Ołtarz boczny

Dzieje zabytku

Ołtarz pochodzi ze starego drewnianego kościoła w Pleszowie. Został odnotowany po raz pierwszy w aktach wizytacji z 1728 roku. W protokole wizytacji z 1747 roku ołtarz św. Anny (piąty z kolei) określono jako „pstrozłocisty z drzwiczkami do zamykania obrazu”. Podobnie opisano ołtarz w inwentarzu z około 1750 roku: „Ołtarz iest ex opposito in Minori Choro ad Meridiem także postawiony, w strukturze trzeciemu ołtarzowi snycerskiej podobny pod tytułem S. Anny samotrzeciey także pstrozłocisty z drzwiczkami. Mensa murowana”. W aktach wizytacji z 1783 roku ołtarz z obrazem św. Anny określono jako bardzo stary „z drzwiczkami permodum szafki pozłacany na mensie drewnianej z portatylem”.

Opis

Ołtarz prostopadłościenny, drewniany. Mensa drewniana, antepedium dekorowane płyciną z okrągłym medalionem i równoramiennym krzyżem o trójlistnym zakończeniu ramion w glorii promienistej. Nastawa ołtarzowa architektoniczna, jednoosiowa, jednokondygnacyjna ze skrzydłami. Jest wsparta na predelli ujętej cokołami z główkami aniołków na tle muszli, z podwieszonymi pod ich szyjami chustami, zwieńczonej kostkowaniem. Nastawa flankowana korynckimi kolumnami, podtrzymującymi szerokie belkowanie. Trzony kolumn ujęte pierścieniem w jednej trzeciej wysokości, u dołu dekorowane ornamentem okuciowym z kaboszonem, u góry płaskorzeźbioną stylizowaną arabeską. W skrzydłach szerokie ramy wokół obrazów wypełnione ornamentem roślinnym, boczną krawędź zdobi pas cekinów. Architraw i fryz zdobiony ornamentem roślinnym; w partii fryzu trzy uskrzydlone główki anielskie. Gzyms u spodu dekorowany kostkowaniem i ornamentem sznurowym. Na gzymsie szczyt, utworzony z ornamentu okuciowego; na belkowaniu, na osiach podpór cokoły z figurami aniołów. Struktura w całości złocona. W polu środkowym św. Anna Samotrzeć, w predelli scena ukazująca „Pokłon pasterzy”, a na skrzydłach przedstawienia św. Antoniego, św. Barbary (lewe skrzydło), św. Franciszka i św. Jana Kantego (prawe skrzydło); na awersie św. Jana Ewangelisty i św. Elżbiety Węgierskiej (lewe skrzydło) oraz św. Barbary i niezidentyfikowanego świętego (prawe skrzydło).

Zarys problematyki artystycznej

W kościele w Pleszowie zachował się ołtarz św. Anny z dawnej, drewnianej świątyni. Jak zaznaczył autor wpisu w inwentarzu z około 1750 roku, jego nastawa była podobna do innego ołtarza w tym samym kościele pod wezwaniem Zwiastowania Matki Boskiej. Franciszek Stolot włączył ołtarz do wyłonionej i scharakteryzowanej przez siebie grupy drewnianych nastaw ołtarzowych skomponowanych na wzór ołtarzy gotyckich z ruchowymi kolumnami i dwustronnie malowanymi skrzydłami. Klasyczną aediculę połączono z tryptykiem, dzięki czemu, jak pisał Stolot: „powstała dziwaczna konstrukcja retabulum, łącząca prowincjonalne zamiłowanie do przebrzmiałych form szafiastego ołtarza gotyckiego z wymogami stylowymi początku XVII w., zakładającymi tworzenie nastaw architektonicznych”. Ołtarze tego rodzaju są niewielkich rozmiarów, powstawały jednakże na uboczu głównych przemian artystycznych. Z uwagi na znaczne przekształcenia warstwy malarskiej i brak badań konserwatorskich problematyka artystyczna samych malowideł nie jest możliwa do rzetelnego omówienia na tym etapie badań.

Stan zachowania / Prace konserwatorskie

Dobry.

Streszczenie

Ołtarz św. Anny pochodzi z dawnego, drewnianego kościoła w Pleszowie i powstał zapewne w drugiej ćwierci XVII wieku. Wzmiankowany był w aktach wizytacyjnych w 1728 i 1747 roku. Należy do grupy drewnianych nastaw ołtarzowych, popularnej w Małopolsce, skomponowanych na wzór ołtarzy gotyckich z ruchowymi kolumnami i dwustronnie malowanymi skrzydłami.

Bibliografia