Kościół św. Wawrzyńca

Województwo
MAŁOPOLSKIE
Powiat
krakowski
Gmina
Skawina
Miejscowość
Radziszów
Metropolia
Krakowska
Diecezja
Krakowska
Parafia
Parafia Św. Wawrzyńca w Radziszowie
Tagi
Helena Dzieduszycka kościół józefiński
Identyfikator
DZIELO/17742
Kategoria
kościół
Ilość
1
Czas powstania
1844-1847
Fundator
odbudowy po pożarze: Helena Dzieduszycka
Autor noty katalogowej
Agata Felczyńska
Domena Publiczna

Dzieje zabytku

Kościół w Radziszowie był po raz pierwszy wzmiankowany w 1325 roku. Obecny został wzniesiony w XV wieku, lecz uległ pożarowi w 1844 roku i był odbudowany do 1847, a konsekrowany ponownie w 1857 roku przez biskupa Alojzego Pukalskiego. W 1867 roku ufundowano nowe tabernakulum wykonane przez majstra Otrębę z Makowa. W 1916 roku zamontowano nową balustradę przed ołtarzem głównym. W okresie międzywojennym wyremontowano ograny i odzłocono główny ołtarz. W 1992 roku wyremontowano wieżę, wymieniono dachy na blaszane. W 1927 roku ściany pokryto polichromią projektu Franciszka Przebindowskiego i wstawiono witraż przedstawiający Matkę Boską Częstochowską. W 1939 roku wybuch wybił okna w kościele, niszcząc również wspomniany witraż. Kolejną polichromię wykonano w 1950 roku według rysunków Adama Witkowskiego (konserwatora i złotnika z Krakowa), a w tym samym roku kościół zelektryfikowano i wymieniono sufit. Dwa lata później uzupełniono polichromię prezbiterium, odnowiono drogę krzyżową i odmalowano budynek z zewnątrz. W 1967 wymieniono wszystkie okna, w 1974 odnowiono polichromię, a w 1978 roku wykonano dębową boazerię oraz odnowiono wieżę. W 1998 roku odnowiono kruchtę, drzwi, chór i zakrystię. Obecna polichromia, uwzględniająca wcześniejsze partie, powstała w latach 1999-2000 i jest efektem pracy zespołu artystów: Marii Augustyńskiej, Jakuba Gujdy i Haliny Wasyl pod kierownictwem Krystyny Sokół-Gujdy. W tych samych latach odnowiono wnętrze oraz wyposażenie kościoła. W 2011 roku odbudowano wieżę, która uległa uszkodzeniu podczas wichury w 2007 roku.

Opis

Kościół orientowany, murowany, jednonawowy, z trójbocznie zamkniętym prezbiterium z zakrystią od północy i kruchtą przylegającą do nawy od południa. Prezbiterium jest niższe i węższe od nawy, obie części mają gładkie ściany przeprute jedynie oknami w kształcie stojącego prostokąta zamkniętego łukiem półkolistym – cztery w prezbiterium, sześć w nawie. Sklepienia obu części zwierciadlane. Od południa chór o prostej balustradzie, wsparty na dwóch kolumnach. Ściany pokrywa polichromia ze scenami i cytatami z Pisma Świętego, postaciami świętych oraz żyjących, a także o motywach dekoracyjnych – roślinnych. Do około jednej czwartej wysokości ścian okładzina. Zachodnią elewację frontową kościoła tworzy trójosiowa, wieżowa fasada. Oś kompozycji stanowi wysunięta ryzalitowo czterokondygnacyjna wieża. Ściana czołowa wieży dekorowana w pierwszej i drugiej kondygnacji boniowaniem i oknami w kształcie leżącego prostokąta osłoniętymi ozdobną kratą, z portalem o wykroju prostokątnym, ponad którym napis „DEO SOLI GLORIA”. W drugiej i trzeciej kondygnacji okna o wykroju stojącego prostokąta zamkniętego łukiem pełnym. Niżej w płycinie zwieńczonej łukiem nadwieszonym, wyżej w prostokątnej. Kondygnacje rozdzielone za pomocą masywnych gzymsów. Całość zwieńczona dachem namiotowym z kulą i krzyżem. Osie boczne cofnięte w stosunku do wysuniętej wieży i zrytmizowane podziałem ramowym, wypełnione wklęsłą płyciną w formie wydłużonego, stojącego prostokąta. Nad gzymsem fragment przyczółka przysłonięty wieżą. Elewacje boczne i tylna ukształtowane jednorodnie, gładkie, przeprute jedynie oknami. Wszystkie dachy blaszane – nad nawą i kruchtą dwuspadowy, nad zakrystią pulpitowy, nad prezbiterium zamknięty wielobocznie.
Wartymi uwagi elementami wyposażenia kościoła jest siedemnastowieczny ołtarz boczny prawy z późniejszymi o wiek wizerunkami św. Katarzyny i św. Wawrzyńca, bogato rzeźbiona ława kolatorska i siedemnastowieczna chrzcielnica.

Zarys problematyki artystycznej

Świątynia św. Wawrzyńca jest budowlą o prostych formach architektonicznych, której części są jasno wydzielone, wnętrze jest klarownie artykułowane, a zewnętrzne elewacje pozostają niemal gładkie. Nawiązuje do klasycznych wzorów i jest przykładem stylu józefińskiego, który wykształcił się na terenach Galicji w architekturze tworzonej za rządów monarchii habsburskiej. Charakter budowli został określony przepisami wynikającymi z wprowadzonej przez Józefa II reformy kościelnej, która miała na celu stopniowe ograniczenie autonomii Kościoła. Zapewniano finansowanie, jednak zalecano oszczędność, którą osiągano upraszczając formę, kładąc nacisk na funkcjonalność oraz ograniczając wyposażenie i dekorację budowli. Korzystano z powtarzalnych projektów. Cechami należącymi do stylu józefińskiego, które ujawniły się w bryle radziszowskiego kościoła są prosty układ z wieżą na osi oraz oszczędna fasada podzielona gzymsami, przepruta niewielkimi oknami i wnękami. Wnętrze musiało być również oszczędnie dekorowane. Radziszowska świątynia spełniła te warunki i została wybudowana na fundamentach i z zachowaniem części muru spalonego kościoła.

Stan zachowania / Prace konserwatorskie

W okresie międzywojennym wyremontowano ograny i odzłocono główny ołtarz. W 1992 roku wyremontowano wieżę i wymieniono dachy na blaszane. W 1952 roku odnowiono drogę krzyżową i odmalowano budynek z zewnątrz. W 1967 wymieniono wszystkie okna, w 1974 odnowiono polichromię, a w 1978 roku odnowiono wieżę. W 1998 roku odnowiono kruchtę, drzwi, chór i zakrystię. W latach 1999-2000 odnowiono wnętrze oraz wyposażenie kościoła. W 2011 roku odbudowano wieżę, która uległa uszkodzeniu podczas wichury w 2007 roku.

Streszczenie

Radziszowska świątynia św. Wawrzyńca została wybudowana w latach 1844-1847 na fundamentach i z zachowaniem części muru spalonego, wcześniejszego kościoła. Wykonano ją w oszczędnym stylu józefińskim, a budowę finansowała hrabina Halina Dzieduszycka. Wartymi uwagi elementami wyposażenia kościoła jest siedemnastowieczny ołtarz boczny prawy z późniejszymi o wiek wizerunkami św. Katarzyny i św. Wawrzyńca, bogato rzeźbiona ława kolatorska i siedemnastowieczna chrzcielnica.

Bibliografia

Blaschke Kinga , "Inwencja i repetycja. Powtarzalność planów w w architekturze kościelnej na Rusi Czerwonej", Kraków 2010
"Katalog zabytków sztuki w Polsce, t. 1: Województwo krakowskie", Warszawa 1953
Niechaj Małgorzata, Niechaj Józef, "Radziszów. Z dziejów wsi i jej mieszkańców ", Radziszów 2015

Jak cytować?

Agata Felczyńska , "Kościół św. Wawrzyńca", [w:] "Sakralne Dziedzictwo Małopolski", 2024, źródło:  https://sdm.upjp2.edu.pl/dziela/kosciol-sw-wawrzynca

Uwaga. Używamy ciasteczek. Korzystanie ze strony sdm.upjp2.edu.pl oznacza, że zgadzasz się na ich używanie. Więcej informacji znajdziesz w zakładce Polityka prywatności