Matka Boska Bolesna

Dzieje zabytku

Obraz Matki Boskiej Bolesnej powstał w 1734 roku. Został umieszczony na zasuwie w ołtarzu głównym zapewne około 1826 roku. Wówczas najpewniej powiększono go o dosztukowane fragmenty płótna z trzech stron. Był odnowiony przez Stanisława Jarząbka z Kęt w 1935 roku. Przeszedł pełną konserwację w 1968 roku.

Opis

Obraz w formie stojącego prostokąta zamkniętego łukiem półkolistym z podwójnym nadwieszeniem i uskokiem. W centrum ukazana Matka Boska, zwrócona w trzech czwartych w prawo, z głową skierowaną w przeciwną stronę, w kontrapoście, z dłońmi złożonymi na piersi, w którą skierowany jest miecz. Twarz ma owalną, o małych, migdałowatych oczach, skierowanych w górę, dużym nosie i pełnych ustach. Wokół głowy ma nimb promienisty. Ubrana w brązowo-fioletową suknię, przepasaną w talii oraz niebieski płaszcz zarzucony na prawe ramię i zawinięty na lewym boku, na głowę ma narzucony jasnobrązowy welon rozwiany i opadający na ramiona. Maria ukazana na tle zachmurzonego brązowo-fioletowego nieba.

Zarys problematyki artystycznej

Początek kultu boleści Matki Boskiej sięga XIII wieku. Równocześnie pojawił się jako temat w sztukach plastycznych i literaturze. Jego podstawę stanowiło proroctwo Symeona podczas ofiarowania Jezusa w świątyni: „Symeon zaś błogosławił Ich i rzekł do Maryi, Matki Jego: «Oto Ten przeznaczony jest na upadek i na powstanie wielu w Izraelu, i na znak, któremu sprzeciwiać się będą. A Twoją duszę miecz przeniknie, aby na jaw wyszły zamysły serc wielu»” (Łk 2, 34-35). Fragment ten stał się inspiracją dla przedstawień miecza skierowanego w pierś Marii, jako widzialnego znaku jej cierpienia, atrybutu boleści. W literalnie rozumianym tekście miecz przeszywa duszę Marii, jakkolwiek jego ilustracją są przedstawienia miecza wbitego w jej pierś, czyli prosto w serce. Wynika to z faktu, że z czasem w tłumaczeniach i komentarzach zamiast słowa „dusza” zaczęło pojawiać się „serce”, rozumiane jako źródło życia duchowego. Proroctwo Symeona odnosi się do boleści Matki Boskiej, którą odczuwała podczas męki Chrystusa, dlatego przedstawiana była z jednym mieczem. Z czasem jednak wzorując się na nabożeństwie do pięciu ran Chrystusa, wyróżniono pięć boleści Marii, dlatego przedstawiana była z pięcioma mieczami wbitymi w serce. W kolejnym etapie rozwoju kultu wyodrębniono siedem boleści, które odnoszą się do dzieciństwa Chrystusa i poszczególnych etapów jego męki, przez co w wizerunkach Matki Boskiej Bolesnej pojawiało się również siedem mieczy. Początkowo Matka Boska z mieczem boleści stanowiła element większych kompozycji, przykładowo sceny Ukrzyżowania. Samodzielne przedstawienia w tym typie ikonograficznym zaczęły się pojawiać dopiero końcem XV i początkiem XVI wieku.
Obraz z Bielan stanowi samodzielne przedstawienie Matki Boskiej Bolesnej ukazanej w całej postaci, który to typ występował w Rzeczypospolitej już od XVI wieku.

Stan zachowania / Prace konserwatorskie

Sfalowane płótno.

Streszczenie

Obraz Matki Boskiej Bolesnej powstał w 1734 roku. Został umieszczony na zasuwie w ołtarzu głównym zapewne w XIX wieku. Obraz z Bielan stanowi samodzielne przedstawienie Matki Boskiej Bolesnej ukazanej w całej postaci, który to typ występował w Rzeczypospolitej już od XVI wieku.

Bibliografia