Oświęcim
Województwo
MAŁOPOLSKIE
Powiat
oświęcimski
Gmina
Oświęcim
Autor opracowania
Piotr Kołpak
Zabytki
Parafie
Kościół Wniebowzięcia Najświętszej Marii Panny
Personifikacja (?)
![Zdjęcie nr 1: Marmurowa chrzcielnica uzyskała kształt kielicha. Na sześciennym cokole ustawiono czworoboczny postument, z którego wyrasta gruszkowa tralka podtrzymująca, spłaszczoną, sferyczną czarę dekorowaną imitacją płaskiego puklowania z wywiniętym brzegiem. Blaszana pokrywa uzyskała formę trybowanej półkuli, zakończonej aplikowaną kulą z krzyżem z gołębicą Ducha Świętego. Na pokrywie znajduje się trybowana inskrypcja: „A[NNO] D[OMINI] / 1613 /10.SA/LA MIEY/SKY".](https://sdm.upjp2.edu.pl/synchronized/Work/5bb4998f4e24db516bc745b0/WorkImage/5c6bf177deaa5e706fa0f3bf/5c6bf177deaa5e706fa0f3bf_home.jpg?rand=1714553166)
chrzcielnica
![Zdjęcie nr 1: Epitafium w kształcie zbliżonym do kwadratu, ujęte z każdej ze stron spływami wolutowymi, zwieńczone owalnym polem z godłem herbu Zadora i krzyżem na trzech kulach z ramionami zakończonymi trójlistnie. W polu obwiedzionymi bordiurą z rytą wicią roślinną inskrypcja „D(EO) O(PTIMO) M(AXIMO) / PERENNIS HAEC MEMORIA / PERILLVSTRI OLIM ET AD(MODU)M R(EVERE)NDO D(OMI)NO / HIERONYMO DE BRZEZIE RVSOCKI CRAC(OVIENSI) PLOC(ENSI) CAN(ONI)CO / PRAEPOSITO OSVECIMENSI THESAVRI REGII CVSTODI / S(ACRAE) R(EGIAE) M(AIESTATIS) SECRETARIO / IVRIS ET STATVS ECCL[ES]IASTICI VINDICI ZELOSISSIMO / IVSTIS A MORTE VINDICIIS STETIT / QVI CVM / INSIGNI PIETATE VIRTVTE PRVDENTIA / PARTAQVE FACTIS EGREGIIS CLARITVDINE NOMINIS / PATRIAM ET VRBEM ROMANAM IMPLEVISSET / IMMVNITATES CLERI STRENVE VBIQVE PROPVGNASSET / ECCLESIAM HANC A SE RESTAVRATAM / SACRIS ORNAMENTIS DECORASSET / MERITIS NON ANNIS CONSVMMAT(US) MINORI VITAE SPATIO / AETERNAM GLORIAE ABSOLVIT ET PROMERVIT CORONAM / OBIIT ANNO D[OMI]NI 16.81. DIE 3 MENS[IS] AVGVS[TI] AETATIS 57 / MONUMENTUM HOC ILLI EXECV(TORES) TESTA[MENTI] POSVERVNT”.](https://sdm.upjp2.edu.pl/synchronized/Work/5bd1a7b3c2b476516024f550/WorkImage/5c6bf0e83c9c18706a060db7/5c6bf0e83c9c18706a060db7_home.jpg?rand=1714553166)
Epitafium księdza Hieronima Rusockiego
Św. Dominik
Wizja św. Jacka
Anioł
Anioły
Anioł
Św. Paweł Apostoł
Św. Piotr Apostoł
Wniebowzięcia Najświętszej Marii Panny
krucyfiks
św. Wincenty Ferreriusz
Matki Boskiej Nieustającej Pomocy
Ambona
Matki Boskiej Szkaplerznej
Św. Franciszka z Asyżu
Epitafium Mikołaja i Leokadii z Brzezia Rusockich Dąmbskich
Ecce Homo
Matka Boska Szkaplerzna
![Zdjęcie nr 1: Płytowe epitafium ścienne składa się z trzech zasadniczych części - konsoli, płyty właściwej i zwieńczenia. Całość wspiera się na prostopadłościennej konsoli mającej formę leżącego, wydłużonego prostokąta. Na niej ustawiono czworoboczną płytę z inskrypcją wspartą na dwóch trapezoidalnych nóżkach, z dłuższym bokiem u góry. Płytę przy krawędziach ozdobiono ornamentem roślinnym tworzącym dekoracyjną bordiurę. Pole w całości wypełnia napis: "Magdalenie z Ostrzeszewiczów / WRONOWSKIEY / Zmarłey dnia 8[ósme]go Maia 1823 / w Roku życia 76 / przywiązane Dzieci / nayukochańszey Matce swoiey / Pomnik ten niewygasłego żalu kładą / Przechodzących / prosząc o westchnienie do Boga za Jey / Duszę". Na płycie wsparto na okrągłych podporach, pierwotnie zdobionych aplikacjami z brązu, zwieńczenie w formie płaskiego obelisku o ściętym wierzchołku. Jego pole zdobi profilowane obramienie oraz ryta arkatura. Na szczycie znajduje się półwypukła waza. Pomiędzy podporami obelisku umieszczono wykonane z brązu litery: "D[eo] O[pitmo] M[aximo]".](https://sdm.upjp2.edu.pl/synchronized/Work/5bd1b9698a68d45184978166/WorkImage/5c6bf0d4d25dce7088603917/5c6bf0d4d25dce7088603917_home.jpg?rand=1714553166)
-
Opis topograficzny
Oświęcim jest miastem powiatowym w zachodniej części województwa małopolskiego na pograniczu trzech regionów gospodarczych: Górnośląskiego Okręgu Przemysłowego, aglomeracji krakowskiej oraz tzw. Podbeskidzia obejmującego Bielsko-Białą i okolice. Miasto jest położone w centrum Kotliny Oświęcimskiej przy ujściu Soły do Wisły. Położenie determinuje charakter lokalnej przyrody, w której dominuje roślinność siedlisk wodnych i łęgowych. Przez miasto przebiega droga krajowa nr 44 łącząca Kraków z Gliwicami – jest to najbardziej na południe wysunięta droga główna łącząca Małopolskę z Górnym Śląskiem. Przebiegają tędy również drogi wojewódzkie nr 933 (z Chrzanowa do Wodzisławia Śląskiego) oraz nr 948 (z Oświęcimia do Żywca).
Streszczenie dziejów
Osadnictwo na oświęcimskim wzgórzu zamkowym istniało już w XI wieku, a w kolejnym stuleciu funkcjonowała tu już rozległa kasztelania. Około 1272 roku Oświęcim otrzymał prawa miejskie. 21 lutego 1457 książę Jan IV oświęcimski sprzedał królowi polskiemu Kazimierzowi Jagiellończykowi swoje władztwo wraz z dwoma miastami (Oświęcimiem i Kętami), dwoma zamkami (Oświęcimiem i Wołkiem) oraz 45 wsiami. Na początku XVI wieku pożar strawił dużą część miasta i zamek. Odbudowa trwała do 1534 roku. Zniszczenia na wielką skalę przyniósł potop szwedzki w 1655 roku. Przez kolejne stulecia miasto nie mogło dźwignąć się z upadku. Przełomowym okresem dla miasta była połowa XIX wieku, kiedy ośrodek stał się istotnym węzłem kolejowym na trasie Kraków-Wiedeń. Od początku drugiej wojny światowej miasto znajdowało się w granicach III Rzeszy i nosiło niemiecką nazwę Auschwitz. Niemcy utworzyli na obrzeżach miasta obóz koncentracyjny KL Auschwitz-Birkenau – miejsce masowej zagłady ludzi. 27 stycznia 1945 Oświęcim został oswobodzony spod okupacji hitlerowskiej, a w 1947 roku powstało na terenie byłego obozu KL Auschwitz-Birkenau Państwowe Muzeum w Oświęcimiu.
Dzieje miejscowości
W czasach państwa pierwszych Piastów obszary położone nad Sołą podlegały jurysdykcji kasztelanii oświęcimskiej jako południowo-zachodnie rubieże ziemi krakowskiej. Po podziale państwa między synów Bolesława Krzywoustego w 1138 roku terytorium to znalazło się w granicach krakowskiej dzielnicy należącej do seniora pełniącego funkcję zwierzchnika pozostałych Piastów zasiadających na tronach książęcych. Po wypędzeniu pierwszego seniora Władysława Wygnańca przez młodszych braci i śmierci następnego w kolejności Bolesława Kędzierzawego seniorem w 1173 roku został książę wielkopolski Mieszko Stary. Nowy princeps był władcą bezwzględnie wykorzystującym swoje przywileje oraz zezwalającym na korzystanie z nich swoim poplecznikom. W Krakowie coraz częściej mówiono o potrzebie zastąpienia Mieszka księciem wrocławskim Bolesławem Wysokim lub sandomierskim Kazimierzem Sprawiedliwym. Równocześnie na sąsiednim Śląsku dochodziło do bratobójczych walk między synami Władysława Wygnańca: właśnie Bolesławem Wysokim, który ostatecznie uzyskał Wrocław, Legnicę i Brzeg i Mieszkiem Plątonogim władcą Opola, Cieszyna i Raciborza.
Ostatecznie w 1177 roku doszło do otwartego buntu małopolskiego możnowładztwa na czele z biskupem krakowskim Gedką – powstanie przeciw księciu Mieszkowi Staremu poparli jego własny syn Odon w Wielkopolsce, Bolesław Wysoki na Śląsku i Kazimierz Sprawiedliwy, któremu Małopolanie oddali tron krakowski. Stronnik i imiennik Mieszka, Mieszko Plątonogi, wykorzystał konflikt do zajęcia Wrocławia należącego do jego rodzonego brata. Kiedy szala zwycięstwa przechyliła się na stronę buntowników, książę opolski wycofał się ze stolicy Śląska. W zamian za to Kazimierz Sprawiedliwy obdarował go kilkoma grodami, za które uważa się główne ośrodki księstwa oświęcimskiego i ziemi bytomskiej: Oświęcim, Zator, Bytom i Siewierz. Nadanie uroczyście potwierdzono w 1179 roku podczas chrztu pierworodnego syna Mieszka Plątonogiego, który otrzymał imię Kazimierz – po swoim ojcu chrzestnym Kazimierzu Sprawiedliwym.
Od tej pory ziemia oświęcimska znalazła się pod panowaniem książąt śląskich i przez kolejne stulecia była kojarzona już nie z ziemią krakowską, lecz właśnie ze Śląskiem. O dawnej zwierzchności Krakowa nad regionem przypominała przynależność miejscowych parafii do diecezji krakowskiej. W 1211 roku schedę po Mieszku I Plątonogim obejmującą księstwa raciborskie (z kasztelanią oświęcimską), cieszyńskie i opolskie przejął jego jedyny syn Kazimierz I, stronnik najpierw księcia krakowskiego Leszka Białego, a następnie księcia wrocławskiego Henryka Brodatego. Książę opolski zmarł w 1230 roku, pozostawiając dwóch niepełnoletnich synów, Mieszka Otyłego i Władysława. Ich formalnym opiekunem został książę Henryk Brodaty, a następnie jego syn Henryk Pobożny. W połowie XIII wieku księstwa śląskie zaczęły ciążyć ku rosnącemu w siłę Królestwu Czech. Książę Władysław opolski w 1253 roku zbrojnie uderzył na Małopolskę. Przez kolejne trzy dziesięciolecia opolski władca, panując nad węzłami komunikacyjnymi i handlowymi między Krakowem i Wrocławiem, zbudował sobie pozycję jednego z kluczowych graczy politycznych w regionie. Już jednak po jego śmierci w 1281 lub 1282 roku władztwo zostało podzielone między synów: Mieszko otrzymał ziemie cieszyńską i oświęcimską, Kazimierz księstwo kozielsko-bytomskie, Bolesław opolskie, a najmłodszy Przemysław raciborskie. Rezultatem wydzielenia dzielnicy Mieszka było uzyskanie przez Cieszyn i Oświęcim rangi miast stołecznych. Władcy samodzielnych księstw z niepokojem obserwowali starania Piastów wielkopolskich i kujawskich o zjednoczenie Królestwa Polskiego. Atrakcyjniejszą perspektywą stał się związek z Czechami, dlatego 17 stycznia 1291 książęta Mieszko cieszyńsko-oświęcimski i Bolesław opolski udali się do Ołomuńca, gdzie przebywał król czeski Wacław, by zapewnić go o swojej lojalności i zobowiązać się do militarnego wsparcia czeskich wypraw wojennych.
Pół roku później, 3 września 1291, książę Mieszko potwierdził prawa miejskie dla Oświęcimia, uzyskane 20 lat wcześniej, około 1272 roku. Do dziś na pamiątkę wystawienia Mieszkowego dokumentu we wrześniu odbywa się doroczne Święto Miasta. Od końca XIII wieku Oświęcim był istotnym punktem na mapie handlu solą – miasto posiadało przywilej składowania i handlu solą wielicką najlepszej jakości według swojej miary, czyli tzw. bałwanów oświęcimskich. Wkrótce ranga miasta wzrosła jeszcze bardziej, po podziale władztwa między synów Mieszka w 1314 lub 1315 roku. Zgodnie z piastowskim prawem dziedziczenia Władysław, któremu teoretycznie przypadała lepsza część mienia, otrzymał księstwo oświęcimskie, a Kazimierz cieszyńskie. Od tej chwili księstwo oświęcimskie stanowiło samodzielny organizm państwowy ze stolicą w Oświęcimiu, zajmujący obszar niemal 2500 km2 i położony nad rzekami Białą, Sołą, Skawą i Skawinką. Kolejni książęta oświęcimscy słynęli z bojowego charakteru i braku posłuszeństwa zwierzchnim siłom. W burzliwych latach pierwszej połowy XV wieku region ten stał się obiektem napadów czeskich husytów, a następnie tzw. raubritterów, czyli rozbójników wywodzących się ze stanu rycerskiego, którzy mieli swoje siedliska na zamkach Wołek, Grojec, Barwałd czy Bukowiec. Zaangażowany w rozboje książę Jan IV oświęcimski został zmuszony do sprzedaży swojego władztwa. 21 lutego 1457 król polski Kazimierz Jagiellończyk za 50 tysięcy kop groszy praskich kupił księstwo wraz z dwoma miastami (Oświęcimiem i Kętami), dwoma zamkami (Oświęcimiem i Wołkiem) oraz 45 wsiami. Od tej pory na oświęcimskim zamku zasiadali już nie książęta oświęcimscy, ale królewscy starostowie. Dopiero jednak w 1564 roku księstwa oświęcimskie i zatorskie wcielono do korony Królestwa Polskiego, tworząc z nich powiat śląski w granicach województwa krakowskiego.
Oświęcim stracił wówczas rangę miasta stołecznego, jednak wciąż pozostawał najważniejszym ośrodkiem handlu w kluczowym, przygranicznym regionie – pomimo klęsk elementarnych, które regularnie dotykało oświęcimskich mieszczan. Już na początku XVI wieku pożar strawił dużą część miasta i zamek – wówczas król Aleksander Jagiellończyk na 15 lat zwolnił mieszczan od płacenia podatków i nakazał staroście Janowi Jordanowi odbudowę zamku oraz kompleksu murów miejskich i baszt. Już w 1508 roku zamek kryto dachem, a do okien wstawiono szyby i błony. W latach 1511-1512 wybudowano basztę, a w latach dwudziestych kaplicę na zamkowych dziedzińcu. Ogółem prace trwały do 1534 roku, jednak na początku XVII stulecia oświęcimska warownia znów zajęła się ogniem – podczas odbudowy nieco poszerzono zamkowe zabudowania. Zniszczenia na wielką skalę – zarówno miasta, jak i zamku – przyniósł potop szwedzki w 1655 roku. Z 500 domostw pozostało 20, skład solny przestał działać, a zamek i kościół znalazły się w stanie ruiny. 20 lat później w Oświęcimiu mieszkało zaledwie 114 osób. Przez kolejne stulecia miasto nie mogło dźwignąć się z upadku. Po pierwszym rozbiorze Rzeczypospolitej w 1772 roku księstwo oświęcimskie znalazło się w granicach zaboru austriackiego, a samo miasto przyłączono do okręgu zatorskiego w cyrkule wielickim. Od 1782 roku znajdowało się w cyrkule myślenickim, a od 1819 roku – w wadowickim.
Zamek oświęcimski, który już nigdy nie odzyskał dawnej świetności, popadał w coraz większą ruinę. Miary dopełniły dwie katastrofalne w skutkach powodzie z lat 1805 i 1813, kiedy Wisła wylała ze swojego dawnego koryta i zaczęła płynąć tuż pod zabudowaniami zamkowymi. Podmyła je do tego stopnia, że wkrótce część murów znalazła się w nurtach rzeki. Chwilowo w dawnej warowni działał skład soli, jednak władze austriackie przeznaczyły ją do rozbiórki. Nie doszło do niej, gdyż w 1841 roku zamek zakupił Kajetan Russocki – pierwszy pocztmistrz urzędu pocztowego założonego w Oświęcimiu w 1818 roku, a wcześniej adiutant cesarza Napoleona Bonaparte. Nowy właściciel w ocalałych zabudowaniach urządził nową pocztę oraz kancelarię dominialną. Warownię odziedziczoną przez jego córkę Leokadię Dąbską sprzedały jej dzieci żydowskim kupcom, którzy przeznaczyli zamkowe pomieszczenia na składy handlowe.
Przełomowym okresem dla miasta była druga połowa XIX wieku, kiedy ośrodek stał się ważnym węzłem kolejowym na trasie Kraków-Wiedeń. Nastąpiło to po odbudowie Oświęcimia, którego połowa znowu 29 sierpnia 1863 zgorzała w wielkim pożarze – straty oszacowano wówczas na niemal pół miliona złotych reńskich. Tym razem jednak mieszczanie szybko zwalczyli skutki katastrofy. Do 1939 roku powstawały i działały tu zakłady przemysłowe, m.in. papownia, garbarnia, Fabryka Wódek i Likierów Jakuba Haberfelda, fabryka nawozów, fabryki konserw rybnych „Ostryga” i „Atlantic”, Fabryka Maszyn Rolniczych „Potęga-Oświęcim”, Zjednoczone Fabryki Maszyn i Samochodów „Praga-Oświęcim”. W 1910 roku utworzono starostwo oświęcimskie, którego biura umieszczono w zamku odkupionym od Karola Kasznego, który wcześniej wyremontował obiekt i podwyższył go o jedną kondygnację. Nowo utworzony powiat oświęcimski liczył wtedy 336 km2, 46 gmin, 34 dwory i ponad 40 tysięcy mieszkańców. W czasie pierwszej wojny światowej zakrojoną na szeroką skalę działalność podjęła tu mniejszość niemiecka, przekonana, że zachodnią Galicję z Oświęcimiem na czele należy przyłączyć do Śląska. Głosicielem tej idei był Gerhard Seeliger niemiecki historyk, który w wydanej w 1917 roku książce „Das Deutschtum in den Westbeskiden und die Herzogtumer Auschwitz und Zator” przekonywał o odwiecznej niemieckości tych ziem. Po odzyskaniu niepodległości miasto zachowało rangę starostwa, jednak w 1932 roku powiat oświęcimski zlikwidowano i tereny te przyłączono do powiatu bialskiego.
Na początku września 1939 roku oddziały Armii Kraków w okolicach Oświęcimia podjęły walkę z wkraczającymi do Polski żołnierzami Wehrmachtu – jej dramatyczną kulminacją była tu bitwa pod Rajskiem około 5 km od miasta, stoczona w dniach 3-4 września. Wycofujące się polskie oddziały wysadziły most na Sole łączący lewo- i prawobrzeżną część Oświęcimia. 8 października miasto pod niemiecką nazwą Auschwitz zostało włączone do III Rzeszy, a pod koniec listopada hitlerowcy wysadzili oświęcimską Wielką Synagogę. W połowie kolejnego roku rozpoczęła się jednak z największych tragedii ludzkości, która położyła się cieniem na całej historii Oświęcimia – 14 czerwca 1940 pierwszy transport polskich więźniów przybył do niemieckiego obozu Konzentrazionslager Auschwitz utworzonego na obrzeżach miasta. W ciągu pięciu lat funkcjonowania „fabryki śmierci” dokonano tu masowej eksterminacji ponad miliona Żydów, 140-150 tysięcy Polaków, ponad 20 tysięcy Romów, ponad 10 tysięcy Rosjan oraz tysięcy przedstawicieli innych narodowości. Mieszkańcy miasta często z narażeniem życia ratowali i ukrywali więźniów, którym udało się zbiec z miejsca zagłady. Kompleks podzielono na trzy jednostki: centrum zarządzania i obóz pracy przymusowej KL Auschwitz I, obóz koncentracyjny i miejsce masowej eksterminacji KL Auschwitz II Birkenau oraz obóz pracy przymusowej w zakładach Buna-Werke koncernu IG Farben KL Auschwitz III Monowitz. W sierpniu 1944 roku w związku z dramatyczną sytuacją na froncie wschodnim niemieckie dowództwo postanowiło zlikwidować obóz zagłady – rozpoczęto gorączkowe palenie dokumentów, zasypywanie dołów z ludzkimi szczątkami i przygotowano do wysadzenia krematoria. 17 stycznia 1945 odbyto ostatni apel dla 67012 więźniów, po którym zaczęto w tzw. marszach śmierci spędzać ludzi do otwartych wagonów węglowych i w ten sposób przewozić na trzaskającym mrozie. Dziesięć dni później, 27 stycznia, do KL Auschwitz weszli żołnierze 454. pułku strzeleckiego z 100. Lwowskiej Dywizji Strzeleckiej 60. Armii 1. Frontu Ukraińskiego – wyzwolenia doczekało się 7500 pozostałych na miejscu więźniów.
31 stycznia 1945 do Oświęcimia przybyli przedstawiciele polskiego Głównego Urzędu Naftowego w celu zajęcia zabudowań po zakładach IG Farben, jednak wkrótce wkroczyli tu żołnierze Armii Czerwonej, którzy zdemontowali i wywieźli w głąb Związku Sowieckiego najważniejsze urządzenia techniczne. Miasto powoli wychodziło z wojennego koszmaru. Uruchomiono pierwsze przedsiębiorstwa, a w 1947 roku na terenie byłego obozu KL Auschwitz-Birkenau powstało Państwowe Muzeum w Oświęcimiu. W 1951 roku utworzono powiat oświęcimski, który do 1975 roku wchodził w skład województwa krakowskiego. W 1975 roku miasto znalazło się w obrębie nowo utworzonego województwa bielskiego. Ważnym dla miejscowej społeczności był rok 1979: miasto odwiedził wówczas papież Jan Paweł II, muzeum obozu koncentracyjnego zostało wpisane na Listę Światowego Dziedzictwa Kulturowego UNESCO, a władze samorządowe zyskały urząd prezydenta miasta. Rok później w Zakładach Chemicznych „Oświęcim” założono Komisję Kombinatu NSZZ „Solidarność”, której członkowie po wprowadzeniu stanu wojennego kolportowali podziemne wydawnictwa oraz pomagali osobom represjonowanym. Po obaleniu systemu komunistycznego miasto bardzo szybko zaczęło rozwijać się przemysłowo i kulturowo: w 1998 roku synagogę Chewra Lomdei Misznajot przekazano Gminie Wyznaniowej Żydowskiej z Bielska-Białej, która zorganizowała tu Edukacyjne Centrum Żydowskie, rok później Oświęcim znów został stolicą powiatu. W 2010 roku zamek oświęcimski stał się siedzibą Muzeum Zamku w Oświęcimiu. Ze względu na znaczenie Miejsca Pamięci i Muzeum Auschwitz-Birkenau 28 maja 2006 zawitał tu papież Benedykt XVI, a 29 lipca 2016 – papież Franciszek.
Ciekawostki
Produkowanymi w Oświęcimiu samochodami „Praga-Oświęcim” jeździli m.in. tenor Jan Kiepura, aktorka Loda Halama oraz malarz Wojciech Kossak. Do dziś zachował się jeden egzemplarz „Pragi-Oświęcimia” model Piccolo, przechowywany w Muzeum Motoryzacji w podwarszawskich Otrębusach.
Pierwszy transport do niemieckiego obozu koncentracyjnego KL Auschwitz przybył 14 czerwca 1940 wprost z więzienia w Tarnowie. Przywieziono wówczas 728 więźniów politycznych, głównie Polaków, a jako pierwszy więzień został zarejestrowany Stanisław Ryniak, urodzony w 1915 roku w Sanoku. Otrzymał on numer obozowy 31 – numery od 1 do 30 przypisano niemieckim więźniom kryminalnym z obozu Sachsenhausen, przysłanym do Oświęcimia w celu pełnienia funkcji blokowych i kapo. Ryniak przeżył wojnę, ukończył architekturę i zaangażował się w powojenną odbudowę Wrocławia. Zaprojektował Mauzoleum Ofiar II Wojny Światowej na cmentarzu w Sanoku.
Jak cytować?
Piotr Kołpak, "Oświęcim", [w:] "Sakralne Dziedzictwo Małopolski", 2024, źródło: https://sdm.upjp2.edu.pl/miejscowosci/oswiecim-1