Trójca Święta, św. Jakub Większy

Województwo
MAŁOPOLSKIE
Powiat
oświęcimski
Gmina
Zator
Miejscowość
Palczowice
Metropolia
Krakowska
Diecezja
Krakowska
Dekanat
Zator
Parafia
Św. Jakuba
Identyfikator
DZIELO/23629
Kategoria
feretron
Ilość
1
Technika i materiał
drewno; techniki snycerskie i rzeźbiarskie; polichromia, złocenie
Autor noty katalogowej
Paulina Chełmecka
Uznanie autorstwa-Użycie niekomercyjne 4.0

Opis

Feretron obrazowy osadzony na prostopadłościennej podstawie z parą otworów na drążki. Pola części obrazowej w kształcie stojącego prostokąta ujmuje rzeźbiona rama zdobiona ażurową wicią akantową zwieńczoną niewielkim krzyżem. Na awersie znajduje się przedstawienie Trójcy Świętej ukazanej na tle obłoków. Po prawej stronie kompozycji siedzi zwrócony na wprost Bóg Ojciec pod postacią mężczyzny w podeszłym wieku. Lekko przechyloną w lewo głowę charakteryzują siwe włosy i zarost. Ubrany jest w popielatą suknię i zielony płaszcz. W prawej ręce, wspartej na znajdującym się pośrodku kompozycji niebieskim globie ziemskim, trzyma berło, lewą wskazuje na siedzącego obok Jezusa. Głowę Boga Ojca ujmuje trójkątny nimb. Zwróconą na wprost sylwetkę Jezusa charakteryzuje układ diagonalny. Skierowaną profilem w prawo głowę cechują wyraziste rysy twarzy z krótkim, brązowym zarostem i długimi, falowanymi, opadającymi na plecy włosami. Nagą, o wydatnej muskulaturze sylwetkę Jezusa osłania w partii bioder i nóg, rozwiany czerwony płaszcz, którego poła przerzucona jest przez lewą, wspartą na globie rękę. Prawą podtrzymuje duży krzyż. Na stopach, dłoniach i w boku widoczne są rany. Głowę Jezusa okala świetlisty nimb. Powyżej, pośrodku żółtego nieba unosi się gołębica Ducha Świętego. Kolorystyka obrazu jest nasycona, intensywna o stosunkowo szerokiej gamie barwnej budowanej walorowo.
Na rewersie feretonu ukazany jest w pełnej postaci św. Jakub Większy zwrócony w trzech czwartych w lewo. Pociągłą twarz charakteryzuje wysokie czoło z poziomymi bruzdami, długi prosty nos oraz krótki brązowy zarost i włosy. Święty ubrany jest w zieloną, przewiązaną żółtym sznurem suknię i czerwony, spięty na lewym ramieniu płaszcz. Zgięte w łokciach ręce uniesione są na wysokości torsu, w lewej trzyma otwartą księgę, w prawej kij pielgrzymi z tykwą. Smukłe dłonie charakteryzują wyraziście modelowane kości. Głowę okala aureola. Święty Jakub ukazany jest na zboczu góry, w tle rozciąga się zabudowa miasta oraz błękitne niebo pokryte chmurami.

Zarys problematyki artystycznej

Awers feretronu zajmuje przedstawienie Trójcy Świętej, czyli Trzech Osób Boskich – Boga Ojca, Syna Bożego i Ducha Świętego istniejących w odrębnych relacjach osobowych, jednak w jedności istoty oraz równości majestatu. W sztukach plastycznych występuje kilka wariantów ukazywania Trójcy Świętej, zarówno w postaci sylwetek ludzkich, jak i symboli graficznych związanych z liczbą 3. Jest nimi zatem trójkąt równoramienny, czy potrojone motywy, jak płatki koniczyny, zające, nakładające się na siebie koła. Zaskakującym wątkiem w plastycznych wyobrażeniach Trójcy Świętej są hybrydyczne twory, jak „tricephalus” czyli głowa o trzech obliczach lub trzy głowy osadzone na jednym korpusie. Tego typu przedstawienia zostały zakazane w 1628 roku. Najczęściej stosowanym w wyobrażeniach plastycznych sposobem ukazywania Trójcy Świętej na przestrzeni wieków były wizerunki figuralne. Jednym z najstarszych przedstawień trzech, niemal identycznych postaci ludzkich interpretowanych jako Trójca Święta jest fragment dekoracji sarkofagu z IV wieku w Muzeum Laterańskim. Motyw ten ewoluował w wersji wizerunków trzech mężczyzn – młodzieńca, dojrzałego mężczyzny oraz starca. Najpopularniejszą wersją jest natomiast przedstawienie Boga Ojca jako starca, Chrystusa Zmartwychwstałego i towarzyszącej im gołębicy Ducha Świętego. Jednak i w tym typie wykształciło się kilka wersji ikonograficznych, jak średniowieczny temat Paternitas ukazujący tronującego Boga Ojca z Synem Bożym w typie Emanuela. Jest on bliższy sztuce Kościoła wschodniego, na zachodzie natomiast w XII wieku wykształcił się tzw. Tron Łaski, gdzie Bóg Ojciec trzyma ukrzyżowanego Chrystusa. Wariantem tego przedstawienia jest występujący od XIV wieku motyw Pietas Domini z Bogiem Ojcem podtrzymującym zdjęte z krzyża ciało Syna Bożego.
Na rewersie feretronu znajduje się wizerunek św. Jakub Starszego, zwanego Większym, jednego z 12 uczniów Jezusa. Jego rodzicami był Zebedeusz i Salome, jedna z niewiast towarzyszących i usługujących Jezusowi (Mk 15, 40). Wraz z młodszym bratem, św. Janem Ewangelistą (Mk 1, 19) i św. Piotrem Apostołem pracowali jako rybacy nad Jeziorem Galilejskim, wspólnie także zostali pierwszymi, a zarazem najbliższymi uczniami Jezusa. Byli bowiem świadkami wielu ważnych wydarzeń, m.in.: cudownego połowu ryb, przemienienia na Górze Tabor czy modlitwy w ogrodzie oliwnym. Po Zesłaniu Ducha Świętego Jakub miał udać się najprawdopodobniej do Hiszpanii, stąd tak żywy kult tego świętego na Półwyspie Iberyjskim. Po powrocie został pierwszym biskupem Jerozolimy i poniósł męczeńską śmierć jako pierwszy z 12 apostołów. W VII wieku jego relikwie zostały przeniesione do Santiago de Compostela, gdzie rozwinął się jeden z największych ośrodków pielgrzymkowych średniowiecznej Europy. Święty Jakub jest przedstawiany jako dojrzały mężczyzna w stroju pielgrzyma z płaszczem, kijem i przytwierdzoną do niego tykwą. Jednym z najbardziej charakterystycznych atrybutów świętego jest muszla, służąca jako czerpak podczas podróży.
Feretronem określa się obustronnie malowany obraz ujęty ozdobnymi ramami bądź figurę świętej postaci osadzone na podstawie, w którą wsuwane są drążki umożliwiające noszenie podczas procesji. Tematyka przedstawień na feretronach najczęściej nawiązuje do szczególnie czczonych na danym terenie patronów.

Stan zachowania / Prace konserwatorskie

Dobry.

Streszczenie

Jeden z feretronów w kościele parafialnym w Palczowicach, powstały u schyłku XVIII lub na początku XIX wieku, jest utrzymany w stylistyce baroku. Wskazuje na to zarówno malarski modelunek scen figuralnych, jak i ażurowa rama z wicią akantu. Obrazy przedstawiają Trójcę Świętą i św. Jakuba, jednego z 12 uczniów Jezusa.

Jak cytować?

Paulina Chełmecka, "Trójca Święta, św. Jakub Większy", [w:] "Sakralne Dziedzictwo Małopolski", 2024, źródło:  https://sdm.upjp2.edu.pl/dziela/trojca-swieta-sw-jakub-wiekszy

Uwaga. Używamy ciasteczek. Korzystanie ze strony sdm.upjp2.edu.pl oznacza, że zgadzasz się na ich używanie. Więcej informacji znajdziesz w zakładce Polityka prywatności