Sakralne Dziedzictwo Małopolski

Dzieje zabytku

Obraz z końca XVII wieku pierwotnie był umieszczony w ołtarzu głównym z połowy XVIII wieku w drewnianym kościele św. Mikołaja w Polance Wielkiej. Dodatkowo wizerunek zdobiły srebrne aplikacje dekorujące mitrę oraz pastorał biskupa. Po konserwacji obraz zdeponowano w krypcie nowego kościoła Narodzenia Najświętszej Marii Panny w Polance.

Opis

Obraz uzyskał kształt stojącego prostokąta w złoconej, profilowanej ramie. W centrum kompozycji, na tle pejzażu ukazano św. Mikołaj jako starszego mężczyznę w stroju biskupim stojący obok drewnianego cebra z trzema chłopcami. Święty został ujęty w trzech czwartych w lewo. Mikołaj w lewym ręku trzyma złoty pastorał o krzywaśni utworzonej z wici roślinnej, prawą zaś podaje jednemu z chłopców złotą bryłę. Biskup ma pociągłą twarz o zapadniętych policzkach otoczoną siwiejącą krótką brodą. Jego twarz charakteryzuje jasna karnacja, wydatny nos i usta. Spojrzenie nieznacznie przymkniętych oczy kieruje w stronę chłopców. Mikołaj ubrany jest w ciemną, marszczoną sutannę, białą rokietę ze spodem i rękawami dekorowaną koronką oraz w ozdobną kapę z szeroką, ochrową bortą zdobioną malowaną imitacją kameryzacji. Kapę zdobi powtarzający się ochrowy motyw stylizowanej rozety w romboidalnym obramieniu na niebieskim tle. Spod kapy widać na piersi niewielki złoty krzyż pektoralny. Na głowie biskup ma ciemnoochrową infułę ozdobioną dwoma klejnotami z kamieniami szlachetnymi, a na rękach czerwone rękawiczki pontyfikalne. Chłopcy w cebrze ukazani zostali w dynamicznych pozach, z odsłoniętymi torsami. Mają pucułowate twarze o rumianych policzkach oraz wydatnych nosach i pełnych ustach. Ubrani są w luźno udrapowane szaty – czerwoną, jasnoszarą i ciemnogranatową. Chłopiec w czerwonej szacie odbiera od świętego złotą bryłę trzymając już w pole szaty dwie pozostałe. Siedzący obok niego chłopiec w szarawej szacie trzyma jedną bryłę złota, natomiast widoczny za nimi trzeci w ciemnogranatowej szacie ma modlitewnie złożone ręce. W tle z prawej strony kompozycji ukazany został fragment zabudowań kościelnych, a powyżej szare niebo.

Zarys problematyki artystycznej

Reprezentacyjne przedstawienie św. Mikołaja w Polance Wielkiej w swej treści łączy dwa wydarzenia z jego legendy, co było często wykorzystywane w sztuce Europy Zachodniej, począwszy od drugiej połowy XV wieku. Pierwsze z nich odnosi się do legendy o trzech obdarowanych pannach pod osłoną nocy, które otrzymały po jednej bryle (kuli) złota. Stąd też trzy bryły (kule) złota stanowiły podstawowy atrybut św. Mikołaja. Drugie z kolei wydarzenie związane jest z legendą o trzech zamordowanych i nasolonych w beczce klerykach, którzy przez Mikołaja zostali cudowanie wskrzeszeni. Ta historia nie była ilustrowana w Europie Środkowej w średniowieczu. Dopiero w epoce nowożytnej pojawiają się na tym terenie przedstawienia odnoszące się do tego wydarzenia. Autor obrazu polańskiego w wyraźny sposób połączył obie opowieści, korzystając równocześnie ze znanych wzorów ikonograficznych, przywołując np. obraz Gerarda Davida z 1500 roku (Londyn, National Gallery), czy też malowidło w kaplicy w kościele San Nicola dei Lorensi z 1587 roku w Rzymie. Układ z obu przedstawień był często powtarzany w licznych wzorach graficznych, krążących po Europie. Warto także zwrócić uwagę, iż monumentalne przedstawienie w niezwykle okazałym stroju pontyfikalnym św. Mikołaja w Polance Wielkiej przywodzi na myśl nowożytne portrety biskupów krakowskich w klasztorze franciszkanów w Krakowie.

Stan zachowania / Prace konserwatorskie

Dobry. Ostatnią konserwację przeprowadziła prof. Grażyna Korpal i Karol Haberny w 1992 roku.

Literatura

L. Petzoldt, Nikolaus von Myra (von Bari), [w:] Lexikon der christlichen Ikonographie, Bd. 8, Ikonographie der Helligen. Melitius bis Zweiundvierzig Martyrer. Register, Hrgs. W. Braunfels, Rom-Freiburg-Basel-Vien 1994, kol. 45-58;
G. Pollio, Il culto l'iconografia di San Nicola a Roma, [w:] San Nicola. Splendori d'arte d'Oriente e d'Occidente, a cura di M. Bacci, Milano 2006, s. 142, il. 4;
K.J Czyżewski, M. Walczak, Praeclara episcoporum cracoviensium pinacotheca. Galeria portretów biskupów krakowskich w klasztorze Franciszkanów w Krakowie, [w:] Studia z dziejów kościoła Franciszkanów w Krakowie, red. Z. Kliś, Kraków 2006, s. 199-206.

Streszczenie

Obraz z końca XVII wieku pierwotnie był umieszczony w ołtarzu głównym z połowy XVIII wieku w drewnianym kościele św. Mikołaja w Polance Wielkiej. Dodatkowo wizerunek zdobiły srebrne aplikacje dekorujące mitrę oraz pastorał biskupa. Po konserwacji obraz zdeponowano w krypcie nowego kościoła Narodzenia Najświętszej Marii Panny w Polance.