Ołtarz boczny

Dzieje zabytku

Ołtarz został wpisany do inwentarza w 1876 roku: „Ku ambonie idąc ołtarz mały snycerską robotą biało pokostowo malowany z takiemiż filarkami, mensa murowana z portatylem oraz gradus murowany deskami pokryty, w środku obraz Matki Boskiej”. Autor inwentarza odnotował srebrną sukienkę na obrazie oraz obraz na zasuwie "Matki Boskiej z Niepokalanego Poczęcia", a w zwieńczeniu obraz św. Andrzeja.

Opis

Ołtarz architektoniczny, jednoosiowy, jednokondygnacyjny ze zwieńczeniem. Ołtarz drewniany prostopadłościenny, mensa drewniana z portatylem z marmuru dębnickiego. Antepedium dekorowane płyciną w formie leżącego prostokąta o wklęsłych narożach z monogramem maryjnym w polu. Na ściankach bocznych ołtarza płyciny w formie kwadratu o wklęsłych narożach. Retabulum jest ujęte parą ustawionych pod kątem na cokołach kolumn o kompozytowych kapitelach stojących na tle zwielokrotnionych pilastrów o kanelowanych trzonach, dźwigających pełne belkowanie z wydatnym gzymsem, wyłamane na osi podpór oraz przerwany, półkolisty przyczółek z figurami siedzących puttów; architraw nad polem środkowym przybiera kształt łuku odcinkowego. Po zewnętrznej stronie kolumn figury św. Jana Nepomucena i św. Jana Kantego na wydatnych konsolach. W polu środkowym nisza ujęta profilowaną ramą w formie stojącego prostokąta zamkniętego łukiem odcinkowym nadwieszonym z obrazem Matki Boskiej z Dzieciątkiem. Zwieńczenie w formie stojącego prostokąta ujęte zwielokrotnionymi pilastrami podtrzymującymi profilowany gzyms w kształcie łuku oślego. W polu owalny obraz "Św. Andrzej". Cokoły dekorowane płycinami utworzonymi z ornamentu roślinnego, konsole zdobione muszlą o kształcie falbany. Nad polem środkowym rocaille'owy kartusz, flankowany akantem. U spodu obrazu dekoracja roślinno-geometryczna z rozetą ujętą rocaiile'm. Obraz flankowany gablotami z wotami w ramie utworzonej z akantu i sznura. Fryz impostów zdobiony rozetami; nad polem środkowym akantem. Kondygnacja ujęta ażurowymi uszami utworzonymi z rocaille'ów i kwiatów róż. Trzony pilastrów zwieńczenia dekorowane rocaille'em i roślinnymi festonami. Pole obrazowe otoczone fragmentami rocaille'u, zwieńczone muszlą. Nad zwieńczeniem mitra książęca. Struktura polichromowana w kolorze czarnym; kolumny, ornamentyka i profile złocone.

Zarys problematyki artystycznej

Nie ma pewności czy ołtarz ten, podobnie jak ołtarz główny wykonany z marmuru dębnickiego również pochodzi z kolegiaty Wszystkich Świętych w Krakowie. Jest jednak to wielce prawdopodobne z uwagi na podobieństwo jego form architektonicznych oraz stylistyki figur do ołtarza głównego przeniesionego z krakowskiej kolegiaty. Interesująca jest kolorystyka nastawy, imitująca czarny marmur dębnicki uchodzący w epoce baroku za materiał szlachetny i drogocenny, a przykłady jego imitowania w tańszym drewnie polichromowanym na czarny kolor są częste. Tymczasem według źródeł archiwalnych ołtarz pierwotnie był biały "pokostowo malowany". Swoją obecną kolorystykę, nawiązującą do ołtarza głównego otrzymał zapewne po 1876 roku. Na podstawie analizy formalnej należałoby wysunąć hipotezę o autorstwie Francesco Placidiego.

I

Stan zachowania / Prace konserwatorskie

Dobry.

Streszczenie

Ołtarz najprawdopodobniej został przeniesiony z kolegiaty Wszystkich Świętych w Krakowie, podobnie jak ołtarz główny kościoła w Pleszowie (obecnie Nowa Huta). Powstał w drugiej połowie XVIII wieku, a jego przypuszczalnym projektantem był Francesko Placidi.

Bibliografia