Św. Jan Nepomucen

Województwo
MAŁOPOLSKIE
Powiat
oświęcimski
Gmina
Brzeszcze
Miejscowość
Brzeszcze
Metropolia
Krakowska
Diecezja
Bielsko-Żywiecka
Parafia
Św. Urbana
Miejsce przechowywania
plebania
Identyfikator
DZIELO/24038
Kategoria
obraz
Ilość
1
Czas powstania
druga połowa XIX wieku
Miejsce (państwo, miasto, region geograficzny)
Małopolska
Technika i materiał
olej na płótnie
Wymiary podstawowe
szerokość – 78,5 cm
wysokość – 99 cm
Wymiary szczegółowe
Wysokość bez ramy – 82,5 cm
Szerokość bez ramy – 63,5 cm
Autor noty katalogowej
ks. Szymon Tracz
Uznanie autorstwa-Użycie niekomercyjne 4.0

Dzieje zabytku

Obraz powstał w drugiej połowie XIX wieku i jest świadectwem żywego kultu św. Jana Nepomucena w Galicji w tym okresie.

Opis

Obraz uzyskał kształt stojącego prostokąta. W centrum kompozycji ukazano klęczącego na obłokach ujętego nieznacznie w trzech czwartych w prawo św. Jana Nepomucena. Kapłan z lekko pochyloną głową w prawo, w lewej ręce zgiętej w łokciu, trzyma przyciśnięty do piersi drewniany krucyfiks z pasyjką, a w uniesionej na wysokość głowy prawej ręce swój język. Jest to dojrzały mężczyzna z owalną twarzą z wysokim czołem, wydatnym nosem i ustami otoczoną brązowymi włosami spływającym na plecy oraz krótką brodą. Jego oczy w charakterystyczny sposób są skierowane ku górze. Głowę otacza złocista poświata z wieńcem pięciu gwiazd. Męczennik ubrany jest w czarną sutannę, białą komżę obszytą u spodu i przy rękawach bogatą koronką oraz szaroniebieską almucję podbitą gronostajami z parterami pod szyją i złotym dystynktorium na piersi. Jasną poświatę okalającą postać świętego otaczają szaroniebieskie obłoki, na tle których w lewym, górnym rogu kompozycji widać trzy uskrzydlone główki aniołków. W głębi za św. Janem Nepomucenem widoczny jest Most Karola w Pradze na tle nieba z półkolistymi przęsłami rozpiętymi nad Wełtawą. Balustradę mostu zdobią latarnie gzowe oraz ustawione rzeźby zbrojnych. Na moście z lewej strony widać dwie postacie przyglądające się płynącemu pod mostem na falach rzeki ciału męczennika w stroju kanonickim w birecie, z wyciągniętym w ręce drewnianym krzyżem i głową otoczoną pięcioma gwiazdami.

Zarys problematyki artystycznej

Obraz św. Jana Nepomucena przynależy do licznej grupy przedstawień tego świetego, bez wątpienia inspirowanego wzorami graficznymi, które w rozmaitych wariantach ukazywały chwałę praskiego męczennika. Warto w tym miejscu wspomnieć np. grafikę Christiana Menradta, wydaną przez Martina Engelbrechta ukazującą tegoż świętego w całej postaci z pierwszej połowy XVIII wieku, powtórzoną w połowie XVIII wieku przez Jerzego Wyszłowskiego. Klęczącego św. Jana Nepomucena na obłokach ukazał m.in. Jeremias Joseph Knechtel na obrazie z drugiej ćwierci XVIII wieku w kościele parafialnym św. Jadwigi we Wrocławiu-Leśnicy, czy też Anton Ernst Bayer na obrazie w kościele parafialnym św. Mikołaja w Bílovecach, gdzie święty trzyma w prawej ręce swój uniesiony język. Omawiane przedstawienie najbliższe jest obrazowi Franza Theodora Dasllingera z 1754 roku w kościele parafialnym Wniebowzięcia Najświętszej Marii Panny w Hojníku, dziełu Johanna Nepomucena Gottfrieda Lorernza z 1751 roku w kościele Najświętszej Marii Panny w Kowarach i obrazowi Josepha Luxa z klasztoru Minorytów w Karniowie z drugiej połowy XVIII wieku, a także obrazowi Josepha Constantina Nöpela w kościele parafialnym śś. Piotra i Pawła w Jeleniej Górze Maciejowej. W wymienionych przypadkach św. Jan Nepomucen został ukazany w kontekście widocznej sceny zrzucenia do Wełtawy. Ciekawym elementem kompozycyjnym na obrazie w Jawiszowicach jest sposób ukazania Mostu Karola w Pradze, gdzie znalazły się latarnie gazowe oraz ahistoryczne figury zbrojnych żołnierzy, co by świadczyło, że autor nie znał z autopsji tego zabytku.

Stan zachowania / Prace konserwatorskie

Dobry. Widoczne są nieznaczne zabrudzenia.

Literatura

T. Adamek, Św. Jan Nepomucen i jego relikwiarz na Jasnej Górze, „Studia Claromontana”, 3 (1982), s. 371-380;
J.von Herzogenberg, Johannes von Nepomuk, Lexikon der christlichen Ikonographie, Bd. 7, Ikonographie der Helligen. Innozenz bis Melchisedech, Hrgs. E. Kirschbaum, Rom-Freiburg-Basel-Vien 1994, [w:] kol. 153-157;
Szyszka, Dzieje parafii Brzeszcze, Brzeszcze 1996;
Kalendariu parafii św. Urbana w Brzeszczach, Brzeszcze 2004;
Z. Michalczyk, W lustrzanym odbiciu. Grafika europejska a malarstwo Rzeczypospolitej w czasach nowożytnych ze szczególnym uwzględnieniem późnego baroku, Warszawa 2016, s. 524, il. 111a-111b;
Malarstwo barokowe na Śląsku, red. A. Kozieł, Wrocław 2017, s. 205, il. 285, s. 307, il. 392, s. 349, il. 447, s. 570, il. 678, s. 598, il. 705.

Streszczenie

Obraz powstał w drugiej połowie XIX wieku i jest świadectwem żywego kultu św. Jana Nepomucena w Galicji w tym okresie. Wizerunek odwołuje się do tradycyjnej ikonografii męczennika praskiego i zapewne powstał w oparciu o liczne wzory graficzne z jego przedstawieniem.

Jak cytować?

ks. Szymon Tracz, "Św. Jan Nepomucen", [w:] "Sakralne Dziedzictwo Małopolski", 2024, źródło:  https://sdm.upjp2.edu.pl/dziela/sw-jan-nepomucen-23

Uwaga. Używamy ciasteczek. Korzystanie ze strony sdm.upjp2.edu.pl oznacza, że zgadzasz się na ich używanie. Więcej informacji znajdziesz w zakładce Polityka prywatności