza obszytego dołem złoconą frędzlą podtrzymują oburącz unoszący się po bokach dwaj aniołowie. Ubrani są w czerwone suknie o kwadratowych dekoltach obszytych złoconym galonem. Pod płaszczem, po obydwu stornach Marii stłoczone są sylwetki klęczących postaci. Po lewej przeważają przedstawiciele duchowieństwa, głównie biskupi w infułach na głowach. Na piersiach dwóch z nich oraz dominikanina przedstawiono tarcze herbowe z identycznym godłem, jak na szkaplerzu Marii. Na pierwszym planie znajduje się klęcząca na bordowej poduszce sylwetka papieża w tiarze i wzorzystej kapie. Po prawej stronie kompozycji ukazani są reprezentanci świeckiej części społeczeństwa. Na pierwszym planie, na bordowej poduszce klęczy cesarz. Ma na sobie zbroję płytową, na ramiona narzucony płaszcz ze złoconymi orłami a na głowie zamkniętą koronę. W tle, tuż za nim widoczna jest para królewska, obok klęczący dominikanin, na piersiach postaci znajdują się podobne do wspomnianych tarcze herbowe. W głębi tłum mieszczan. U stóp Marii leżą kajdany. W górnej partii przedstawienia, pośród obłoków i uskrzydlonych główek anielskich wyłania się sylwetka Boga Ojca ubranego w fioletową suknię i zielony płaszcz. Prawą ręką błogosławiącego, w lewej dzierżącego kulę globu ziemskiego i berło. Głowę ujmuje trójkątny nimb.

Zarys problematyki artystycznej

Najdawniejszym sposobem zobrazowania idei opieki jest motyw ptaka osłaniającego skrzydłami pisklęta. Gest okrywania już od czasów przedchrześcijańskich kojarzony jest z zapewnieniem bezpieczeństwa i opieką przede wszystkim boską. Okrywający potrzebujących płaszcz stanowił zarówno symbol władzy i jej mocy obronnej, jak i wyróżnienia, rodzaju nobilitacji. W chrześcijaństwie ten gest stał się atrybutem Matki Boskiej podkreślającym jej główne posłannictwo, jakimi jest matczyna miłość i pośrednictwo. Kult i przedstawienia plastyczne Matki Boskiej w płaszczu opiekuńczym rozwijały się początkowo jako zjawisko o charakterze ludowym, niezależne od nauk teologicznych, w których określenie Mater Misericordiae – Opiekunki i Matki Miłosierdzia, ukształtowało się dopiero w XIV wieku. Ikonografia wspomnianych wizerunków kształtowała się dwutorowo – w kręgach monastycznych oraz w powszechnym typie opiekunki wszystkich ludzi – Mater Omnium.
Przedstawienia związane z kręgami monastycznymi były efektem rywalizacji zakonów cystersów, dominikanów, karmelitów, kartuzów, norbertanów i jezuitów o szczególną protekcję Matki Boskiej. Przedstawienia inspirowane były głównie wizjami mistyków zakonnych. Ukazująca się Matka Boska swym płaszczem miała osłaniać członków poszczególnych wspólnot zakonnych. W ikonografii posoborowej wątek opiekuńczego płaszcza Marii łączono z kultem różańca czy szkaplerza, czego przykład stanowi obraz w kościele w Kętach.
Warto podkreślić, że malowidło to stanowi kompilację dwóch motywów. Poza wspomnianym pojawia się tu także typ Mater Omnium, gdzie pod płaszczem maryjnym znajdują schronienie przedstawiciele wszystkich stanów – zarówno duchowni, jak i świeccy, kobiety i mężczyźni. Często obszerne poły płaszcza podtrzymywane są przez aniołów lub świętych.
Kult Mater Misericordiae szczególnie przybierał na sile w okresach wojen lub klęsk. Wówczas płaszcz Marii stawał się rodzajem tarczy obronnej. Na terenach Rzeczypospolitej przedstawienia tego typu występują stosunkowo rzadko. Najczęściej związane były z konkretnymi klasztorami. Interesującym przykładem jest wizerunek Matki Boskiej Trybunalskiej w kościele Dominikanów w Lublinie (1. poł. XVII w.), gdzie pod płaszczem Marii obok zakonników widoczne są także sylwetki papieży, kardynałów i biskupów. Są to jednak zapewne duchowni wywodzący się z tego zakonu lub jego dobroczyńcy. Kęcki wizerunek Matki Boskiej w płaszczu opiekuńczym wzbogacony jest motywem kajdan leżących u stóp Marii, co zapewne wpłynęło na wykształcenie się innej wersji tytułu malowidła – Matka Boska od odkupienia niewolników. Znajdujący się na obrazie reprezentanci zakonu dominikańskiego prawdopodobnie wiążą się z pierwotnym przeznaczeniem obrazu, dla którego kęcka świątynia jest być może wtórnym miejscem przechowywania.

Stan zachowania / Prace konserwatorskie

Stan zachowania jest dobry.

Streszczenie

Jednym z najbardziej interesujących tematów ikonograficznych, jakie pojawiają się w kościele parafialnym w Kętach jest osiemnastowieczny wizerunek Matki Boskiej od odkupienia niewolników. Malowidło prezentuje typ przedstawienia określanego mianem Mater Misericordiae, związanego z motywem opiekuńczego płaszcza Marii.

Jak cytować?

Paulina Chełmecka, "Matka Boska od odkupienia niewolników", [w:] "Sakralne Dziedzictwo Małopolski", 2024, źródło:  https://sdm.upjp2.edu.pl/dziela/matka-boska-od-odkupienia-niewolnikow

Uwaga. Używamy ciasteczek. Korzystanie ze strony sdm.upjp2.edu.pl oznacza, że zgadzasz się na ich używanie. Więcej informacji znajdziesz w zakładce Polityka prywatności