Św. Józef z Dzieciątkiem; Nieznany święty

Województwo
MAŁOPOLSKIE
Powiat
oświęcimski
Gmina
Zator
Miejscowość
Palczowice
Metropolia
Krakowska
Diecezja
Krakowska
Dekanat
Zator
Parafia
Św. Jakuba
Identyfikator
DZIELO/23628
Kategoria
feretron
Ilość
1
Technika i materiał
drewno cięte, rzeźbione, polichromowane, złocone, srebrzone; olej na desce
Autor noty katalogowej
Paulina Chełmecka
Uznanie autorstwa-Użycie niekomercyjne 4.0

Opis

Feretron obrazowy osadzony na prostopadłościennej podstawie z parą otworów na drążki. Pola obrazowe w kształcie stojącego prostokąta ujmuje rzeźbiona, ażurowa rama w formie wici akantu w dolnej partii formującego się w parę dekoracyjnych podpór. W zwieńczeniu, pośród skłębionych akantowych liści znajduje się para zwróconych ku sobie aniołków. Na awersie przedstawiono reprezentacyjny wizerunek św. Józefa w półpostaci. Nieznacznie jest on zwrócony w trzech czwartych w lewo, natomiast głowę kieruje w prawo. Owalną twarz charakteryzuje miękki modelunek rysów z długim, prostym nosem i krótkim zarostem. Ciemnobrązowe włosy, z puklem nad czołem, są zaczesane do tyłu. Święty po swojej lewej trzyma na rękach Dzieciątko Jezus. Niemal nagą sylwetkę, podobnie jak rysy zaokrąglonej twarzy, charakteryzuje sumaryczny modelunek. Dzieciątko prawą rękę unosi w geście błogosławieństwa, w lewej, wyciągniętej w bok trzyma kwiat białej lilii. Partie szat przesłaniają płaskorzeźbione, złocone i srebrzone sukienki zdobione motywem pojedynczych liści akantu. Głowy okalają świetliste nimby. Tło jest jednolite, ciemnobrązowe.
Na rewersie feretronu znajduje się wizerunek nierozpoznanego świętego ukazanego niemal w całej postaci. Zwróconego w trzech czwartych w prawo mężczyznę charakteryzuje młodzieńcza fizjonomia owalnej, pozbawionej zarostu twarzy o wyrazistych, sumarycznie opracowanych rysach i mocnym, światłocieniowym modelunku. Włosy przystrzyżone są w formie tonsury. Święty prawą rękę z wyprostowanym palcem wskazującym podnosi wysoko do góry, lewą podtrzymuje połę płaszcza. Sylwetkę osłania płaskorzeźbiona, srebrzona sukienka o układzie naśladującym malarskie drapowanie. Tło obrazu jest jednolite, ciemnobrązowe.

Zarys problematyki artystycznej

Awers feretronu zajmuje wizerunek św. Józefa, męża Marii i ziemskiego opiekuna Jezusa. Jako potomek z rodu Dawida stał się dziedzicem proroctw związanych z przyjściem Mesjasza. Ponieważ pochodził z Dawidowego miasta Betlejem wraz z Marią wyruszył tam by wziąć udział w spisie ludności zarządzonym za panowania cesarza Oktawiana Augusta (Łk 2, 1-5). Początkowo pełen obaw i niepewności związanych z cudownym macierzyństwem Marii pozostał jej mężem i troskliwym opiekunem Jezusa, którego poddając obrzędowi obrzezania uznał w świetle żydowskiego prawa za syna (Mt 1, 25; Łk 2, 21-39). Jako ziemski ojciec św. Józef uczył dorastającego Jezusa modlitwy, prawa żydowskiego oraz ciesielskiego fachu (Mk 6, 3). Wraz z Marią pielgrzymowali także do jerozolimskiej świątyni (Łk 2, 41-50). Święty Józef zmarł najprawdopodobniej jeszcze przed rozpoczęciem publicznej działalności Jezusa, a przypuszczalnym miejscem jego spoczynku jest dolina Jozafata. W przedstawieniach plastycznych najczęściej ukazywany jest jako mężczyzna dojrzały bądź w podeszłym wieku, z siwym zarostem. W sztuce średniowiecznej często charakteryzuje go strój mieszczański, najczęściej jednak ubrany w antykizujące szaty. Wiodącym atrybutem św. Józefa jest kwiat białej lilii symbolizujący jego czystość, często dzierży w dłoni także kij lub laskę pasterską, bądź zakwitającą różdżkę. Niejednokrotnie jego atrybutami są narzędzia ciesielskie, jak piła, dłuta czy topór, w scenie Bożego Narodzenia zaś ukazywany jest z latarnią lub świecą. Do schyłku średniowiecza św. Józef ukazywany jest jako bohater scen narracyjnych z życia Marii i Jezusa i dopiero w okresie nowożytnym rozwinęła się jego ikonografia. Początkowo występował w wizerunkach Świętej Rodziny, następnie, w okresie potrydenckim w wersji samodzielnych przedstawień reprezentacyjnych z Dzieciątkiem Jezus na rękach. Wzory te wykazują pewną analogię do ikonografii maryjnej, co z kolei wynika z charakteru kultu św. Józefa czczonego jako pośrednika i orędownika wiernych wstawiającego się u Chrystusa.
Na rewersie feretronu znajduje się przedstawienie pozbawionego atrybutu, nierozpoznanego świętego, włosy przystrzyżone w formie tonsury pozwalają przypuszczać, iż jest to duchowny. Nałożone w partiach szat płaskorzeźbione sukienki uniemożliwiają dalszą identyfikację ikonograficzną.

Stan zachowania / Prace konserwatorskie

Dobry.

Streszczenie

Jeden z feretronów w kościele parafialnym w Palczowicach znamionuje stylistyka baroku. Szczególną uwagę zwraca niezwykle dekoracyjna forma ramy o wspaniałej linii akantowej wici oraz zwieńczenie w formie pary aniołków, co pozwala datować zabytek na XVIII wiek. Obrazy przedstawiają św. Józefa Oblubieńca i nierozpoznanego świętego zakonnika.

Jak cytować?

Paulina Chełmecka, "Św. Józef z Dzieciątkiem; Nieznany święty ", [w:] "Sakralne Dziedzictwo Małopolski", 2024, źródło:  https://sdm.upjp2.edu.pl/dziela/sw-jozef-z-dzieciatkiem-nieznany-swiety

Uwaga. Używamy ciasteczek. Korzystanie ze strony sdm.upjp2.edu.pl oznacza, że zgadzasz się na ich używanie. Więcej informacji znajdziesz w zakładce Polityka prywatności