Św. Jan Nepomucen dający jałmużnę

Województwo
MAŁOPOLSKIE
Powiat
wadowicki
Gmina
Andrychów
Miejscowość
Inwałd
Metropolia
Krakowska
Diecezja
Bielsko-Żywiecka
Parafia
Narodzenia Najświętszej Marii Panny
Kościół
Narodzenia Najświętszej Marii Panny
Miejsce przechowywania
plebania
Identyfikator
DZIELO/13489
Kategoria
obraz
Ilość
1
Czas powstania
czwarta ćwierć XVIII wieku
Technika i materiał
olej na płótnie
Wymiary szczegółowe
Wysokość bez ramy – 150 cm
Autor noty katalogowej
Paulina Chełmecka
Uznanie autorstwa-Użycie niekomercyjne 4.0

Dzieje zabytku

Obraz dawniej znajdował się w ołtarzu bocznym, prawdopodobnie po północno-zachodniej stronie kościoła. Znajdował się tam jeszcze w połowie XX wieku, ponieważ został wzmiankowany w „Katalogu zabytków sztuki w Polsce”.

Opis

Obraz w kształcie stojącego prostokąta zamkniętego spłaszczonym łukiem nadwieszonym, z uskokiem. Wielofiguralna scena przedstawia św. Jana Nepomucena rozdającego jałmużnę pielgrzymom i mieszczanom. Jego lekko pochylona sylwetka, zwrócona w trzech czwartych w lewo znajduje się po środku. Święty ubrany jest w strój kanonika: sutannę, komżę, befki, almucję i biret, wokół głowy ma wieniec z pięciu gwiazd. W lewym dolnym rogu widoczne jest putto trzymające tarczę z dekoracją ornamentalną. Postacie ukazane na tle architektury miejskiej, w prawej części obrazu budynek z dwiema kolumnami korynckimi i belkowaniem, w tle most na którym znajduje się król w towarzystwie żołnierzy. W lewym górnym rogu obrazu są obłoki z uskrzydlonymi główkami anielskimi i wydobywające się z nich promienie światła. Pierwotną kolorystykę obrazu charakteryzowały żywe odcienie barw, obecnie jest zgaszona i pociemniała. Obraz pozbawiony jest ramy.

Zarys problematyki artystycznej

Cechy stylowe narracyjnej sceny ukazującej św. Jana Nepomucena rozdającego jałmużnę, przejawiające się głównie stosunkowo sumarycznym opracowaniem sylwetek i twarzy postaci oraz elementów kostiumologicznych, są typowe dla prowincjonalnego warsztatu cechowego czwartej ćwierci XVIII wieku.
Święty Jan Nepomucen był żyjącym w drugiej połowie XIV wieku czeskim prezbiterem, spowiednikiem królowej Zofii Bawarskiej. Przyjąwszy około 1380 roku święcenia kapłańskie został kanonikiem przy katedrze św. Wita na Hradczanach. Ukończył studia prawnicze na uniwersytetach w Pradze i Padwie, po czym został także kanonikiem praskiej kolegiaty św. Idziego. W 1389 roku został mianowany wikariuszem generalnym arcybiskupa praskiego Jana z Jenštejna. Jako wybitny kaznodzieja został zaproszony na dwór króla czeskiego Wacława IV do wygłoszenia kazań adwentowych oraz otrzymał tytuł królewskiego jałmużnika i najprawdopodobniej w takiej roli został przedstawiony na omawianym obrazie. Na dworach średniowiecznej Europy tę ważną funkcję pełnił zwykle jeden z pracowników kancelarii. Do jego obowiązków należały kwestie datków dla ubogich. Jałmużnik odwiedzał m.in. biednych, chorych, więźniów, wdowy oraz włóczęgów, którym przekazywał resztki z dworskiego stołu, pieniądze, ubrania i inne przeznaczone na ten cel dary. Jego zadaniem było także napominanie władcy, gdy ten zaniedbywał swych obowiązków względem potrzebujących. Jan Nepomucen również jako osoba zamożna słynął z dobrodziejstwa i udzielania pożyczek. W wyniku konfliktu z królem z powodu odmowy wyjawienia tajemnicy spowiedzi Zofii Bawarskiej (podejrzewanej przez męża o niewierność), Jan Nepomucen został odsunięty od władcy, a w 1393 roku skazany na więzienie i śmierć przez zrzucenie z mostu Karola do Wełtawy. Szczątki świętego spoczywają w katedrze na Hradczanach.
Jan Nepomucen został beatyfikowany w 1721, a kanonizowany w 1729 roku. Jego kult rozprzestrzenił się nie tylko w Czechach, ale poprzez Śląsk dotarł też na terytorium Polski. Według wzorców ikonograficznych święty ukazany jest w stroju kapłańskim – sutannie, rokiecie i birecie. W ręku trzyma gałązkę palmową jako symbol męczeństwa, krucyfiks oraz symbole dotrzymanej tajemnicy jak: klucz, kłódka, zapieczętowany list, pieczęć czy wieniec z pięciu gwiazd z napisem „tacui” – milczałem. Jego patronat obejmuje jezuitów, spowiedników i szczerą spowiedź, dobrą sławę, ale także tonących i dotkniętych klęską powodzi.

Stan zachowania / Prace konserwatorskie

Dostateczny, krakelury, silne zabrudzenia, przetarcia, ubytki w strukturze warstwy malarskiej.

Literatura

- Babuchowski Andrzej, Jan Nepomucen, Kraków 2007.

- http://nepomuki.pl/nepomuk/historia.htm [dostęp: 3.01.2018]

- http://www.brewiarz.katolik.pl/czytelnia/swieci/05-21a.php3 [dostęp: 9.12.2017]

- Katalog Zabytków Sztuki w Polsce, red. Szablowski Jerzy, t. 1, Warszawa 1951, s. 466.

Streszczenie

Obraz stanowiący dawny element wyposażenia jednego z ołtarzy bocznych w kościele w Inwałdzie przedstawia jednego z najpopularniejszych świętych Europy Środkowo-Wschodniej. Święty Jan Nepomucen ukazany został w rzadko spotykanej wersji przedstawienia narracyjnego odnoszącego się do jego życiorysu i pełnionej funkcji królewskiego jałmużnika. Cechy stylowe dzieła są typowe dla prowincjonalnego warsztatu cechowego czwartej ćwierci XVIII wieku.

Jak cytować?

Paulina Chełmecka, "Św. Jan Nepomucen dający jałmużnę", [w:] "Sakralne Dziedzictwo Małopolski", 2024, źródło:  https://sdm.upjp2.edu.pl/dziela/sw-jan-nepomucen-dajacy-jalmuzne

Uwaga. Używamy ciasteczek. Korzystanie ze strony sdm.upjp2.edu.pl oznacza, że zgadzasz się na ich używanie. Więcej informacji znajdziesz w zakładce Polityka prywatności